HUMAN RIGHTS FORUM 1 TABLE OF CONTENTS #rememberML@40: PAGKILALA. 4 KATOTOHANAN. HUSTISYA. Ni Edgardo Cabalitan, Jr. RH: REPRODUCTIVE HEALTH O 12 RUMARAGASANG HALIBAS NG PAGKAKAHATI-HATI? ni Aida F. Santos Rapha-el Olegario 17 ALAMIN ANG INYONG MGA KARAPATAN MAYO UNO NG PAG-ASA AT PAGKAKAISA 18 Ni Sonny Melencio ATM POSITION PAPER ON EO 79 Jay Azucena 23 26 BALITANG HR 27 HR TRIVIA 28 FACTS AND FIGURES Jay Azucena Editorial Board • NYMIA PIMENTEL-SIMBULAN DR. P.H. • SONNY MELENCIO • GINA DELA CRUZ Editor - JM Villero Art Director - ARNEL RIVAL • Illustrator - EUGENE BACASMAS The Human Rights Forum is published by the Philippine Human Rights Information Center (PhilRights) with office address JMVillero at 53-B Maliksi St., Barangay Pinyahan, Quezon City • Telefax: 433-1714 • Tel. No.: 426-4048 • E-mail:[email protected] • Website: http://philrights.org • ISSN 0117-552-1 2 HUMAN RIGHTS FORUM EDITORYAL Di na dapat maulit pa NG BATAS militar ay isang yugto sa kasaysayan ng at ng militar ay hindi dapat maulit at maranasan ng bansa; Pilipinas kung saan nabalot sa dilim, takot at pangamba na kailangang maging mapagmatyag at lubos na tutulan ang Aang mamamayang Pilipino. Humarap at nagdanas ang anumang pagtatangka ng mga lider ng bansa na ipataw muli daang libong mamayan sa mga karumaldumal na pagpapahirap ang batas militar. at tortyur, iligal na pag-aresto at pagkakulong, sapilitang Sa Septyembre 21, 2012, gugunitain ng sambayanang pagkawala, masaker, at iba pang uri ng paglabag sa karapatang Pilipino ang ika-40 taong anibersaryo ng pagkapataw ng pantao. batas militar. Gamitin natin ang okasyong ito upang balikan Subalit mas mahalagang tandaan at kilalanin ang paglaban, ang ating kasaysayan at ipaalala sa ating mamamayan na ang paninindigan at kabayanihang ipinamalas ng maraming kasalukuyan ay may mahigpit na koneksyon sa pinagdaanan mamamayan – kabataan, estudyante, manggagawa, magsasaka, ng bansa. Ang pursigidong pagtaguyod at pagtatanggol sa mamamayang katutubo, kababaihan at maralitang-lunsod – sa karapatang pantao ngayon ng mamamayan ay bunga ng 14 na taong naghari ang panganib, karahasan, panlilinlang mga hindi-malilimutang kalapastanganan, kalupitan at at paninindak sa buong kapuluan. Kaya naman taun-taon, kahayupang dinanas noong panahon ng batas militar. HIgit sa pagsapit ng Septyembre 21, ay marapat na gunitain sa lahat, gamitin natin ang okasyong ito upang parangalan ang deklarasyon ng batas militar at patuloy na ipaalala sa ang mga bayani at martir noong panahon ng batas militar. mamamayan, laluna sa mga kabataan, ang sinapit ng bansa sa Humugot tayo ng lakas at inspirasyon mula sa kanilang mga ilalim ng isang diktadurya. Importanteng ikintal sa isip at diwa sakripisyo’t kagitingan sa pagbalangkas ng ating minimithing ng mamamayan na kailanman ang paghahari ng isang diktador hinaharap. n HUMAN RIGHTS FORUM 3 Balita ng Daily Express tungkol sa pagpataw ng batas militar noong Septyembre 21, 1972 The Negros Nine pose behind the iron gate of cell 7 at Bacolod Provincial Jail. Lidio “Boy” Mangao, Geronimo Perez, Fr. Brian Gore, Fr. Vicente Dangan, Fr. Niall O’Brien, Ernesto Tajunes, Jesus Arzaga, Conrado Muhal and Peter Cuales 4 HUMAN RIGHTS FORUM #rememberML@40: PAGKILALA. n Ni Edgardo Cabalitan, Jr. KATOTOHANAN. AKALIPAS ANG 40 taon, paano natin masasabing nalagpasan na natin ang