The Royal Castle in Warsaw – Museum The Royal Castle in Warsaw – Muzeum Zamek Królewski w Warszawie Katalog zbiorów Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum Collection of European Miniatures Miniatury europejskie Catalogue The Royal Castle in Warsaw Katalog zbiorów – Museum European Miniatures Miniatury europejskie Hanna Małachowicz Catalogue Collection of Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum Miniatury europejskie Katalog zbiorów The Royal Castle in Warsaw – Museum Collection of European Miniatures Catalogue The Royal Castle in Warsaw – Museum Collection of European Miniatures Catalogue Hanna Małachowicz The Royal Castle in Warsaw – Museum Warsaw 2018 Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum Miniatury europejskie Katalog zbiorów Hanna Małachowicz Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum Warszawa 2018 Redakcja i korekta tekstów polskich: Editing and proofreading of Polish version: Daniela Galas Tłumaczenie: Translation: Anne-Marie Fabianowska Korekta tekstów angielskich: Proofreading of English version: Maria Aldridge Indeks: Index: Grażyna Waluga Opracowanie graficzne, skład i łamanie: Graphic design, pre-press, typesetting: Zofia Tomaszewska Autorzy fotografii: Photographs: Andrzej Ring, Lech Sandzewicz oraz wymienieni w spisie ilustracji porównawczych na s. 259 as well as those indicated in the list of comparative illustrations on p. 260 © Copyright by Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum 2018 ISBN 978-83-7022-238-3 Arx Regia® Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego w Warszawie – Muzeum plac Zamkowy 4, 00-277 Warszawa tel. 22 35 55 232, 22 35 55 243 www.zamek-krolewski.pl, e-mail: [email protected] Druk i oprawa: Printed by: Biały Kruk Milewscy sp.j. Spis treści Table of Contents Słowo wstępne 7 Foreword 9 Wprowadzenie 11 Introduction 15 Katalog Catalogue 19 Sygnatury oryginalne i fałszywe Original and false signatures 219 Odwrocia Reverse sides 222 Wykaz skrótów Abbreviations 237 Literatura 239 Literature 246 Indeks osobowy Index of people 253 Spis ilustracji porównawczych 259 Comparative illustrations 260 Prezentowany dziś kolejny tom z serii katalogów przedstawia miniatury znajdujące się w posia- daniu Zamku Królewskiego w Warszawie – Muzeum. Kolekcja, złożona z darów wielu donato- rów, została w znaczącym stopniu uzupełniona przez Fundację Zbiorów im. Ciechanowieckich. Niniejszy katalog stanowi wprowadzenie do całości zbiorów, które w większej części nie są dostępne szerokiej publiczności zwiedzającej Zamek. Mamy jednak nadzieję, że publikacja tej pięknej i bardzo zróżnicowanej kolekcji okaże się przydatna dla specjalistów zajmujących się miniaturami, a także zainteresuje wielu miłośników tego gatunku dzieł sztuki. Niewielki wybór miniatur prezentowany jest wyłącznie na parterze wschodniego skrzydła Zamku – w miejscu, którego galeryjny charakter nie narzuca ograniczeń ekspozycyjnych. Po- siadany przez nas zbiór nie jest zespołem o określonym kolekcjonerskim charakterze. Powstał w sposób niezaplanowany, poniekąd spontanicznie, dzięki zakupom, ale również dzięki zapisom wielu darczyńców, którym wypada z tej okazji ponownie podziękować. Zawiera dzieła różnej klasy artystycznej, których duża część powstała w wieku XIX. Zaledwie 11 spośród nich można historycznie powiązać z Zamkiem i zbiorami królewskimi sprzed rozbiorów. Dlatego nie należy traktować dzisiejszego zasobu miniatur jako kontynuacji kolekcji króla Stanisława Augusta, która w przeddzień upadku Rzeczypospolitej liczyła 247 obiektów. Tworzony obecnie zbiór wprowadza nas w świat dawnego kolekcjonerstwa i do pewnego stopnia odtwarza atmosferę królewskiego dworu i środowiska artystów gromadzących się wokół monarchy. Stanowi ważną i bardzo interesującą część dzieł sztuki zgromadzonych na Zamku. Dotychczas w polskiej i angielskiej wersji językowej ukazały się katalogi różnych kolekcji zamkowych. W 2007 r. został wydany katalog malarstwa autorstwa Doroty Juszczak i Hanny Małachowicz, który w 2013 r. doczekał się rozszerzonej wersji angielskiej. Rok później, w 2008 r., Anna Szkurłat wydała katalog szkieł, a w 2011 r. ukazał się katalog rzeźby przygotowany przez Artura Badacha. W 2015 r. zostały opracowane przez Katarzynę Połujan kobierce modlitewne, natomiast zupełnie niedawno, w 2017 r., Tomasz Jakubowski zestawił w osobnej publikacji portrety graficzne (w wersji polskiej). Powstaje zatem korpus obszernych, gruntownych i fa- chowych opracowań wszystkich kolekcji przechowywanych na Zamku, wprowadzających je do obiegu naukowego i w krąg miłośników sztuki. prof. dr hab. Wojciech Fałkowski Dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie – Muzeum This publication, the latest in a series of catalogues, presents the miniatures which are today housed in the Royal Castle in Warsaw – Museum. The collection—which consists of many gifts from donors—has been significantly enhanced with miniatures from the collections of the Ciechanowiecki Foundation. This catalogue is an introduction to all the collections, which for the most part are not available to the general public visiting the Castle. We hope, however, that the publication of this beautiful and very diverse collection will prove useful for specialists of miniatures, and will also be of interest to lovers of this genre. A small selection of the miniatures can be seen on the ground floor of the Castle’s east wing—where the unrestricted space allows them to be displayed to best effect. Our collection of miniatures has no specific character. It arose in a totally unplanned and somewhat spontan- eous manner, thanks to acquisitions, and the many bequests of our donors, to whom we should once again extend our gratitude. It includes works of a range of artistic standards, many of which were made in the nineteenth century. Only eleven of them can be linked historically with the Royal Castle and the royal collections from before the partitions. Therefore, the current collection should not be considered a continuation of the one belonging to King Stanisław August Poniatowski, which contained 247 miniatures on the eve of the first partition. The current collection leads us into the world of past collections and, to some extent, recreates the atmosphere of the royal court and the artistic milieu surrounding the king. It constitutes an important and very interesting part of the works of art amassed at the Royal Castle. So far, Polish and English versions of catalogues of various collections of the Royal Castle have been published. In 2007 a catalogue of the complete collection of paintings compiled by Dorota Juszczak and Hanna Małachowicz was published, and—in 2013—an expanded version was published in English. In 2008 Anna Szkurłat published her catalogue about glass and in 2011 a catalogue of sculpture compiled by Artur Badach was also published. In 2015 Katarzyna Połujan compiled a catalogue of prayer rugs and very recently, in 2017, Tomasz Jakubowski compiled another publication (in Polish) on portrait prints. In this way the Royal Castle is forming a wide-ranging corpus of specialist studies, which have been thoroughly researched, of all the collections it houses, thereby making them accessible to academic circles and to art lovers. Professor Wojciech Fałkowski Director Royal Castle in Warsaw – Museum Wprowadzenie W latach 70. i 80. XX w., gdy odbudowywano Zamek Królewski w Warszawie, rozpoczęto także „rekonstrukcję” zbiorów dzieł sztuki, które, na ile było to możliwe, miały nawiązywać do wyposażenia Zamku w czasach panowania Stanisława Augusta. W odróżnieniu jednak od obrazów, brązów czy mebli, z których relatywnie sporo przetrwało wojny i konfiskaty XIX i XX w., z królewskiego zbioru miniatur nie pozostało prawie nic. W katalogu liczącym 266 pozycji, zestawionym przez Anitę Chiron-Mrozowską na podstawie wszystkich inwen- tarzy kolekcji króla1, zaledwie 4 dają się, choć nie bez zastrzeżeń, zidentyfikować z istnie- jącymi dziś miniaturami (Stanisław Leszczyński, poz. 17, Ossolineum; Rozalia Lubomirska, poz. 89, MNW lub MNK – Muzeum XX. Czartoryskich; Franciszek i Kazimierz Rzewuscy, poz. 114, MNK – Muzeum XX. Czartoryskich; Oślepienie Samsona według Rembrandta, poz. 177, MNW). Nie było zatem żadnych podstaw do podjęcia choćby próby odtworzenia królewskiej kolekcji miniatur. Obecnie istniejący zbiór miniatur zaczął postawać w sposób niezaplanowany, a jego zacząt- kiem były dary składane przez osoby prywatne, pragnące wesprzeć odbudowę Zamku i jego zbiorów. Pierwsze miniatury zostały ofiarowane już w latach 70. XX w., kiedy gmach Zamku był jeszcze w trakcie odbudowy. Darczyńcami byli: w 1971 – ks. Tadeusz Fręchowicz z Wohy- nia koło Radzynia Podlaskiego (2) (nry kat. 19, 76), w 1972 – Włodzimierz Rytel z Wrocławia (2) (nry kat. 10, 14), w 1973 – Wanda Majewska z Jedlni koło Radomia (5) (nry kat. 31, 89, 105, 124, 125), w 1974 – Tadeusz Wierzejski z Warszawy (4) (nry kat. 18, 52, 100, 101), w 1976 – Maria Chmiel z Moskwy (5) (nry kat. 26, 50, 59, 86, 127), w 1986 – Józef Aleksander Kronsten z Londynu (2) (nry kat. 32, 62), w 2004 – Zuzanna Prószyńska z Warszawy (3) (nry kat. 57, 103, 107). Po jednej miniaturze ofiarowali: Halina Weinstein z Wielkiej Brytanii, Guildford, Surrey (nr kat. 25), Olga i Władysław Tomkiewiczowie z Warszawy (nr kat. 38), Krystyna Zachwa- towicz-Wajda i Andrzej Wajda z Warszawy (nr kat. 49), znany tylko z inicjału imienia K. Czajkowski z Białogardu (nr kat. 60), Marta Henryka Wärgren ze Sztokholmu (nr kat. 72), Bogusław Bełz z Londynu (nr kat. 75). Kolekcja powiększyła się znacząco dzięki Fundacji Zbiorów im. Ciechanowieckich, mającej swoją siedzibę w Zamku od 1988 r. Obecnie w zamkowej kolekcji znajduje się 25 miniatur