GAASTERLAND Sociaal-economische schets van het ruilverkavelingsgebied iro ^ c ! 5 Ù' f ; 3 Nota No.158 Afdeling Streekonderzoek Mei 1961 fa -T V ? a INHOUDSOPGAVE Blz, INLEIDING 5 HOOFDSTUK I ASPECTEN VAND EECONOMISCH ESTRUCTUU R 7 HOOFDSTUK II ASPECTEN VAND EAGRARISCE-ECONOMISCH E STRUCTUUR 13 § 1, Hoofd- ennevenberoepe nva n de grondgebruikers 13 § 2„ Debedrijfsgroottestructuu r 13 § 3» Pacht/eigendom-verhoudinge n 16 § 4« Cultuurtechnische situatie 17 § 5« Gebouwen enopenbar e nutsvoorzieningen 19 HOOFDSTUKII I DE LANDBOUWBEDRIJVEN 21 § 1. Produktieplan 21 § 2,Bedrijfsvoerin g 22 § 3o Arbeidsbezetting en arbeidsvoorziening 27 HOOFDSTUK IV AGRARISCH-SOCIALEASPECTE N 31 § 1. Leeftijdsopbouw 31 §2 . Landbouwonderwijs en-organisatie s 31 § 3. Verhoudingva n het aantalvrijkomend e bedrijven tot het aantal potentiële opvolgers 32 §4 . Deklein e dorpen 33 LIJST VAN BIJLAGEN 35 287 Rü mm 'EliaIpff i S^^r^sÀ- ^- ivBC" rtLri»f ^^TlJvvB ;MJ( af.' h]f^^U^U -5 - INLEIDING Het ruilverkavelingsgebied Gaasterland is een.apart e streek inhe t Frieseveenweidegebied . Hèt landschapwijk t sterk afva nd e omgeving. Het centrumva nhe tblo k bestaatui t eenuitlope rva n de zandrugi n oostelijk Friesland. Aanbeid e zijdenhel t dit gebied af5 hetnoordelij k deel vanhe tblo kword t gevormd door eenveenge ­ biedme t eenmee r ofminde r dikkleidek . Dewoonkerne n zijnont ­ staano pd e hoge gronden. Hierbevinde n zichoo k enigeboscomplexen . Het ruilverkavelingsblok wordt voor eengroo tdee l doorwate r omringd,he t ligt tussend eFluesse n enhe tHeegermee ri nhe tnoor ­ dene nhe t IJselmeeri nhe t zuiden.Oo k aand eoostgren s liggen eni­ gemeren ,he t Slotermeer,he tBrandemee r end e GroteBrekken .He t blok omvat het grootste gedeelteva nd e gemeente Gaasterland,uit ­ gezonderdMirn s enomgevin g enverde rkleiner edele nva nd egemeen ­ tenHemelume rOldeferd ,Wymbritseradeel , Sloten enLemsterland , Desociaal-economisch e schetsva n ditgebie d is gebaseerd op bestaand statistischmateriaal ,i nhoofdzaa k ontleend aand eland ­ bouwtellingme i i960va nhe t CB.S. Vandez etellin g zijnd egege ­ vens perbedrij fverwerkt ,waarbi ji suitgegaa nva nall ebedrijve n waarvan de gebouwen binnend eblokgrenze n staan.Voo rzove rbi jde ­ zebedrijve n gronden ingebrui k zijndi e buitenhe tblo kliggen , zijndez emeegeteld .Daa rstaa t tegenover,da t grondenbinne n het blok ingebrui k bijuitwonenden ,buite nbeschouwin gmoeste nblijven . Ook zijngegeven s gebruiktui t andere landbouwtellingen enui t de volks- enberoepstellin g 1947 end ewoningtellin g 1956. Het isnie t mogelijkdez e gegevens perbedrij f teverwerken ,hiervoo rmoe tme t gemeentelijke overzichtenworde nvolstaan . Voord e statistische verwerking is hetblo k indri e gebieden verdeeld namelijk! 