Instytut Kultury Regionalnej i Badań Literackich im. Franciszka Karpińskiego. Stowarzyszenie IInnsskkrryyppccjjee PPóółłrroocczznniikk Czasopismo naukowe poświęcone literaturze i kulturze R. VI, 2018, z. 2 (11) [i] WN WYDAWNICTWO NAUKOWE IKR[i]BL Siedlce 2018 Kolegium redakcyjne Проф. МаринаЛарионова (ИСЭГИЮНЦРАН, ИФЖМКЮФУ, Ростов-на-Дону, Rosja), Prof. Thiago Borges de Aguiar (Methodist University of Piracicaba, Brazylia), Dr Manfred Richter (Deutsche Comenius-Gesellschaft, Niemcy), Dr Thomas Richter (RWTH Aachen University, Niemcy), Dr Ioana Fillion-Quibel (University of Picardie Jules Verne, Francja), Em. Doc. PhDr. František Všetička Csc. (Palacký University, Czechy), Doc. dr Oleg Radchenko (Ivan Franko State Pedagogical University in Drohobych, Ukraina), Doc. dr ЮліяВишницька(Borys Grinchenko Kyiv University, Ukraina), Aсп. Лариса Грицук (УО, Брестский государственный университет, Брест, Беларусь, Białoruś) Drhab. Andrzej Borkowski (UPH, IKRiBL redaktor naczelny), Dr Marek Jastrzębski (IKRiBL, zastępca redaktora naczelnego), DrEwaBorkowska (UPH, IKRiBL, redaktormerytoryczny), Mgr Maria Długołęcka-Pietrzak (IKRiBL, redaktor techniczny) Recenzenci dr hab. Antoni Czyż,dr hab. Danuta Szymonik, dr hab. Henryk Wyrębek, dr Oksana Blashkiv, dr Tomasz Michta Korekta Redakcja Na okładce Zdjęcie (Mysticsartdesign, pixabay) Redakcja techniczna, skład i łamanie Maria Długołęcka-Pietrzak Wydawca [i]WN Wydawnictwo Naukowe Instytutu Kultury Regionalnej i Badań Literackich im. Franciszka Karpińskiego. Stowarzyszenie ul. M. Asłanowicza 2, 08-110 Siedlce e-mail:[email protected] ISSN: 2300-3243 Czasopismo dofinansowane przezMinisterstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Licencja CC BY-SA 4.0 © Copyright by IKRiBL Druk ELPIL Inskrypcje. Półrocznik R. VI 2018, z. 2 (11) Spis treści OD REDAKCJI…………………………………………………………………………… 5 I/ ARTYKUŁY A/ Drzewo (las) w literaturze i kulturze Katarzyna Smyk: Drzewo w polskiej bajce ludowej: o perspektywach budowania znaczeń w kulturze typu tradycyjnego................................. 11 Tomasz Olenderek: Metody prezentacji lasu na mapach………………. 23 Robert Lipelt: Puszcza Karpacka w opisach leśników z przełomu XIX i XX wieku……………………………………………………………………..………. 37 Luiza Karaban: Las jako przestrzeń mitopoetycka na przykładzie „Ballady w kolorze fioletowym” Wacława Bojarskiego…………………… 47 Joanna Frużyńska: Czasoprzestrzeń lasu w najnowszej polskiej literaturze dla dzieci……………………………….……………………………………… 55 Monika Jasek: Rodzaje przestrzeni leśnej w literaturze dziecięcej i młodzieżowej ……………………………………………………………………………….. 69 Юлія Вишницька: Міфосценарне прочитання образу Дерева Життя в романі Володимира Дрозда «Листя землі» …………………. 81 Галина Бітківська: Топос дерева в сучасній українській прозі: від пасторальних до есхатологічних мотивів…………………………..… 95 B/ W kręgu tradycji literackiej i kultury religijnej Joanna Madej-Borychowska: Zakonnice w „Widzeniu o Piotrze Oraczu” Williama Langlanda i „Opowieściach Kanterberyjskich” Geoffreya Chaucera – wyjątek czy norma w klasztorach angielskich w XIV wieku?…………………………………………………………..…………………… 109 Kamila Żukowska: O „najdziwniejszej może książce XVIII wieku”. Analiza „Pieśni sobie śpiewanych” Konstancji Benisławskiej w kontekście wybranych zagadnień ówczesnej tradycji religijnej…………………………. 123 Галина Сабат: Mандрівкагаличиною у творах Івана Франка…… 141 3 Inskrypcje. Półrocznik R. VI 2018, z. 2 (11) C/ W kręgu translatoryki i kultury medialnej Rafał Kozak: Historical items in translation of guidebooks on Poland into English...…………….………….…….……………………..………….. 153 Radosław Maziarz: Potocyzmy w przekładzie audiowizualnym na język hiszpański na przykładzie twórczości Krzysztofa Kieślowskiego… 167 D/ W kręgu historii i kultury bezpieczeństwa Marek Łaski: Zjawisko klientelizmu w siedemnastowiecznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów na przykładzie pułkownika Stanisława Karola Łużeckiego.…………………………………………………………………………. 186 Adrian Rosłon: Prawne i polityczne uwarunkowania funkcjonowania Wojsk Obrony Terytorialnej………………………………….. 195 II/ RECENZJE I SPRAWOZDANIA Andrzej Borkowski: O interdyscyplinarnej konferencji naukowej „Zioła i ziołolecznictwo w literaturze, kulturze, języku, medycynie…”… 207 4 Inskrypcje. Półrocznik R. VI 2018, z. 2 (11) OD REDAKCJI Drugi tegoroczny numer „Inskrypcji” poświęcony jest zagadnieniom drzewa (lasu) w literaturze i kulturze, problemom tradycji literackiej, jak też wybranym zagadnieniom przekładoznawczym oraz historycznym. Pierwszy zespół tekstów jest pokłosiem sesji naukowej, która odbyła się w Instytucie Kultury Regionalnej i Badań Literackich im. Franciszka Kar- pińskiego. Stowarzyszenie przy współpracy MSCDN w Siedlcach w dniach 9-10 XI 2017 r. Uczestnicy konferencji mieli okazję zmierzyć się rozległym kręgiem zagadnień, które związane są z kulturotwórczą rolą lasu i drzew: a/ Drzewo (las) w literaturze (literatura dla dzieci i młodzieży; literacki wizerunek drzewa; znaczenie drzew w biografii pisarzy), b/ Drzewo (las) w języku (językowy obraz drzewa; drzewo i frazeo- logia; drzewo w przysłowiach; etymologia i semantyka nazw drzew), c/ Drzewo (las) w sztuce (malarska symbolika drzew; drzewo w kul- turze popularnej [muzyka, film, Internet]; drzewo w sztuce ludowej), d/ Drzewo (las) w nauce i przemyśle (gatunki drzew; budowa drzew; choroby drzew; wartość terapeutyczna drzewa; wartość użytkowa drzewa; ochrona drzew), e/ Drzewo (las) w historii, filozofii, legendach i wierzeniach (drzewo w kulturach starożytnych – święte drzewa; historia drzew). W obrębie numeru znalazły się również artykuły naukowe poświęcone twórczości znakomitych pisarzy i myślicieli, jak Geoffrey Chaucer, polska poetka Konstancja Benisławska czy też Iwan Franko, a także, w kontekście problemów translatorskich, dziełom filmowym Krzysztofa Kieślowskiego. Ze- szyt uzupełniają artykuły o nachyleniu historycznym i społeczno-prawnym. Siedlce, w listopadzie 2018 r. 5 II AARRTTYYKKUUŁŁYY AA... DDrrzzeewwoo ((llaass)) ww lliitteerraattuurrzzee ii kkuullttuurrzzee Inskrypcje. Półrocznik,R. VI 2018, z. 2 (11), ISSN 2300-3243 pp. 11 – 21; DOI 10.32017/ip2018.2.1 DRZEWO W POLSKIEJ BAJCE LUDOWEJ: O PERSPEKTYWACH BUDOWANIA ZNACZEŃ W KULTURZE TYPU TRADYCYJNEGO Katarzyna Smyk UMCS, Polska [email protected] Abstrakt:Drzewo w polskiej bajce ludowej: o perspektywach budowania znaczeń w kulturze typu tradycyjnego. Podstawę materiałową artykułu stanowi polska bajka ludowa różnych gatunków. Analizując znaczenia, jakie są przypisywane drzewu w tych tekstach, au- torka wydobywa cztery perspektywy, składające się na obraz drzewa w bajkach ludowych: perspektywa religijna (drzewa boskie i drzewa diabelskie); perspektywa wierzeniowa (drzewa demoniczne); perspektywa mityczna (drzewa magiczne i oś świata) oraz perspektywa tricks- tera (drzewo w walce o przetrwanie). Stwierdzono brak perspektywy utylitarnej, ekologicznej, estetycznej i obrzędowej. Niemniej, żywotność bajkowego motywu drzewa w kulturze współ- czesnej dowodzi, że najbardziej archaiczne sensy związane z semantyką drzew nadal funkcjo- nują w żywym obiegu treści kultury i kształtują współczesną tożsamość kulturową Polaków. Słowa kluczowe: polska bajka ludowa, motyw drzewa, tradycyjny światopogląd, kultura współczesna. A Tree in the Polish Folk Fairy Tale: About the Perspectives of Meaning Construction in the Traditional-Type Culture Katarzyna Smyk UMCS, Poland [email protected] Abstract:A Tree in the Polish Folk Fairy Tale: About the Perspectives of Meaning Construction in the Traditional-Type Culture. The Polish folk fairy tale of various genres is applied as the material basis of the paper. Analysing the meanings ascribed to a tree in these texts, the author distinguishes four perspectives which create the picture of a tree in folk fairy tales: the religious perspective (divine trees and devil‟s trees); the faith-based perspective (demonic trees); the mythical perspective (magic trees and axis mundi), and the trickster‟s perspective (a tree in the struggle for survival). No utilitarian, ecological, aesthetical and ritual perspectives were found. However, the vitality of the fairytale motif of a tree in the contemporary culture proves that the most archaic senses connected with the semantics of trees are still functioning in the living circulation of a cultural content and shaping the con- temporary cultural identity of the Poles. Keywords: Polish folk fairy tale, motif of a tree, traditional worldview, contemporary culture. 11 Inskrypcje. Półrocznik, R. VI 2018, z. 2 (11), ISSN 2300-3243 pp. 11 – 21; DOI 10.32017/ip2018.2.1 Wstęp Motyw drzewa często występuje w polskich bajkach ludowych1 wielu ga- tunków, pełniąc różnorodne funkcje. Spotykamy go w bajkach magicznych, ajtiologicznych, nowelowych, łańcuszkowych, zwierzęcych, w legendach, podaniach, kawałach i anegdotach. Zarazem w bajkach pojawiają się niemal wszystkie gatunki drzew znane z wiejskiego krajobrazu, zarówno owocowe (głównie grusza, jabłoń), liściaste (dąb, osika, leszczyna, brzoza, topola, lipa, jarzębina, dereń), jak i iglaste (świerk, modrzew, kosodrzewina). Zdarzają się też drzewa egzotyczne (drzewo figowe, lukrecja), które trafiły do ludowych narracji najpewniej z opowieści wędrowców lub kazań. Analiza tego rejestru gatunków drzew pozwala zauważyć, że utrwalony w polskiej bajce ludowej tradycyjny obraz świata budowany jest z dwu różnych punktów widzenia: spo- łeczności wiejskiej, obcującej z przyrodą pozamiejską i przestrzenią niezurba- nizowaną, jak też – społeczności schrystianizowanej. Ta obserwacja daje asumpt do prześledzenia zebranego materiału pod kątem perspektyw widze- nia