UNIVERZITET U SARAJEVU PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET ODSJEK ZA BIOLOGIJU CENTAR ZA EKOLOGIJU I PRIRODNE RESURSE “AKADEMIK SULEJMAN REDŽIĆ” REVIZIJA PLANA UPRAVLJANJA SPOMENIKOM PRIRODE “SKAKAVAC” Sarajevo, 2018. UNIVERZITET U SARAJEVU PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET ODSJEK ZA BIOLOGIJU CENTAR ZA EKOLOGIJU I PRIRODNE RESURSE “AKADEMIK SULEJMAN REDŽIĆ” NAZIV PROJEKTA: REVIZIJA PLANA UPRAVLJANJA SPOMENIKOM PRIRODE “SKAKAVAC” NARUČILAC PROJEKTA: KANTONALNA JAVNA USTANOVA ZA ZAŠTIĆENA PRIRODNO PODRUČJA IZVRŠILAC PROJEKTA: CENTAR ZA EKOLOGIJU I PRIRODNE RESURSE - AKADEMIK SULEJMAN REDŽIĆ STRUČNI TIM: Prof. dr. Senka Barudanović Specijalista za okolinsku politiku i planiranje Dr. Ermin Mašić Specijalista za biodiverzitet Dipl. ing. šum. Elma Karović Stručni rukovodilac za zaštićena prirodna područja Koordinator projekta: Dekan Prirodno-matematičkog fakulteta: Prof. dr. Senka Barudanović Prof. dr. Mustafa Memić OSNOVNI PODACI Zaštićeno područje Spomenik prirode „Skakavac“ Datum proglašenja zaštićenog područja 25. april 2012. godine Akt o proglašenju Zakon o proglašenju šireg područja vodopada „Skakavac“ Spomenikom prirode Kategorija zaštićenog područja Spomenik prirode Površina 1.430,70 ha Plansko razdoblje revidiranog plana 2010. – 2020. upravljanja Prostorni plan Donesen 2009. Plansko razdoblje prostornog plana 2009. – 2029. INFORMACIJE O UPRAVLJAČU SPOMENIKA PRIRODE „SKAKAVAC“ Uprava zaštićenog područja Kantonalna Javna ustanova za zaštićena prirodna područja Sjedište Branilaca Sarajeva, 28/1, 71000 Sarajevo Telefon 033/201-112 Fax 033/201-112 Email [email protected] PREGLED ILUSTRACIJA PREGLED TABELA Tabela 1. Tipovi ekosistema Spomenika prirode ”Skakavac” 26 Tabela 2. Distribucija i abiotičke karakteristike odabranih ekperimentalnih ploha u okviru 50 SP Skakavac Tabela 3. Procjena stanja, kapaciteta prihvata i konzervacijskih parametara ekosistema 52 Tabela 4. Procjena stanja, kapaciteta prihvata i konzervacijskih parametara ekosistema 52 Tabela 5. Realizacija aktivnosti predviđenih Planom upravljanja 56 Tabela 6. Realizacija aktivnosti koje nisu predviđene Planom upravljanja 59 Tabela 7. Rekapitulacija svih aktivnosti iz Akcionog plana 72 Tabela 8. Pregled prosječnih izdvajanja iz Budžeta Kantona Sarajevo 73 PREGLED SLIKA Slika 1. Geološko-petrografske karakteristike područja “Skakavac” 13 Slika 2. Morfografsko-morfometrijske odlike Spomenika prirode ”Skakavac” 14 Slika 3. Nagibi Spomenika prirode ”Skakavac” 14 Slika 4. Ekspozicije Spomenika prirode ”Skakavac” 16 Slika 5. Riječna mreža Spomenika prirode ”Skakavac“ 19 Slika 6. Tipovi ekosistema Spomenika prirode ”Skakavac” 27 Slika 7. Odnos reljefa i vegetacije na jednom od istraživanih profila (Kozija Ćuprija- 27 Nahorevo) Slika 8. Model uspostave trajnog monitoringa biodiverziteta u Spomeniku prirode 54 Skakavac Slika 9. Prijedlog promjene granice SP Skakavac i promjene zona (PRILOG 1) 76 PREGLED GRAFIKONA Graf 1. Komparativni prikaz indeksa diverziteta u području vodopada, II i III zone zaštite 51 Graf 2. Implementacija Plana upravljanja za Spomenik prirode Skakavac 60 Graf 3. Odnos identifikovanih klasteru provedbi akcionog plana SP Skakavac 62 SADRŽAJ PREDGOVOR......................................................................................................................................... 1 I PRINCIPI REVIZIJE ............................................................................................................................ 3 II CILJEVI I POLITIKA UPRAVLJANJA ZAŠTIĆENIM PODRUČJEM „SKAKAVAC“ .............. 5 II. 1 Svrha, funkcije i ciljevi Spomenika prirode “Skakavac” ........................................................... 7 II. 2 Politika upravljanja Spomenikom prirode “Skakavac” ............................................................... 7 II. 2.1 Vodeći principi politike upravljanja.................................................................................... 8 III SMJERNICE ZAŠTITE PODRUČJA SPOMENIKA PRIRODE “SKAKAVAC” ....................... 12 III. 1 Ocjena stanja kroz karakteristike Spomenika prirode “Skakavac” .......................................... 12 III. 1.1 Geološko-petrografske karakteristike ............................................................................... 12 III. 1.2 Klimatske karakteristike ................................................................................................... 17 III. 1.3 Hidrografske karakteristike .............................................................................................. 18 III. 1.4. Biodiverzitet .................................................................................................................... 20 III. 1.5. Naselja na području i u utjecajnoj zoni Spomenika prirode “Skakavac” ........................ 28 III.2 KONCEPT ZAŠTITE SPOMENIKA PRIRODE “SKAKAVAC” ......................................... 32 III. 1.1. Zonalni koncept zaštite Spomenika prirode “Skakavac” ................................................ 32 III. 3 ZAŠTITA I UPRAVLJANJE PRIRODNIM I KULTURNIM VRIJEDNOSTIMA SPOMENIKA PRIRODE SKAKAVAC .......................................................................................... 34 III. 3.1 Monitoring stanja prirodne raznolikosti kao uslov uspješne zaštite .............................. 35 III. 4 RAZVOJ DOPUŠTENIH DJELATNOSTI SA SEKTORSKIM SMJERNICAMA ZA ŠUMARSTVO, LOV I RIBOLOV, POLJOPRIVREDU, GRADNJU INFRASTRUKTURA, POSJEĆIVANJE I POVEZIVANJE................................................................................................ 38 III. 5 UTICAJ NA OKOLIŠ I SOCIOEKONOMSKI KOMPLEKS ............................................... 46 IV IMPLEMENTACIJA TEKUĆEG PLANA UPRAVLJANJA ........................................................ 47 IV.1 EFEKTI UPRAVLJANJA NA STANJE ŠTIĆENIH PRIRODNIH VRIJEDNOSTI ............. 48 IV. 2 STEPEN IMPLEMENTACIJE PLANA UPRAVLJANJA ..................................................... 55 V REVIZIJA AKTIVNOSTI U PLANU UPRAVLJANJA.................................................................. 64 V NAČIN I IZVORI FINANSIRANJA SPOMENIKA PRIRODE „SKAKAVAC“ ........................... 70 VI INSTITUCIONALNA STRUKTURA I NOSITELJ AKTIVNOSTI U UPRAVLJANJU SPOMENIKOM PRIRODE „SKAKAVAC“ ....................................................................................... 71 VII REKAPITULACIJA SVIH AKTIVNOSTI IZ AKCIONOG PLANA .......................................... 72 VII TROŠKOVI ODRŽAVANJA NA NIVOU GODINE.................................................................... 73 LITERATURA ...................................................................................................................................... 74 76 PREDGOVOR Vlada Kantona Sarajevo je na 27. sjednici usvojila Plan upravljanja Spomenikom prirode „Skakavac“ za period 2011-2020. godine s ciljevima i politikom upravljanja, smjernicama održivog razvoja ovog zaštićenog područja koje pokriva cca 1.430 ha zemljišta i koje se proteže na dijelovima četiri sarajevske općine (Vogošća, Centar, Stari Grad i Ilijaš), kao s razvojem dopuštenih djelatnosti, te načinima i izvorima finansiranja za implementaciju ovog plana1. Na osnovu provedenog postupka direktnog sporazuma shodno članu 90. Zakona o javnim nabavkama („Sl. glasnik BiH“, broj 39/14) i člana 8. tačka b) Pravilnika o postupku direktnog sporazuma broj: 27-2U.O./15 od 29.01.2015. godine, a u skladu sa odredbama Zakona o obligacijskim odnosima („Službeni list RBIH“, br. 2/92, 13/93 i „Službene novine Federacije BiH“ br. 13/94 i 42/11) od 09.11.2017. godine i ANEXA – I od 29.12.2017. godine u Sarajevu, zaključen je Ugovor između Kantonalne Javne Ustanove za zaštićena područja (naručilac) i Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Sarajevu (izvršilac). Ugovorom je planirana realizacija procesa vršenja usluge revidiranja Plana upravljanja Spomenikom prirode „Skakavac“, a koja uključuje: • provođenje aktivnosti revizije Plana upravljanja po metodologiji koja je propisana za sadržaj plana upravljanja zaštićenim područjem u skladu sa članom 156. Zakona o zaštiti prirode („Službene novine Federacije BiH“, broj 66/13), • eventualni izlazak na teren u svrhu revizije pojedinih aktivnosti propisanih Planom upravljanja, • provođenje konsultacija sa stručnim osobljem ispred Ustanove i otklanjanje nedostataka, • eventualne dorade revidiranog dokumenta po sugestijama resornog ministarstva, • dostavljanje revidiranog dokumenta Plana upravljanja Spomenikom prirode „Skakavac“ u printanoj formi i elektronskoj formi (na CD-u), kao i • drugi poslovi za kojima se ukaže potreba. Ugovorne strane (ANEX – I) su prolongirale rok izvršenja usluga zbog razloga objektivne prirode, a koji se očituju u sljedećem: 1 Izvor: https://www.akta.ba/vijesti/kanton-sarajevo-usvojen-plan-upravljanja-skakavcem-do-2021-godine/19525 (Pristup: 25.06.2018). 1 • vremenska dinamika provedbe revizije je predviđena kroz 4 (četiri) godišnja doba (sezonska dinamika), a usljed kasnog potpisivanja ugovora i početka realizacije usluga bilo je neophodno rezervisati vrijeme za eventualni izlazak na teren. • usljed vremenskih uslova i konfiguracije terena Spomenika prirode „Skakavac“, terenska istraživanja su otežana i nemoguće je pristupiti određenim dijelovima terena koji su ključni za reviziju ovog plana upravljanja. 2 I PRINCIPI REVIZIJE Prema definiciji Međunarodne unije za konzervaciju prirode (IUCN), plan upravljanja je instrument kojim se ukazuje na to kako područje treba štititi, koristiti, razvijati i njime efikasno upravljati. • Sadržaj i struktura revizije Plana upravljanja je prilagođena zakonskim odredbama koje su propisane