1. Gaasterland 2. Oudega (GroteNoordwolde rPolder ) 3.Woudsen d (het gedeelteva nWymbritseradee l binnen het blok). Dezedri egebiede nvertone ni nbodemkundi gopzich t enagrarisch - structureel eenaanta l verschillen. Bovendien staat opdi tmomen t nognie tvas t ofOudeg a enWoudsen d inhe tdefinitiev eruilverkave - lingsplan zullenworde n opgenomen.D e grenzenva nd edri e gebieden end eblokbegrenzin g zijno pnevenstaand e kaart aangegeven. Het Economisch Technologisch Instituut voorFrieslan d heeft in 1947ee nrappor t overd egemeent e Gaasterland uitgebracht eni n 1959 eenove r Zuidwest-Friesland. Behalveva ndez e rapporten isbi jdez e schets gebruik gemaakt van eenrecent e "Beschrijvingva nrayo n II vanhe tLandbouwconsulentscha p Sneek".D e grenzenva ndi trayo nko ­ men grotendeels overeenme t dieva nhe t ruilverkavelingsblok,al ­ leend egedeelte nva nWymbritseradee l enLemsterlan d vallenerbui ­ ten. 287 -7 - HOOFDSTUKI ASPECTEN VAND EECONOMISCH E STRUCTUUR De gegevens voordi t hoofdstuk zijngrotendeel s ontleend aan devolks -e nberoepstellin g 1947 end ewoningtellin g 1956.Dez ege ­ gevens zijnallee n per gemeentebeschikbaar .Waa r indi t hoofdstuk over Gaasterland gesprokenwordt ,i sd egemeent ebedoeld . Het ruil- verkavelingsblok valt echtergrotendeel s samenme t degemeente . Het aantal inwoners isi nGaasterlan d toegenomenva n529 4i n 1880 tot 7005 in 1959,da t is eengroe iva n 32$(zi e grafiek l). Indezelfd e periode isd ebevolkin gva nNederlan d ongeveerverdrie ­ voudigd,waarme e deweini gspectaculair e groeiva nGaasterlan d wel is getekend. Overigens isd egroe iva n Gaasterland vergelekenme t omliggende gemeentenno gnie t eens zogering .Bi jd eprovinci e Friesland blijft de gemeente slechtsweini g achter (ziebijlag e l). Debelangrijkst e oorzaak hiervan is,da t eri nhe tgebie d eente ­ kort aanwerkgelegenhei d bestaat.Doo rd emechanisati e ind e land­ bouwverminder t dewerkgelegenhei d nog sterker.E noo k opniet - agrarischgebie d zijn eri nd e streekweini gmogelijkheden .Di t alles heeftto t gevolg,da t jaarlijks velen,voora l jongeren,hu n geluk elders gaanbeproeven .D etrekpleister s voordez emigrante n zijnbinne nFrieslan d vooral Leeuwarden enSnee k enn a195 3 ook oostelijk Friesland (Drachten). Ook zoekenvele nhe tbuite nd e provincie,waarbi jd e grote steden inhe tweste n enTwent e genoemd kunnenworden .Doo r hetvertre kva nvoora l jeugdige personen heeft debevolkin g een onevenwichtige leeftijdsopbouwgekrege n (grafiek2) , Grafiek2 LEEFTIJDSOPBOU WVA ND EBEVOLKIN G OP 31DECEMBE R 1959 Mannen Vrouwen * 14~~T2 "ÏÖT~8 ' —"5" 4 2 0 UUGaasterlan d >Nederlan d Gaasterland < Nederland 287 Brons C.B.S. - s- Grafiek1 VERLOOPVA NHS T AANTAL INWONERS IND EGEMEENT E GAASTERLAND 12000-. 11000- A 10000 9000 8000 7000 6000 5000- 4000 3000 2000- 1000 ! 1 , -, j . , r T '80 '90 '00 '10 '20 '30 '40 '47,50 '55'5 9 A =aanta l inwonerswaarbi jallee nrekenin g isgehoude n metgeboortenoverschot . B =werkelij k verloopva nhe t aantalinwoners . C= aanta l inwonerswaarbi jallee n rekening isgehoude n metvertrekoverschot . 287 Brons C.B.S. 9 - Deleeftijdsklasse n 15-50jaa r zijnvergeleke n metNederlan d onder­ bezet,maa rhe t aantal ouderen isrelatie f hoger. Ondanks dat heeft: Gaasterland delaatst e jaren hogegeboortencijfers ,waardoo rhe t geboortenoverschot dus ookhoo gligt .Di tword t echtervrijwe l ge­ heel opgevangen inhe t eveneens hogevertrekoverschot . De ontwikkeling vanhe tinwonerta l enva n het geboorten- en vertrekoverschot is ingrafie k 1weergegeven .D e geringebevolkings ­ groei komt duidelijk totuiting .D e grootste groei zietme nno g in deperiod e 1940-1947onde rinvloe d vand e oorlogsomstandigheden. Daard egegeven s vand evolkstellin g i960no gnie t beschikbaar zijn,moe t vooree nbeschouwin g overd e samenstelling vand eberoeps ­ bevolking gebruikworde n gemaakt vand evolks -e n beroepstelling I947» Hoewel deze gegevens alster kverouder d zijnblijk tui t het hiernavolgende staatje tochwe ld e zeer eenzijdig agrarische struc­ tuurdi e Gaasterland heeft. Percentage vand emannelijk e beroepsbevolking Landbouw 54 Handel enverkee r 15 Bouwnijverheid 7 Metaalnijverheid 6 Voedings- en genotmiddelenindustrie 7 Overigebedrijfstakke n 11 Op enkele punten isvergelijkin gmogelij k tussen devolks -e n beroepstelling 1947e nd ewoningtellin g 1956. In tabel 1zij nd e uitkomstenva n194 7 en195 6naas t elkaargeplaatst ,hoewe l er eni­ gebezware nkleve n aanee nvergelijkin g tussen deze tweetellingen . Tabel1 WERKENDEMANNE N (1947-I956) .Gaaster­ Indexcijfers land (1947=100) (a)Aantal'werkend emanne n I947 . 1863 100 1956 1736 93 Forensen 1947 ióï ïöö' ...1956 9.2 91 Agrariërs 1947 IOO9 100 ...1956 813 81 Agrariërs in fova na 1947 54 • I956 47 • Forensen in fova na 1947 5 • I956 5 • Brons C.B.S.volks -e nberoepstellin g1947 » woning- engezinstellin g 195&. 287 •- to - Tussen194 7e n195 6 isd emannelijk e beroepsbevolking met 127 personen,da t is irfoafgenomen .D eafnemin gva nd e werkgelegenheid ind e agrarische sector is echter,zowe l absoluut als relatief veel groter geweest,namelij k 196persone n of19$ » Eennader ebeschouwin g toont,da tvoora llandarbeider s eni nminder emat emeewerkend ege ­ zinsledend e landbouw hebbenverlaten .He taanta l zelfstandigen is zelfs iets toegenomen (grafiek3) . Grafiek3 AGRARIERS (Mannen) Aantal — 400 ~f^ 300 m 1947 Y>i 200 i L! 1956 K,-- m V --1 11= zelfstandig 100 - !$?; & 2= meewerkend e gezinsleden 0 ¥À 3= vreemde n Brons C.B.S. Velelandarbeider smaa r ook een aantal boerenzoons zijnnaa r eldersvertrokken .He t E.T.I,F.-rappor t constateert datd emigran ­ tenva n het platteland ind e Zuidwesthoek voord ehelf t inFries ­ land blijven (Leeuwarden,Snee k enDrachten) . Deoverige n gaanvoor ­ alnaa rd estede ni nNoordhollan d en enkele andere industriële cen­ tra. Speciale aandachtverdien t de emigratie.Volgen s hetE.T.I.P, — rapport wasva nd e ruim 1600mannelijk e beroepspersonenui t het Prieseweidegebie d die ind eperiod e1950-195 4zij n geëmigreerd naarhe tbuitenland ,40 $landarbeider . Tenslotteno giet s overhe t forensenverkeer, jfo vand emanne n werkte in195 6 buitend e gemeente,waarva n 15 inDoniawerstal .D e inkomende pendel isno glager ,i n 195^ bedroeghe t aantalwsrkf.orensen 22 (ziebijlag e2) . Ookui td egegeven s betreffende dewerklooshei d-ka nme nconclu ­ derenda t devrijwe l gelijk blijvende werkgelegenheid indi t gebied vooral totuitin gkom t inmigratie .D ewerkloosheidscijfer s zijn nl. evenals die overhe twerkforensism ebetrekkelij k laag.I nhe talge ­ meeni s dewerklooshei d nietve rbove nwa tme nwe l denormal ewerk ­ loosheid noemt,d.i.^ _37 °va nd e loontrekkende beroepsbevolkingjuit— 287 - 11 gekomen.D e gemeente Gaasterland laat overigens met Lemsterland de hoogste werkloosheidscijfers zienva n alle Z,W,-Friesegemeenten . .Indez e agrarische streken isuiteraar d wel eensterk