madilim na yugto ng ating kasaysayan kung ang sugat HUSTISYA. na dulot ng nakaraang pagmama- Mlabis at paglabag sa mga karapatang pantao ay hindi pa nabibigyan ng hustisya, at sa halip ay pinasisi- nungalingan pa ng iba? Ang malala pa ay nagpa- tang pantao; makapagsama- patuloy pa rin ang paglabag sama ng 40,000 mulat na tinig sa karapatang pantao, habang ng kabataan na aalala, mag- tila pa sinasadyang mabaon mumulat at mag-eengganyo sa limot ang kasaysayan at sa mamamayan at iba pang aral ng kabayanihan ng mga kabataan hinggil sa katoto- mamamayang lumaban sa hanan at aral ng paglaban sa Batas-Militar 40 taon na ang Batas-Militar; at itulak ang nakararaan. hustisya para sa mga biktima Kaya noong ika-21 ng Mar- ng Batas Militar. so, nagsama-sama ang mga Ang kampanya ay kombi- organisasyong pangkarapa- nasyon ng iba’t-ibang tradisyu- tang pantao, mga institusyon, nal at popular na mga gawain people’s organizations, akad- na hinahangad na umabot sa emya at ilang mga indibidwal mas malawak na bilang ng para sa paglulunsad ng “#re- mamamayan, lalo na sa mga memberML@40 campaign.” kabataan. Ang “#rememberML@40 Sinimulan ito sa “We Run, campaign” o Remember Mar- We Remember” noong ika-21 tial Law ay kampanyang edu- ng Marso ng Philippine Alli- kasyon, pag-alala at pagbibi- ance of Human Rights Ad- gay-pugay sa mga bayaning vocates (PAHRA) at ng mga lumaban sa Batas Militar. kasapi nitong organisasyon. Layunin ng kampanyang Sa pangunguna ni Fr. ito na ipanawagan sa mama- Robert Reyes, ang paggunita mayan na panindigan ang tu- at pagtakbo ay nagsimula sa nay na kasaysayan upang hin- makasaysayang Mendiola Photos : Task Force Detainees of the Philippines di na maulit ang anumang uri Bridge sa Malacañang at ng pagmamalabis sa karapa- dumulo sa Commission on HUMAN RIGHTS FORUM 5 Human Rights (CHRP) Compound sa Lungsod ng Quezon. Sinundan ito ng isang “Family Day” noong ika-21 ng Abril, sa Sunken Garden ng Unibersidad ng Pilipinas sa Diliman, Lungsod ng Que- zon. Dito ay nagkita-kita ang mga nagsusulong ng karapa- tang pantao at ang mga bik- tima ng paglabag nito. Sinariwa nila ang kanilang mga karanasan, naglaro, tu- makbo, nagpalipad ng sa- ranggola at nangako na hindi papayag na malimot ang kabayanihan ng paglaban sa Batas Militar. Noong huling linggo ng buwan ng Mayo naman, bi- lang pakikiisa sa International Week of the Disappeared, tumulak ang grupo sa Camp Crame at Camp Aguinaldo. Bilang simbolikong pag- alala sa lahat ng biktima ng sapilitang pagkawala, pagku- long at pagpatay, isinagawa ng grupo ang “We Run, We Remember” sa dalawang kampo na pinagpiitan ng maraming mga aktibistang hinuli at iwinala nuong Mar- tial law. Samantala nitong buwan ng Hunyo naman ay sabay- sabay na inalala ang mga naging biktima ng tortyur. Kasabay ng International Day in Support of Victims of Tor- ture noong ika-26 ng Hunyo, nakiisa sa taunang “Basta Run Against Torture” o BRAT VI ang mga tagapagtanggol ng karapatang pantao sa pa- ngunguna ng United Against Torture Coalition (UATC). Sa Mindanao naman, ni- tong ika-21 ng Hulyo, ini- lunsad ang kampanya sa pangunguna ng Task Force 6 HUMAN RIGHTS FORUM CASES OF HUMAN RIGHTS Detainees of the Philippines sina dating Senador Benigno (TFDP)-Mindanao, Families Aquino at dating Presidente VIOLATIONS DOCUMENTED BY THE of Victims of Involuntary Dis- Corazon Aquino. TASK FORCE DETAINEES OF THE appearance (FIND), Amnesty Ang pagiging Aquino kaya International, Kilusan para ni P-Noy ang magbibigay PHILIPPINES (TFDP) sa Pambansang Demokrasya ng hustisyang matagal nang September 21, 1972 – February 25, 1986 (KPD), Partido Manggagawa mailap para sa mga biktima (Data as of February 22, 2002) (PM), Freedom from Debt Co- ng Batas Militar? alition (FDC)-Mindanao, at Akbayan. Hustisya para sa mga Sa tila sinasadyang pagka- biktima kataon, ang ika-40 anibersaryo “Layon nating bigyan ng ng pagkakadeklara ng Martial kaukulang kompensasyon Law ay natapat sa panahon ang mga biktima ng Mar- na ang Pangulo ng bansa ay tial Law,“ sabi ni Pangulong anak ng da- Aquino sa kanyang State of lawa sa mga the Nation Address (SONA) k i n i l a l a n g noong 2011. personalidad Sa ika-23 ng Hulyo, mu- na lumaban ling haharap si P-Noy sa ta- sa diktadur- ong bayan para sa kanyang yang Marcos, SONA. Nakakalungkot na HUMAN RIGHTS FORUM 7 Cases of Disappearances Documented by TFDP 398 Rapha-el Olegario makalipas ang isang taon, Ang “#rememberML@40 walang kinahinatnan ang kanyang deklarasyon. campaign” o Remember Ang kaluluwa ng mung- Martial Law ay kahing batas na Compensa- tion Act for Human Rights kampanyang edukasyon, Victims of Martial Law ay pag-alala at pagbibigay- ang ultimong pagpapataw ng hustisyang nararapat lamang pugay sa mga bayaning sa mga biktima. lumaban sa Batas Militar. Kabilang dito ang pag- kilala ng pamahalaan sa mga biktima sa pamamagitan Matagal na mula nang ng paggawa ng mga marker imungkahi ang nasabing ba- o bantayog, pagbibigay ng tas, ngunit hanggang sa ngay- rehabilitasyon at sinserong on, nananatiling mailap ang pag-alalay sa mga biktima ng hustisya para sa mga biktima karahasan ng Estado at higit ng Martial law. Habang ito sa lahat ay ang pagpapanagot ay pumasa na sa Mababang sa mga naging arkitekto ng Kapulungan ng Kongreso, Batas Militar. nabinbin naman ito sa Sena- Ayon sa ulat ng Presiden- do. tial Commission on Good Kung hindi badyet ang Government (PCGG), inilaan problema, ano ang sagka sa nila para sa Compensation pagsasabatas nito? Act ang halagang PhP10 bil- Hindi nga maiwasang yon mula sa PhP86 bilyong isipin na kaya ito nabibinbin halagang isinumite nila sa Bu- ay dahil ang pagsasabatas reau of Treasury mula sa na- nito ay mangangahulugan kumpiskang nakaw na yaman ng pag-amin ng pamahalaan ng mga Marcos. sa lahat ng mga paglabag 8 HUMAN RIGHTS FORUM sa karapatang pantaong na- sa mga tunay na kuwento ng ganap noong Martial Law. kalagayan ng bansa sa ilalim Pwede rin namang kaya hindi ng Batas Militar. Hindi rin ito naisasabatas ay dahil nasa naituturo ngayon sa paaralan posisyon ngayon ang mga ang konteksto at malalimang kilalang may kaugnayan sa kuwento hinggil sa madilim Batas Militar. na bahaging ito ng ating ka- Mas mabigat na inhustisya saysayan. pa ang kawalan ng pagpapa- Noong ika-16 ng Abril ng halaga sa mga sakripisyo ng taong ito, inilunsad ng TFDP mga biktima at ang pagpipilit ang #rememberML@40 on- ng iba na baluktutin ang ka- line campaign. Sa pamamagi- saysayan. Habang ang ilan sa tan ng popular na networking mga promotor ay nananatili site na Facebook, tatangkain at patuloy na nagpapakasasa ng kampanya na maabot ang sa kapangyarihan, ang mga mga kabataang sinasabi ng biktima ay patuloy pa ring istatistika ay aktibo sa pag- naghihikahos.