ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺷﻌﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻧﻘﺎﺷﻲ ﭘﻴﻜﺮﻧﮕﺎري درﺑﺎري در دورة ﻓﺘﺤﻌﻠﻲ ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر ( 1176– 1213ق) اﺻﻐﺮ ﻓﻬﻴﻤﻲ ﻓﺮ1* ، اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﺪاﻳﺎر2 ، ﻣﺮﻳﻢ ﻧﺮﻳﻤﻲ3 1 . داﻧﺸﻴﺎر ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﻨﺮ، داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس، ﺗﻬﺮان، اﻳﺮان 2 . داﻧﺸﻴﺎر زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ، داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس، ﺗﻬﺮان، اﻳﺮان 3 . ﻛﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﻨﺮ، داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس، ﺗﻬﺮان، اﻳﺮان د 3 ، ش 2 2 درﻳﺎﻓﺖ: 13/3/93 ﭘﺬﻳﺮش:93/9/18 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 6 )، ﭼﻜﻴﺪه دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﭘﮋوﻫﺶ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻧﻘﺎﺷﻲ و ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﻳﺮاﻧﻲ، ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن زﺑﺎن ﻣﺸﺘﺮك و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ در اﻳﻦ دو ﺣﻮزة ﻫﻨﺮي ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻫﺮﭼﻨﺪ از دورة زﻧﺪﻳﻪ، 1394 ﺑﻪ وﻳﮋه از اواﺧﺮ آن، ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺄ ﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي ﻧﻘﺎﺷﺎن از ﻫﻨﺮ اروﭘﺎﻳﻲ و ﺿﻌﻒ ﻧﺴﺒﻲ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﻲ، ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﺻﺺ ، ﺻﺺ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو رو ﺑﻪ ﮔﺴﺴﺖ ﻧﻬﺎد، اﻣﺎ ﻃﻲ 37 ﺳﺎل ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﻲ ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر ( 1213 - 131 - 1176ق) ، زﻣﻴﻨﺔ ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ و ﻫﻤﮕﺎﻣﻲ ﺗﺎزه اي ﺑﻴﻦ ﺷﻌﺮ و ﻧﻘﺎﺷﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ. ازاﻳﻦ رو، ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن در 156 اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ روﻳﻜﺮد ﺑﻴﻨﺎرﺷﺘﻪ اي ﻣﻜﺘﺐ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ، ﺿﻤﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﺼﻪ ﻫﺎي اﺷﻌﺎر دورة دوم ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻫﺎي ﭘﻴﻜﺮﻧﮕﺎري درﺑﺎري، ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو Downloaded from clrj.modares.ac.ir at 15:38 IRST on Monday October 4th 2021 ﺣﻮزة ﻫﻨﺮي را ﺑﺮرﺳﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي و ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﻧﺴﺒﻲ ﺷﺎن در دورة ﻓﺘﺤﻌﻠﻲ ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮده اﻧﺪ. ﻣﺴﺌﻠﺔ اﺻﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان در ﺗﺼﺎوﻳﺮ و اﺷﻌﺎر اﻳﻦ دوره، وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ از ﻗﻮاﻋﺪ و ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺎﺷﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺔ ادﺑﻲ و ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﻧﮕﺎه اﻧﺴﺎن ﻣﺪاراﻧﺔ ﻏﺮﺑﻲ، ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮔﺮاﻳﻲ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺟﺪﻳﺪ، ﺑﻪ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﺗﺼﻮﻳﺮﺳﺎزي ﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ و ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻘﺎﻧ ﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ. ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ، آن ﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻜﻞ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــ * ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﻣﺴﺌ ﻮل ﻣﻘﺎﻟﻪ E mail: [email protected] اﺻﻐﺮ ﻓﻬﻴﻤﻲ ﻓﺮ و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ... و ﺻﻮرت، ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻦ و ﺗﺼﻮﻳﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدﻧﺪ، ﻧﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ و ﻣﺜﺎﻟﻲ. ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺸﺘﺮك در ﺷﻌﺮ دورة ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻧﻘﺎﺷﻲ ﭘﻴﻜﺮﻧﮕﺎري درﺑﺎري، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻓﺘﺤﻌﻠﻲ ﺷﺎه در ﻓﺮاﻫﻢ آوردن زﻣﻴﻨﺔ ﻣﺴﺎﻋﺪ در راﺳﺘﺎي ﻫﻤﮕﺎﻣﻲ اﻳﻦ دو ﺣﻮزة ﻫﻨﺮي اﺳﺖ. واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي: ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ، ﺑﺎزﮔﺸ ﺖ ادﺑﻲ، ﻧﻘﺎﺷﻲ ﭘﻴﻜﺮﻧﮕﺎر ي درﺑﺎر ي، ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘ ﻲ ﺷﻌﺮ و ﻧﻘﺎﺷﻲ. .1 ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﻨﺪو ﻛﺎو در ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ و ﻧﻘﺎﺷﻲ اﻳﺮاﻧﻲ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻫﺎ، ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ و ﺣﺘﻲ ﺗﻔﺎوت در ﺗﺠﻠّﻲ ﺻﻮرت و ﻣﻌﻨﺎ در آن ﻫﺎ، ﻳﻜﻲ از روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮة ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ. ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﺔ آﻧﺎن ﺑﺪان رﺳﻴﺪه اﻧﺪ، از ﻫﻤﮕﺎﻣﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ اﻳﻦ دو ﺣﻮزة ﻫﻨﺮي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺣﻜﺎﻳﺖ دارد ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﻲ و ﻧﻘﺎﺷﻲ اﻳﺮاﻧﻲ را دو ﺟﻠﻮه از ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ؛ اﻣﺎ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه، ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ دوره اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﺎرﮔﺮان در ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ و ﻛﺎرﮔﺎه ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب آراﻳﻲ1 و ﻣﺼﻮرﺳﺎزي ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺘﻮن ﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ ادب ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ و ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﻧﮕﺎه ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺔ وﺟﻮه ﻫﺴﺘﻲ، ﺳﻌﻲ در ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻋﺎﻟﻢ ﻻﻫﻮﺗﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺧﻴﺎل داﺷﺘﻨﺪ. از اواﺧﺮ دورة ﺻﻔﻮﻳﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻔﻮذ و ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻨﺮي ﻏﺮب ﺑﺮ ﻧﻘﺎﺷﻲ اﻳﺮاﻧﻲ و ﺿﻌﻒ ﻋﻤﻮﻣﻲ ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ، ﺷﺎﻫﺪ ﺗﺤﻮﻻﺗﻲ در ﺷﻜﻞ2 ، ﻣﻮﺿﻮع و ﺣﺘﻲ اﺳﻠﻮب3 ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ. اﻳﻦ روﻧﺪ از اواﺧﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ زﻧﺪﻳﻪ و اواﻳﻞ ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ ﺷﺪت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻳﺎﻓﺖ و ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮارد ﭘﻴﺸﻴﻦ، ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺮدد ﻫﻨﺮﻫﺎ، ﺑﻪ وﻳﮋه ﻧﻘﺎﺷﻲ، ﻣﻴﺎن ﺳﻨﺖ و ﺗﺠﺪد و ﻧﻘﺶ ﺳﻔﺎرش دﻫﻨﺪﮔﺎن آﺛﺎر، دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮي در ﺗﻌﺎﻣﻼت، رواﺑﻂ و ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ4 ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو Downloaded from clrj.modares.ac.ir at 15:38 IRST on Monday October 4th 2021 ﺣﻮزة ﻫﻨﺮي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ. 