BIULETYN STOWARZYSZENIA PRZYJACIÓŁ MUZEUM POMORZA ŚRODKOWEGO W SŁUPSKU Wydawca: Stowarzyszenie Przyjaciół Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku 76-200 Słupsk, ul. Dominikańska 5-9. Tel. (+59) 842 40 81 http ://www. mars.slupsk.pl/m ps/stowa rzysze n i e Redakcja: Małgorzata Lenart, Mariusz Wojciechowski, Elżbieta Zonia Zajelska Skład komputerowy: Mariusz Wojciechowski Druk: Wydawnictwo i drukarnia LenART ISSN 1642-5219 CENA 3 ZŁ KOLOROWA WKŁADKA! Port w Ustce. Pocztówka z 1907 roku ze zbiorów Władysława Piotrowicza. Po siedmiu numerach "Słupi" poświęconych w zasadzie miastu Słupsk, czas wspomnieć o pewnej nieodległej miejscowości, przez kilkaset lat będącej zresztą własnością Słupska. Od 1337 roku do mieszczan słupskich należały dwa pasy ziemi po obu stronach Słupi od Słupska aż do morza oraz osada rybacka przy ujściu. Osada i port nazywały się po niemiecku Stolpmünde, czyli Słupioujście. W 1935 roku miejscowość otrzymała prawa miejskie. Po drugiej wojnie światowej krótko nosiła różne nazwy: Nowy Słupsk (nazwy tej używał Urząd Pocztowy), Uszcz lub Ujść (stacja kolejowa), Słupioujście (Kapitanat Portu), a nawet Postomin (Zarząd Miasta). Oczywiście za każdym razem mowa o tej samej miejscowości, której nazwa od 1946 roku brzmi - USTKA. Właśnie Ustka jest głównym obiektem zainteresowania w tym numerze, kontynuujemy jednak parę innych rozpoczętych dawno cykli. Po raz pierwszy w "Słupi" znajduje się kolorowa wkładka, na której przedstawiamy słupskie pieniądze zastępcze z 1922 roku oraz plan Ustki z 1926 roku. Życzymy miłej lektury. Redakcja si.uriA summ * = mu ara® si DOLNA SŁUPIA I JEJ UJŚCIE Piotr Konarski DOLNA SŁUPIA połączenie z morzem, stanowiąc tzw. gród portowy. Przykładem Dolny odcinek rzeki Słupi o długości 32 km przepływa przez tereny takiej zależności był Słupsk, mający dzięki rzece Słupi połączenie lekko falistej moreny dennej, której główny etap formowania przypada z administracyjnie podległą stacją rybacką w Ustce. na fazę gardzieńską (13-14 tys. lat temu). Monotonny krajobraz Rosnące korzyści wynikające z handlu drogą morską oraz urozmaica dolina Słupi, wcinająca się w otaczający teren z połowu ryb wpłynęły na zainteresowanie grodu Słupska rozwojem na głębokość 30-45 m. Szerokość doliny na północ od Słupska portu w Ustce oraz starania o uzyskanie na własność terenów i wsi wynosi ok. 1 km i maleje w miarę zbliżania się do morza. Na tym wzdłuż dolnego biegu Słupi. odcinku rzeka meandruje, wytwarzając 47 zakoli, co powoduje znaczne przedłużenie odległości między Słupskiem a Ustką - z 19 do SŁUPSKI PORT 32 km. Średni przepływ roczny szacowany jest na 18,2 m na W 1310 roku Brandenburczycy nadali osadzie miejskie prawo sekundę. Maksymalne wahania stanów wody wynoszą 3,1 m. Rzeka lubeckie, dzięki czemu Słupsk otrzymał przywileje wolnej żeglugi przepływa głównie przez zwarte tereny leśne między Słupskiem i rybołówstwa na rzece Słupi. Natomiast w Krępcewie w 1310 roku a Bydlinem oraz między Charnowem a Ustką. W regionach nie Słupsk został zwolniony od płacenia cła i uzyskał prawo do zalesionych zlokalizowane są liczne wsie o odległej historii: posiadania sześciu statków rybackich. Istniał zakaz stawiania wzdłuż Włynkowo, Włynkówko, Bydlino, Niestkowo, Charnowo, Zimowiska, rzeki urządzeń utrudniających żeglugę, szczególnie dotyczyło to Grabno, Mokrzyca, Wodnica oraz miasto Ustka. jazów, piętrzeń i młynów. Po obu stronach wyznaczono ścieżki Dolna Słupia związana jest nierozłącznie od niemal 1000 lat cumownicze o szerokości 5 prętów, służące do holowania łodzi z dziejami Słupska, Ustki i licznymi wsiami lokalizowanymi nad jej ciągnionych przez ludzi lub zwierzęta pociągowe. brzegami - jako droga komunikacyjna, ułatwiająca osiedlenie się W 1337 roku Ustka stała się własnością Słupska. Wzbogacenie ludzi. Rzeką spławiano drzewo - u jej ujścia powstała przystań, się Słupska zezwoliło już w 1337 roku zakupić od rodu Święców a następnie morski port Słupska. Obecnie jest ważnym regionem tereny wzdłuż rzeki do ujścia oraz wioski: Charnowo, Gałęzinowo, turystyki specjalistycznej. Wodnicę, Ustkę, część Przewłoki, Bruskowo, Duninowo, Grabno Głównymi czynnikami, które zdecydowały o lokalizacji grodu i Machowino. W 1426 roku miasto zakupiło dalszą część Przewłojjfc« Słupska w obecnym miejscu było istnienie brodu przy głównym a w 1484 roku Bogusław X nadał miastu Machowino, Bydlino i cz^HF szlaku handlowo-komunikacyjnym z Gdańska do Szczecina oraz Grabna. Dzięki temu włości Słupska obejmowały tereny od miasta aż fakt, że rzeka wytworzyła tu trzy oddzielne ramiona gwarantujące do morza. W okresie od XIV do XVII wieku rzeka była jedynym bezpieczeństwo. W początkowym okresie Słupsk był ważną szlakiem komunikacyjnym między Słupskiem, licznymi wsiami warowniągraniczną. i Ustką. Transport odbywał się na płaskodennych czółnach, które musiały pokonywać trzydziestodwukilometrowy odcinek rzeki. Był to POCZĄTKI ŻEGLUGI doskonale zorganizowany system handlowo-transportowy. Jak podaje Pliniusz, już w I wieku nowej ery na Bałtyku odbywała się Wzrastający tonaż statków handlowych wymuszał budowę żegluga. Poza wyprawami o charakterze wojennym prowadzono falochronów i nabrzeży w ujściowym odcinku rzeki. W 1337 roku działalność handlową, której głównym przedmiotem były ryby oraz zostały wybudowane pierwsze falochrony portowe na długość produkty rolne. Połowy na morzu odbywały się na otwartych łodziach 55 metrów w morze. Do budowy zastosowano koszyce drewniane żaglowych o długości 5-6 metrów. Najczęściej osady rybackie wypełnione kamieniami. Podobnie umocniono brzeg na zachód od lokalizowane były w ujściowych odcinkach rzek, co chroniło je przed portu na odcinku 280 metrów, a na wschód - 320 metrów. Dzięki temu falowaniem oraz ułatwiało wyciąganie łodzi na brzeg. Rzeki były mogły do portu wchodzić statki o pojemności 40-60 łasztów. W celu jedynymi arteriami komunikacyjnymi łączącymi z miejscowościami przeciwstawienia się licznym rozbojom i zatargom z Gdańskiem, położonymi wewnątrz lądu. Odbywał się tu również handel rybami w 1418 roku powstał związek Słupska, Sławna i Darłowa, który oraz produktami rolnymi i rzemieślniczymi. Płynące stąd korzyści skutecznie zapewnił bezpieczeństwo handlu na wiele lat. Szczególny powodowały powstawanie stacji rybackich, które uzależniały się rozkwit Słupska przypada na okres współpracy z Hanzą w latach i wiązały z gospodarką większych ośrodków miejskich posiadających 1356-1476, głównie za sprawą portu w Ustce, który umożliwiał Ustka - widok lotniczy portu i miasta. Pocztówka z około 1940 roku ze zbiorów Władysława Piotrowicza. »2 mmsR * ° awatoto aaxR Si,Ill’Ll I kontakty z portami bałtyckimi. Słupskie statki prowadziły handel spory między Słupskiem a Ustką, która dążyła do usamodzielnienia z Darłowem, Kołobrzegiem, Szczecinem, Lubeką i Gdańskiem, się. W celu utrudnienia handlu rzekę Słupię tarasowano ściętymi miastami hanzeatyckimi, pływały do Holandii i Anglii. W tym okresie drzewami co uniemożliwiało żeglugę. nastąpiła dalsza rozbudowa falochronów portowych o kolejne W 1648 roku Pomorze Zachodnie przypadło Brandenburgii 40 metrów i umocnienia brzegu za pomocą palisady na długości i przeszło pod panowanie dynastii Hohenzollernów. Nie wpłynęło to 170 metrów. na polepszenie sytuacji. W 1656 roku w Ustce było zaledwie 11 statków. Przywożono wówczas konopie z Rusi oraz śledzie. POWOLNY UPADEK PORTU Wywożono słoninę, wosk, len i miód. W czasie silnego sztormu Książę Bogusław X, będący władcą Pomorza od 1474 roku, w pełni w 1759 roku nastąpiło całkowite rozmycie falochronów i umocnień doceniał korzyści płynące z handlu morskiego, utrzymał przywileje portowych, co doprowadziło w konsekwencji do częstszego kupców oraz zapewniał bezpieczeństwo żeglugi. Wówczas całkowitego zapiaszczania ujścia rzeki. przywożono do Ustki śledzie ze Skanii, sól z Kołobrzegu i Lubeki, sukna z Flandrii i Anglii, ponadto wina francuskie, olejki oraz futra. ODBUDOWA Wywożono głównie produkty rolne: owoce, zboża, drewno, miód, Dopiero w połowie XVIII wieku Fryderyk Wilhelm II zdecydował smołę i łososie oraz produkty rzemieślnicze: beczki, wyroby o konieczności odbudowy portu Ustka. Pierwsze prace obejmowały z bursztynu i piwo. W latach 1497-1657 przez Sund przeszło budowę palisady na wschodnim brzegu Słupi oraz umocnienie ze Słupska 160 statków. Załamanie się dobrze zorganizowanego zachodniego brzegu. Następowało powolne, ale ustawiczne handlu nastąpiło na przełomie XV i XVI wieku w wyniku pożarów, ożywienie handlu w porcie. powodzi i epidemii. Nie prowadzono konserwacji budowli Pod koniec XVIII wieku Słupski Związek Kupiecki posiadał stałą hydrotechnicznych, rozmyte zostały nabrzeża i mola oraz nastąpiło bazę kilkunastu żaglowców, z których największy miał ładowność spłycenie portu. Ubóstwo mieszkańców spowodowało wykluczenie 200 łasztów i czternastoosobową załogę. Największym słupskim Słupska z Hanzy. Również wiek XVII okazał się bardzo niekorzystny armatorem był kupiec Christian Hering, który w 1787 roku posiadał - prowadzone wojny, pożary i zarazy dopełniły panującego chaosu. siedem statków, na których służyło 70 ludzi. Wówczas statki z Ustki W tym czasie panował wielki głód, wioski wzdłuż Słupi zostały pływały do Amsterdamu, Anglii, Bordeaux i Lizbony. spalone i ograbione, nie uprawiano ziemi. Port w Ustce zaprzestał Głównie wykorzystywane były żaglowce, których ilość jakiejkolwiek działalności. Okres długotrwałych klęsk wpłynął na ustawicznie wzrastała (1849 - 25 żaglowców, 1858 - 44, 1867 - 39). tVüU o 100 200 300 V W $\j! w a Fazy rozwoju portu w Ustce wg Z. Szopowskiego. A - resztki koszyc falochronów i umocnień brzegu, D - plac składowy, E - plac