T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YENİÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI OSMANLI DÖNEMİNDE SEYDİŞEHİR KENTİNİN FİZİKÎ VE SOSYOEKONOMİK YAPISI AYŞE DEĞERLİ 074102031001 (DOKTORA TEZİ) DANIŞMAN: PROF. DR. YUSUF KÜÇÜKDAĞ Bu çalışma Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri tarafından 09103022 nolu Doktora tez projesi olarak desteklenmiştir. KONYA-2013 I İÇİNDEKİLER TABLOSU İÇİNDEKİLER ...... I BİLİMSEL ETİK SAYFASI ...... XIV TEZ KABUL FORMU ...... XV ÖN SÖZ ...... XVI ÖZET ...... XVIII SUMMARY ...... XIX KISALTMALAR ...... XX TABLOLAR LİSTESİ ...... XXII GİRİŞ ...... 1 1. Arşiv Belgeleri ...... 4 1. 1. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Tasnifleri ...... 5 1. 1. 1. Hurufat Defterleri ...... 5 1. 1. 2. Diğer Vakıf Kayıtları ...... 6 1. 2. Kadı Sicilleri ...... 6 1. 3. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tasnifleri ...... 8 1. 3. 1. Şikâyet Defterleri ...... 9 1. 3. 2. Karaman Ahkâm Defterleri ...... 10 1. 3. 3. Ayniyat Defterleri ...... 10 1. 3. 4. Avarız Defterleri ...... 11 1. 3. 5. Maliye Dairesi Defterleri ...... 12 1. 3. 6. Tahrir Defterleri ...... 12 1. 3. 7. Evkaf Defterleri ...... 13 1. 3. 8. Nüfus Defterleri ...... 15 1. 3. 9. Temettuat Defterleri ...... 15 1. 3. 10. Diğer Belge Tasnifleri ...... 17 1. 4. Konya Maarif Arşivi Defterleri ...... 17 1. 5. Seydişehir Merkez İlköğretim Okulu Arşivi ...... 18 2. Menakıpnameler ...... 18 II 2. 1. Makālât-ı Seyyid Hârûn ...... 18 2. 2. Didiği Sultan Menakıpnamesi ...... 19 3. Kronikler ...... 19 3. 1. Karamanoğulları’na Dair Kronikler ...... 20 3. 1. 1. Şikari Tarihi ...... 20 3. 2. Osmanlı Dönemi Kronikleri ...... 20 3. 2. 1. Tevârih-i Âl-i Osmanlar ...... 20 3. 2. 2. Diğer Kronikler ...... 21 3. 3. Münşeat Mecmuaları ...... 21 3. 3. 1. Münşeatü’s-Selâtin ...... 21 4. Seyahatnameler ...... 22 4. 1. Evliya Çelebi Seyahatnamesi ...... 22 5. Coğrafi Eserler ...... 22 5. 1. Cihannüma ...... 22 5. 2. Coğrafya-yı Osmanî ...... 22 5. 3. Coğrafya-yı Tabiî ve İktisadî ...... 23 6. Konya Vilâyet Salnâmeleri ...... 23 7. Türkiye’nin Sıhhî-yi İctimâî Coğrafyası: Konya Vilayeti ...... 24 8. Telif Eserler ...... 24 BİRİNCİ BÖLÜM SEYDİŞEHİR’İN TARİHÇESİ, FİZİKİ VE DEMOGRAFİK YAPISI I. SEYDİŞEHİR’İN TARİHÇESİ ...... 25 1. Seydişehir Adı ...... 25 2. İlk Çağda Seydişehir ...... 25 3.Roma ve Bizans Zamanlarında Seydişehir ...... 26 4. Türkiye Selçukluları Döneminde Seydişehir ...... 27 5. Eşrefoğulları Döneminde Seydişehir ...... 28 6. Hamidoğulları İdaresinde Seydişehir ...... 29 7. Karamanoğulları Döneminde Seydişehir ...... 30 II. SEYDİŞEHİR’İN COĞRAFİ VE FİZİKİ YAPISI ...... 32 III 1. Kentin Coğrafi Konumu ...... 32 2. Kentin Fiziki Yapısı ...... 33 2. 1. Seydişehir Kalesi ...... 35 2. 2. Seydişehir’in Mahalleleri ...... 37 2. 3. Çarşı ve Pazar Yerleri ...... 41 2. 3. 1. Şehir Çarşısı ...... 42 2. 3. 2. Arasta Çarşısı ...... 43 2. 3. 3. Suk-i Sultanî ...... 44 2. 3. 4. Bedesten/Bezzazlar Çarşısı ...... 44 2. 3. 5. Buğday Pazarı ...... 45 2. 3. 6. Boğasıcılar Pazarı ...... 45 2. 3. 7. Avratlar/Karılar Pazarı ...... 46 2. 3. 8. Odun Pazarı ...... 46 2. 3. 9. Debbağhane ...... 47 2. 3. 10. Dikiciler Çarşısı ...... 47 2. 3. 11. Kalaycılar Çarşısı ...... 48 2. 3. 12. Nalbantlar Çarşısı ...... 48 2. 3. 13. Semerciler Çarşısı ...... 49 III. SEYDİŞEHİR’İN DEMOGRAFİK YAPISI ...... 49 1. Aile Yapısı ve Çocuk ...... 49 1. 1. Nişan, Mihr, Evlenme ...... 50 1. 2. Boşanmada Nafaka ...... 55 1. 3. Çocuk ...... 56 2. Seydişehir Kent Merkezinin Demografik Yapısı ...... 59 2. 1. Seydişehir’in Nüfusu ...... 59 2. 1. 1. Sultan II. Mahmud Dönemine Kadar Seydişehir’in ...... 60 Nüfusu ……………………… 2. 1. 2. Sultan II. Mahmud Dönemi ile Sonrasında ...... 66 Seydişehir’in Nüfusu ………. 2. 1. 2. 1. 1831 Nüfus Sayımından Tanzimat’a ...... 68 IV Kadar Seydişehir’in Nüfusu 2. 1. 2. 2. Tanzimat ve Sonrasında Seydişehir Kent ...... 74 Merkezinin Nüfusu 2. 1. 3. Seydişehir’de İmtiyazlı Gruplar ...... 77 2. 1. 3. 1. Seyitler ...... 78 2. 1. 3. 2. Zaviyedarlar ve Dervişler ...... 83 2. 2. Seydişehir’de Diğer Farklı Gruplar ...... 85 2. 2. 1. Gayrimüslimler ...... 85 2. 2. 2. Çingeneler ...... 87 2. 2. 3. Köleler ...... 87 2. 3. Seydişehir’de Nüfus Hareketleri ...... 92 2. 3. 1. Seydişehir’e Göçler ...... 92 2. 3. 2. Seydişehir’e Sürgünler ...... 94 2. 3. 3. Seydişehir’den Başka Yerlere Göçler ve Sürgünler ...... 98 İKİNCİ BÖLÜM ...... 101 OSMANLI DÖNEMİNDE SEYDİŞEHİR’İN İDARİ YAPISI ...... 101 1. Seydişehir Vilayeti ...... 101 2. Kaza Olarak Seydişehir ...... 102 3. Seydişehir Kazası’na Bağlı Köyler ...... 104 4. Tanzimat Öncesi Dönemde Seydişehir Kazası’ndaki İdari ...... 107 Görevliler 4. 1. Kadı ...... 107 4. 2. Naip ...... 110 4. 3. Subaşı ...... 113 4. 4. Mahalle İmamları ...... 114 4. 5. Hatip ...... 117 4. 6. Müftü ...... 119 4. 7. Müderrisler ...... 120 4. 8. Nakibüleşraf Kaymakamı ...... 123 4. 9. Mütevelliler ...... 126 V 4. 10. Âyanlar ...... 130 5. Sultan II. Mahmud-1920 Arası İdari Yapı ve Önde Gelen Kaza ...... 132 Görevlileri 5. 1. Kaza Müdürü, Kaymakam, Kaza İdare Meclisi ...... 132 5. 1. 1. Kaza Müdürü ...... 132 5. 1. 2. Kaymakam ...... 134 5. 1. 3. Kaza İdare Meclisi ...... 138 5. 2. Belediye, Belediye Reisi ve Belediye Meclisi ...... 139 5. 2. 1. Belediye ve Belediye Reisi ...... 140 5. 2. 2. Belediye Meclisi ...... 140 5. 3. Muhtarlar ...... 141 5. 4. Mal ve Tahrirat Müdürü ...... 142 5. 5. Tapu Memuru/Kâtibi ...... 143 5. 6. Nüfus Memuru ...... 143 5. 7. Seydişehir’de Nizami Mahkemeler ...... 144 5. 7. 1. Meclis-i Deavi ...... 144 5. 7. 2. Bidayet Mahkemesi ...... 144 6. Kentiçi Güvenliğin Sağlanması ...... 145 6. 1. Yeniçeri Askerleri ...... 146 6. 2. Mansure ve Nizamiye Askeri ...... 147 6. 3. Redif Kuvvetleri ...... 150 6. 4. Zaptiye Teşkilatı ...... 151 6. 5. Polis Teşkilatı ...... 152 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 154 OSMANLI DÖNEMİ SEYDİŞEHİRİ’NDE İDARİ VE SOSYAL ….. YAPILAR I. İDARİ YAPILAR ...... 154 1. Hükümet Konağı ...... 154 2. Hapishane ...... 156 2. 1. Erkek Hapishanesi ...... 156 VI 2. 2. Kadın Hapishanesi ...... 157 3. Askerî Yapılar ...... 158 3. 1. Kışlalar …… 158 3. 2. Askerî Depolar …… 160 4. Telgrafhane ...... 161 II. DİNÎ YAPILAR ...... 162 1. Cami ve Mescitler ...... 162 1. 1. Seydişehir Mahallelerindeki Cami ve Mescitler ...... 162 1. 1. 1. Alaylar Mahallesi’ndeki Camiler ...... 162 1. 1. 1. 1. Abdülaziz Ağa/Hoca Recep/Muallimhane ...... 162 Camii 1. 1. 1. 2. Emir/ Emirler/Emir Halife Camii ...... 165 1. 1. 1. 3. Türbe Camii ...... 165 1. 1. 2. Alaylar Mahallesi’ndeki Mescitler ...... 165 1. 1. 2. 1. Abdüllatif/Abdüllatif Çelebi Mescidi ...... 165 1. 1. 2. 2. Abdünnebi Efendi Mescidi ...... 166 1. 1. 2. 3. Alâeddin Mescidi ...... 166 1. 1. 2. 4. Alaylar Mescidi ...... 167 1. 1. 2. 5. Beyler Mescidi ...... 167 1. 1. 2. 6. Hudavirdi Mescidi ...... 167 1. 1. 2. 7. Mahmud Efendi Mescidi ...... 168 1. 1. 2. 8. Hacı Mustafa Mescidi ...... 168 1. 1. 2. 9. Kitaplıoğlu Mescidi ...... 168 1. 1. 3. Cami-i Cedid Mahallesi’ndeki Camiler ...... 169 1. 1. 3. 1. Cami-i Cedid/ Yeni Cami/Siyamizade ...... 169 Camii 1. 1. 4. Cami-i Cedid Mahallesi’ndeki Mescitler ...... 169 1. 1. 4. 1. Aydoğmuş Mescidi ...... 169 1. 1. 5. Cami-i Kebir Mahallesi’ndeki Mescitler ...... 170 1. 1. 5. 1. Medrese Mescidi ...... 170 VII 1. 1. 6. Debbağhane Mahallesi’ndeki Mescitler ...... 170 1. 1. 6. 1. Pazarbaşı Mescidi ...... 170 1. 1. 6. 2. Beyzade Mescidi ...... 170 1. 1. 6. 3. Debbağhane Mahallesi Mescidi ...... 171 1. 1. 6. 4. Safaoğlu Mescidi ...... 171 1. 1. 6. 5. Şerefşirin Mescidi ...... 171 1. 1. 7. Değirmenci Mahallesi’ndeki Mescitler ...... 172 1. 1. 7. 1. Abdi Çelebi/Hacı Abdi Mescidi ...... 172 1. 1. 7. 2. Abdulgani Mescidi ...... 172 1. 1. 7. 3. Çaşad Hoca Mescidi ...... 172 1. 1. 7. 4. Değirmenci Mahallesi Mescidi ...... 172 1. 1. 7. 5. Derviş Çelebi Mescidi ...... 173 1. 1. 7. 6. Dülgerli Mescidi ...... 173 1. 1. 7. 7. Kazanlı Ali Mescidi ...... 174 1. 1. 7. 8. Hacı Ahmed Mescidi ...... 174 1. 1. 7. 9. Hüseyin Halife Mescidi ...... 174 1. 1. 7. 10. Memiş Hoca Mescidi ...... 174 1. 1. 7. 11. Şaşel Hoca Mescidi ...... 175 1. 1. 7. 12. Zedkûr Gölü Mescidi ...... 175 1. 1. 8. Hacı Mustafa/Hacı Nasuh Mahallesi’ndeki Camiler ...... 175 1. 1. 8. 1. Hacı Nasuh Camii ...... 175 1. 1. 9. Hacı Seyyid Ali Mahallesi’ndeki Mescitler ...... 176 1. 1. 9. 1. Abdülcabbar Mescidi ...... 176 1. 1. 9. 2. Eskilli Mescidi ...... 176 1. 1. 9. 3. Hacı Seyyid Ali Mescidi ...... 177 1. 1. 9. 4. İbrahim Efendi Mescidi ...... 177 1. 1. 9. 5. Karılar/Avradlar Pazarı Mescidi ...... 177 1. 1. 10. KiçikapıMahallesi’ndeki Camiler ...... 177 1. 1. 10. 1. Seyit Harun Camii ...... 177 1. 1. 11. Kızılcalar Mahallesi’ndeki Mescitler ...... 178 VIII 1. 1. 11. 1. Abdülhalim Mescidi ...... 178 1. 1. 11. 2. Kızılcalar Mahallesi Mescidi ...... 179 1. 1. 11. 3. Kızılcalar Mahallesi’ndeki Diğer ...... 179 Mescitler 1. 1. 12. Sofuhane/Sofhane Mahallesi’ndeki Camiler ...... 180 1. 1. 12. 1. Sofuhane/Sofhane Camii ...... 180 1. 1. 13. Sofuhane/Sofhane Mahallesi’ndeki Mescitler ...... 180 1. 1. 13. 1. Arpalı Mescidi ...... 180 1. 1. 14. Ulukapı Mahallesi’ndeki Camiler ...... 181 1. 1. 14. 1. Araplar Camii ...... 181 1. 1. 15. Ulukapı Mahallesi’ndeki Mescitler ...... 181 1. 1. 15. 1. Filoğlu Mescidi ...... 181 1. 1. 15. 2. Hacı Ahmed Mescidi ...... 181 1. 1. 15. 3. İvaz Çelebi Mescidi ...... 182 1. 1. 15. 4. Ulukapı Mahallesi Mescidi ...... 182 1. 1. 15. 5. Küçük Mescit ...... 182 1. 2. Kent Merkezindeki Diğer Cami ve Mescitler ...... 182 1. 2. 1. Buğday Pazarı/Semerciler Mescidi ...... 182 1. 2. 2. Veysi Han/Arslan Ağa/Bâzargan Hânı/Sultan Camii ...... 183 1. 2. 3. Arasta Mescidi ...... 183 1. 2. 4. Çomaklı Mescidi ...... 183 1. 2. 5. Kalaycı Mescidi ...... 183 2. Tekke ve Zaviyeler ...... 184 2. 1. Kent Merkezindeki Tekke ve Zaviyeler ...... 185 2. 1. 1. Seyit Harun Veli Tekkesi ...... 185 2. 1. 2. Şeyh Baba Tekkesi ...... 185 2. 1. 3. Şeyh Ahmed/Devetaşı Zaviyesi ...... 185 2. 1. 4. Melik Gazi Zaviyesi ...... 186 2. 1. 5. Âb-ı Germ/Yusuf Oğlu Mehmed Zaviyesi ...... 186 2. 1. 6. Kızgın Sânem Zaviyesi ...... 186 IX 2. 1. 7. Pınarbaşı Zaviyesi ...... 186 3. Türbeler ...... 187 3. 1. Seyit Harun Türbesi ...... 187 3. 2. Halife Sultan Türbesi ...... 188 3. 3. Rüstem Bey ve Sultan Hatun Türbesi ...... 189 3. 4. Muallimhane Türbesi ...... 190 3.