1 Illum ination 2 Form 3 Techniqe 4 Aesthetice 132 ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ دورة 3 ، ﺷﻤﺎرة 2 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 6 )، ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1394 1 1- . ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ اﻟﻒ. ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﺷﻜ ﻮﻓﺎﻳﻲ ﺳﺒﻚ ادﺑﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻧﻘﺎﺷﻲ ﭘﻴﻜﺮﻧﮕﺎري درﺑﺎري ، ﻃﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﻲ ﺷﺎه ﭼ ﻴﺴﺖ؟ ب. ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ در ﺷﻜﻞ و ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻘﺎﺷﻲ و ﺷﻌﺮ اﻳﻦ دوره ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺗﺎ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﻮده اﺳﺖ؟ 2 1- . ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ اﻟﻒ. ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳﻲ، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻏﺮب و ﺷﻜﺴﺖ ﻫﺎي ﭘﻲ در ﭘﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ، ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﻲ ﺷﺎه ﺑﻪ اﺛﺮﮔﺬاري ﻫ ﻨﺮ ﻫﺎ، ﺑﻪ وﻳﮋه ﻧﻘﺎﺷﻲ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰار ي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗ ﻲ و رﺳﺎﻧﻪ اي در ﺟﻬﺖ ﺑﻴﺎن اﻫﺪاف و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎﻳﺶ ﺷﺪ. اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﺮي و ادﺑﻴﺎت، ﺑﻪ وﻳﮋه ﺷﻌﺮ ﺷﺪ. ب. ﻧﻘﺎﺷﻲ ﭘﻴﻜﺮﻧﮕﺎري درﺑﺎري در ﺷﻜﻞ، ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ و اﻟﮕﻮﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﺳﺖ؛ وﻟﻲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺳﻔﺎرش دﻫﻨﺪه و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت راﻳﺞ در درﺑ ﺎر آن زﻣﺎن اﺳﺖ. 3 1- . روش ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ روش ﺗﺎرﻳﺨﻲ، ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ و ﺑﺎ روﻳﻜﺮد ﺑﻴﻨﺎرﺷﺘﻪ اي ﻣﻜﺘﺐ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ، ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﻌﺪادي از آﺛﺎر ﺷﺎﺧﺺ ﻧﻘﺎﺷﺎن و ﺷﺎﻋﺮان ﺑﺮﺟﺴﺘﺔ اواﺧﺮ ﺳﺪة دوازدﻫﻢ و اوا ﻳﻞ ﺳﺪة ﺳﻴﺰدﻫﻢ ه .ق. از ﻧﻈﺮ ﺷﻜﻞ و ﻣﺤﺘﻮا ﺑﭙﺮدازد. در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎ و ﺗﺸﺎﺑﻬﺎت اﻧﻌﻜﺎس ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺘﺮك در ﻛﻼم و ﺗﺼﻮﻳﺮ اﺳﺖ و ﻣﻮﺿﻮع اﻟﻬﺎم ﭘﺬﻳﺮي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻘﺎش از ﻣﻨﺒﻊ ﻛﻼﻣﻲ Downloaded from clrj.modares.ac.ir at 15:38 IRST on Monday October 4th 2021 ﺧﻠﻖ ﺷﺪه از ﺳﻮي ﺷﺎﻋﺮ، ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ5 . ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ روﻳﻜﺮدي در ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﻴﺶ رو، ﺗﻼش ﺑﺮآن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ادﺑﻴﺎت ﺑﺮ ﻧﻘﺎﺷﻲ اﻳﻦ دوره ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﻮده، ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻳﻜﺴﺎن ادﺑﻲ در ﻣﺘﻮن ﻧﻮﺷﺘﺎري ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﻣﺘﻮن ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻧﻤﻮد ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ و درﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺸﺘﺮك دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ، ﺑﺪون 5 1 - درﺑﺎرة روش ﻫ ﺎي ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﺔ ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻦ ﻛﻼﻣﻲ و ﺗﺼﻮﻳﺮي در ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘ ﻲ ر. ك: (اﻧﻮﺷﻴﺮواﻧﻲ و ﻻﻟﻪ آﺗﺸﻲ، 1391 2: 3- )؛ (ﻧﺎﻣﻮر ﻣﻄ ﻠﻖ، 87 13 : 57 ) و (ﻣ ﻬﺮﻧﮕ ﺎر، ﭼﻴﺘﻲ، ﺧﺪاﻳﺎرو ﻓﻬﻴﻤﻲ ﻓﺮ، 92 :13 2 13 - 4 13 ). 133 اﺻﻐﺮ ﻓﻬﻴﻤﻲ ﻓﺮ و ﻫﻤﻜﺎران ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ... آن ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از دﻳﮕﺮي اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. 4 1- . ﻣﺴﺌﻠﺔ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ دوره ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ، ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻮﺿﻮع اﻏﻠﺐ ﺗﺎزه اﻧﺪ و در ﺻﻮرت ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن از ﺗﺤﻮل ﺟﺪي و اﺳﺎﺳﻲ در ﺷﻴﻮة ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﺮي اﻳﺮاﻧﻲ دارﻧﺪ؛ اﻣﺎ در ﺷﻌﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﺤﻮل ﺟﺪي اي رخ ﻧﺪاده و ﺷﺎﻋﺮان در ﺻﻮرت و ﻣﺤﺘﻮاي اﺷﻌﺎر، ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻴﺮو و ﻣﻘﻠّﺪ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ. از اﻳﻦ رو، ﺷﻌﺮ اﻳﻦ دوره ﻧﻮآوري ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﺪارد. اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻴﺎن ﻧﻘﺎﺷﻲ ﭘﻴﻜﺮﻧﮕﺎري درﺑﺎري و ﺷﻌﺮ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ (ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل در ﻧﻘﺎﺷﻲ و ﺗﻜﺮار و ﺗﻘﻠﻴﺪ در ﺷﻌﺮ) ﻣﻲ ﺗﻮان ﻫﻤﭽﻮن ﮔﺬﺷﺘﻪ وﻳﮋ ﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﻴﻦ ﺗﺼﺎوﻳﺮ و اﺷﻌﺎر ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ﻛﻪ از ﻗﻮاﻋﺪ و ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ؟ 2 . ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻛﺘﺎب ﻫﺎ و ﻣﻘﺎﻻت ﺑﺴﻴﺎري درﺑﺎرة ﺗﻌﺎﻣﻼت و ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻴﺎن ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ و ﻧﻘﺎﺷﻲ اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻴﺸﺘﺮ آن ﻫﺎ ﻧﮕﺎه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺪة ﭘﻨﺠﻢ ﺗﺎ ﻳﺎزدﻫﻢ ه.ق اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﻴﺰ درﺑﺎرة ﻧﻘﺎﺷﻲ ﭘﻴﻜﺮﻧﮕﺎري درﺑﺎري و ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ادﺑﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ در آن ﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﺳﺨﻨﻲ از اﺷﺘﺮاﻛﺎت و ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﺣﻮزة ﻫﻨﺮي در ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر، ﺑﻪو ﻳﮋه ﻃﻲ 37 ﺳﺎل ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﻲ ﺷﺎه و ﻧﻘﺶ وي در ﻫﻤﮕﺎﻣﻲ ﺷﻌﺮ و ﻧﻘﺎﺷﻲ اﻳﻦ دوره ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ6. در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي ﺟﻮاد ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪي اردﻛﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب ﻫﻤﮕﺎﻣﻲ ادﺑﻴﺎت و ﻧﻘﺎﺷﻲ دورة ﻗﺎﺟﺎر ( 1392 ) اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻛﻠﻲ ﺑﻪ Downloaded from clrj.modares.ac.ir at 15:38 IRST on Monday October 4th 2021 اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘ ﺮداﺧﺘﻪ، ﺿﻤﻦ آن ﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﻳﺎد ﺷﺪه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﺔ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ دارد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺻﻮرت و ﻣﺤﺘﻮاي ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻫﺎي ﭘﻴﻜﺮﻧﮕﺎري درﺑﺎري ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ دورة ﻧﺨﺴﺖ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﺎ روﻳﻜﺮد ﻣﻜﺘﺐ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﻧﻮ اﺳﺖ. 6 2 - درﺑﺎرة ﺳﺒﻚ ﺷﻨ ﺎﺳﻲ آﺛﺎر ادﺑﻲ و ﻧﻘﺎﺷﻲ اﻳﻦ د وره ر.ك: ﺳﺒﻚ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻄ ﻮر ﻧﺜﺮ ﻓ ﺎرﺳﻲ (ﺑﻬ ﺎر، 37 13 )؛ داﻳﺮة اﻟﻤﻌ ﺎرف ﻫﻨﺮ ( ﭘ ﺎﻛﺒﺎز، 1386 )؛ د ورة ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺳﺒﻚ ﻫﻨﺪي ( ﺧ ﺎﺗﻤﻲ ، 1385 )؛ ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻫﺎي درﺑ ﺎري ﻓ ﺎرﺳﻲ ( Royal Persian paintings, Diba, 1998 .) 134 ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ دورة 3 ، ﺷﻤﺎرة 2 (ﭘﻴﺎﭘﻲ 6 )، ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1394 3 . ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻧﻈﺮي 1 3- . ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ7 داﻧﺸﻲ ﺑﻴﻨﺎرﺷﺘﻪ اي و از ﻣﻨﻈﺮ ﻣﻨﺸﺄ، اﺳﺎﺳﺎً ﻓﺮاﻧﺴﻮي اﺳﺖ ﻛﻪ در اواﺧﺮ ﺳﺪة ﻫﺠﺪﻫﻢ و اواﻳﻞ ﺳﺪة ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي رواج ﻳﺎﻓﺖ. ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺳﺎده و روﺷﻨﻲ از اﻳﻦ داﻧﺶ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ: « ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ، ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺳﻨﺘﻲ، ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺑﻴﻨﺎزﺑﺎﻧﻲ ادﺑﻴﺎت ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ (ﺑﻪوﻳﮋه ﻣﻠﻞ اروﭘﺎﻳﻲ) ﺑﺮاﺳﺎس دو روش ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻫﺎ و ﺗﻔﺎوت ﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮ و ﺗﺄﺛﺮ اﺳﺖ » (ﻧﺠﻮﻣﻴﺎن، 1390 : 116 ). ﺷﺎﺧﻪ اي از ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﺘﺐ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ، ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در اواﺳﻂ ﺳﺪة ﺑﻴﺴﺘﻢ، ﺗﻮﺳﻂ رﻧﻪ وﻟﻚ8، ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ، ﭘﺎﻳﻪ رﻳﺰي و اراﺋﻪ ﺷﺪ. ﻫﻨﺮي رﻣﺎك9 ( 1916 - 2009 م ) ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻗﻠﻤﺮو ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي داﻧﺶ ﺑﺸﺮي، ﺑﺎب ﭘﮋوﻫﺶ ادﺑﻴﺎت را ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻮزه ﻫﺎي اﻧﺪﻳﺸﻪ و ذوق ﺑﺸﺮي رﺳﻤﺎً ﺑﺎزﻛﺮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ادﺑﻴﺎت و زﺑﺎن ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ادﺑﻴﺎت ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ، ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎ 10 و ﻫﺮ آن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ادﺑﻴﺎت اﺳﺖ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪة ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻠﺖ را درﺑﺮﻣﻲ ﮔﻴﺮد، ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻫﺮ ﻣﺘﻨﻲ اﻋﻢ از ﻧﻮﺷﺘﺎري، ﺗﺼﻮﻳﺮي و ﺷﻨﻴﺪاري را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد.