Jaarboek 7 van het Reynaertgenootschap $) õòõìõô Dïëéëòïðô $)2ççøèõëñ ) üçôîëú ëÿôçëøúíëôõõúùéîçö Verantwoordelijke uitgever Marcel Ryssen, voorzitter vzw Reynaertgenootschap, Driegaaienhoek 11, bus 2.5, B-9100 Sint-Niklaas Zetel vereniging Nijverheidsstraat 32, 9100 Sint-Niklaas Redactieadres en abonnementenadministratie België: Nijverheidsstraat 32, B-9100 Sint-Niklaas – 03 777 90 15 Nederland: Vendelierstraat 13, NL-5241 TT Rosmalen E-mail: [email protected] Web: www.reynaertgenootschap.be Rekeningnummer IBAN: BE91 6455 1166 9476 t.a.v. Reynaertgenootschap Sint-Niklaas BIC: JVBABE 22 Voor Nederland: IBAN: NL34INGB0002994574 t.a.v. E. Verzandvoort, Vendelierstraat 13, 5241 TT Rosmalen BIC: INGBNL2A Hoofd- en eindredacteur Rik van Daele Redactie Yvan de Maesschalck, Willy Devreese, Peter Everaers, Willy Feliers, Mark Nieuwenhuis, Hilde Reyniers, Hans Rijns, Marcel Ryssen, Rik van Daele, Erwin Verzandvoort en Paul Wackers Andere medewerkers Wim Heirman, Sander van Daele, Els Wauters, Gert-Jan van Dijk e.a. Vormgeving en omslagillustratie Lies van Gasse Druk bvba Drukkerij Room, Sint-Niklaas Prijs 20 euro – 25 euro (steunend lid) Met dank aan Toerisme Waasland, Gemeentebestuur Stekene, Provincie Oost-Vlaanderen, Vlaamse ge- meenschap, Vlaams Fonds voor de Letteren, Cultuurraad Sint-Niklaas, stad Sint-Niklaas, Erfgoedcel Waasland NUR 621 D/2014/6653/1 © vzw Reynaertgenootschap en de auteurs Niets uit Tiecelijn mag openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande schriftelijke toestem- ming van de uitgever. De uitgever streeft ernaar om de rechten betreffende de illustraties te rege- len volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Jaarboek 7 van het Reynaertgenootschap $) üĀý ëÿôçëøúíëôõõúùéîçö D$,#& ôîõûê Dïëéëòïðô $) Ten geleide 7 Rik van Daele Metamorfosen van een gemene vos #ema: Metaformosen van een gemene vos 11 Jozef Janssens Liefde en lust in het graafschap Vlaanderen van de dertiende eeuw: Floris ende Blancefloer en Van den vos Reynaerde 22 Adelheid Ceulemans ‘Prima la musica, poi le parole?’ Over de opera Reinaert de Vos (1909) 51 Yves T’Sjoen ‘Walschap is Uilenspiegel, don Quichotte is en Els van Damme Jonckheere en Reinaart ben ik.’ Richard Minne als biograaf van Reineke/Heineke Vos 61 Kris Humbeeck Van satire naar zelfportret: Louis Paul Boon bewerkt de Reynaert (1946-1955) 127 Lisanne Vroomen Een oude vos is kwaad te vangen. Een analyse van de stripbewerking Reynaert de vos van Broens en Legendre 150 Rik van Daele Van Van den vos Reynaerde tot Van den vos . Over de Reynaertbewerking van FC Bergman Artikel 181 Jan de Putter ‘Want dit nes niet Madox droem, noch Reinards, noch Arturs boerden.’ De functie van het woord ‘vijte’ in de proloog van Van den vos Reynaerde 217 Hans Rijns De wolf en de vos in de Dialogus creaturarum, dat is t wispraec der creaturen (Leeu 1481) 230 Paul Wackers Kinderboeken en Reynaerts historie in de eenentwintigste eeuw: een ongemakkelijke relatie 238 Bjorn Schrijen ‘Ghi singet in lanc so bet.’ Muzikale Reynaertbewerkingen van 1900 tot nu 255 Michaël Brijs Jean Rays Malpertuis : een occulte Reynaert 266 Yvan de Maesschalck Over de picareske strapatsen van Vata nen in Haas (1975) van Arto Paasilinna Vertaling 283 Mark Nieuwenhuis Dierentestamenten 295 Bob de Nijs Ramon Llull, Dierenepos . Vertaald en ingeleid $) Iconografie 343 Christl van den Broucke Drie keer Free Foxes van Caroline Coolen 352 Jack van Peer Met Oldrich Jelen op het ex-libris- en Reynaertpad Recensies 360 Gert-Jan van Dijk Reinardus , volume 24 365 Yvan de Maesschalck Lyriek van episch formaat. Het boek Hauser van Annemarie Estor & Lies van Gasse 370 Yvan De Maesschalck ‘Want een maan is een spiegel en dus geschikt voor bespiegelingen.’ Over Inmiddels op aarde van Paul Verhuyck – Lunaire reflecties Verslag 384 Steven van Impe Twee Reynaertcollecties versmelten: de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience neemt de verzameling van Wim Gielen over 393 Marcel Ryssen Pol Goossen leest Van den vos Reynaerde en Rik van Daele 397 Rik van Daele Reynaertkroniek 2013 In memoriam 405 Rik van Daele Ernest van Huffel (1941-2013) Bibliografie 412 Willy Devreese De bibliografie van de Nederlandstalige Reynaertbewerkingen sinds 1800. Aanvulling 2004-2014 435 Auteurs Tiecelijn 27 439 Steunabonnees 2014 ëôíëòëïêë D ïëéëòïðô $) Op 24 april 2014 vond in de statige Nottebohmzaal van de Antwerpse Erf- goedbibliotheek Hendrik Conscience een studiedag plaats over Reynaerts lange leven doorheen een geschiedenis van vele eeuwen. De organisatie was in handen van het Instituut voor de Studie van de Letterkunde in de Neder- landen (UAntwerpen), het Liberaal Archief, het Koninklijk Conservatorium Antwerpen (Artesis Plantijn Hogeschool), de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience (EHC) en het Reynaertgenootschap. Motor van het colloqui- um was de jonge doctor Adelheid Ceulemans. Zij schotelde de ruim negen- tig aanwezigen, waarbij vele jonge studenten uit Vlaanderen en Nederland een bijzonder goed georganiseerde dag met een afwisselend en boeiend pro- gramma voor. Het accent lag op diverse twintigste- en eenentwintigste-eeuwse Reynaertbewerkingen. In dit zevende jaarboek van het Reynaertgenootschap, Tiecelijn 27 , worden alle bijdragen van dit colloquium gepubliceerd. De begelei- dende tekst voor de studiedag klinkt de lezers van Tiecelijn bekend in de oren en geldt bijna als een soort geloofsbelijdenis: ‘Ook anno 2014 blijft het Reinaert- personage tot de verbeelding spreken. Hij is een vrijbuiter die met zijn vossen- streken constant de grenzen van wet en fatsoen aftast. Maar met zijn leugens en listen ontmaskert hij tegelijk de schone schijn van de wereld rondom hem. Het Reinaertverhaal houdt de menselijke samenleving een spiegel voor. Dieren handelen als mensen. Van den vos Reynaerde uit kritiek op de schijnheiligheid van mens en maatschappij. Dat het verhaal vandaag nog steeds populair is, bewijst dat deze kritiek van alle tijden is.’ De redactie van Tiecelijn is bijzonder blij dat ze de acta van deze studiedag kan publiceren. Het geeft meteen de organisatoren en auteurs een snelle en directe toegang tot een brede groep van kenners en geïnteresseerden. Het Reynaertgenootschap hoopt de goede banden met de diverse initiatiefnemers te onderhouden zodat Metamorfosen van een gemene vos geen single shot was, maar een basis voor toekomstige projecten. Terwijl het Reynaertcongres in Antwerpen plaats vond had ook in Gent een interessante reynaerdiaanse ma- nifestatie plaats. Het Liberaal Archief organiseerde er een tentoonstelling met ) $) een ruime selectie uit de fraaie Reynaertcollectie van verzamelaar Philippe Proost (van 24 april tot 11 juli 2014). De tweede afdeling van dit jaarboek biedt een keur aan artikels, waarvan sommige wonderwel aansluiten bij de colloquiumbijdragen, bijvoorbeeld de bijdragen van Paul Wackers en Bjorn Schrijen. Het stuk over Jan Ray’s Mal- pertuis vormt een interessant tweeluik met dat over over Ray’s (Gentse) stads- en tijdsgenoot Richard Minne. Van Minne naar Boon is evenmin een grote stap. Het ‘picareske’ verbindt de bijdragen van T’Sjoen/Van Damme en Yvan de Maesschalck. De bijdrage van Steven van Impe, stafmedewerker van de erf- goedbibliotheek blikt terug op de verwerking en inventarisatie van de collectie Wim Gielen. In dezelfde Nottebohmzaal werd op 17 november 2011 in aan- wezigheid van rector Alain Verschoren, schepen van Cultuur Philip Heylen en directeur van de EHC An Renard de collectie Wim Gielen door Wims wedu- we, Trude Gielen, overgedragen aan de EHC (voor de Reynaertboeken) en de UA (voor de collectie fabelboeken). Momenteel is de hele collectie geïnventari- seerd en is de EHC voor de reynaerdianen een waar vossenparadijs geworden (http://www.consciencebibliotheek.be/Museum_Erfgoedbibliotheek_NL/ ErfgoedbibliotheekNL/ErfgoedbibliotheekNL-Collectie/Collectie-Bijzonde- re-collecties/Herkomst-collecties/Wim-Gielen-(1935-2010).html). In dit jaarboek zijn opnieuw opvallend veel jonge auteurs aan de slag gegaan (Ceulemans, Van Damme, Vroomen, Schrijen en Brijs), die voor het eerst in dit jaarboek publiceren. Ook gerenommeerde hoogleraren en specialisten blij- ven verder hun geduldige en diepgaande onderzoek in dit jaarboek vastleggen. Janssens, T’Sjoen en Humbeeck (wij kijken al lang uit naar een nieuwe stan- daardbijdrage over Boons Wapenbroeders , de voorbode van een nieuw deel van het Verzameld werk dat door De Arbeiderspers wordt uitgegeven) spraken op het colloquium. Wackers bekijkt de moeilijke relatie die moderne bewerkers met de tweede Reynaert hebben. Mark Nieuwenhuis en Hans Rijns verdiepen zich verder in door hen ontgonnen vakgebieden (de eerste vertalingen van mid- deleeuwse, Latijnse dierenteksten, de tweede fabeldrukken). Yvan de Maes- schalck serveert ‘picareske haas’ in een boeiende bijdrage over het werk van de moderne Finse auteur Arto Paasilinna (1942) en recenseert twee bijdragen aan de moderne Nederlandse literatuur van Tiecelijnmedewerkers (met name Lies van Gasse en Paul Verhuyck), waarmee Tiecelijn verder blijft kijken dan alleen de Reynaertliteratuur. De Reynaertschotel die Tiecelijn de lezer serveert bevat ook dit jaar een recensie van het laatste nummer van Reinardus (door * ïëéëòïðô $) Gert-Jan van Dijk) en opent het blikveld op nieuwe Reynaerticonografie – in dit nummer een rijk geïllustreerde bijdrage over het krachtige vossenwerk van de Vlaamse kunstenaar Caroline Coolen door Christl van den Broucke en een korte hommage aan de in 2013 overleden Ernest van Huffel.