Laburtzapenen HIZTEGIA Vitoria-Gasteiz, 2010 Lan honen bibliografia-erregistroa Eusko Jaurlaritzaren Liburutegi Nagusiaren katalogoan aurki daiteke: http://www.euskadi.net/ejgvbiblioteka Argitaraldia: 1.a, 2010eko Ale-kopurua: 1.500 ale © argitaraldi honena: Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorra Argitaratzailea: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco Donostia-San Sebastián, 1 - 01010 Vitoria-Gasteiz Internet: www.euskadi.net/euskara21 Inprimaketa: XXXXXXXXXXXXXXXXXXX ISBN: XXXXXXXXXXXXXX Lege gordailua: XXXXXXXXX HITZAURREA HIZKUNTZA EROSO eta erraz hitz egin eta erabiliko bada, baliabide eta tresna egokiak beharrezkoak dira, eta eginkizun horretan leku garrantzitsua betetzen dute hiztegiek. Hizkuntzak etengabe aldatzen dira bizirik badaude, garai eta behar berrie- tara egokitzeko, eta, horrenbestez, hizkuntza baten moderniza- zioaren eta eguneratzearen prozesua ez da inoiz amaitzen. Ho- rregatik, hizkuntzaren altxor lexikoa etengabe elikatu behar da, hizkuntza bera normalizatzeko batetik eta erabiltzaileen beharrei erantzuteko bestetik. Horregatik, helburu horri jarraituta argita- ratzen dugu eskuartean duzun hiztegi hau, zalantzarik gabe, eus- kararen erabilera erraztuko duena. Euskara Biziberritzeko Plan Nagusiak, corpus-plangintzari eta euskararen kalitateari dagokienez, Hiztegi Batua amaitu eta argi- taratzea, eta datozen urteotarako terminologia-lanaren plangin- tza egitea agindu zuen (EBPN VI.3.3.a). Hori horrela, Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak (HPS) EBPNk agindutakoa gauzatzeko, hainbat ekimen jarri zuen mar- txan: batetik, “EUSKALTERM Euskal Terminologia Banku Publi- koa” sortu zuen 2001ean; bestetik, Terminologia Batzordea era- tu zuen Euskararen Aholku Batzordearen barruan. 3 EUSKALTERM erabilera publikoko bankua da, Eusko Jaurlaritzak bideratu eta sustatu nahi duen terminologiaren produkzioaren, ku- deaketaren eta hedapenaren muina. Banku hori metodologia eta irizpide jakin batzuen arabera eguneratu eta elikatzen da, beti ere Terminologia Batzordeak onartutako jarduketa-planak jarraituz. Beraz, EUSKALTERM Terminologia Banku Publikoa etengabe elikatzen eta zabaltzen ari gara Hizkuntza Politikarako Sailbu- ruordetzatik IVAPekin lankidetzan, euskal terminologiaren nor- malizazioari eta zabalkundeari ekin eta eusteko. Terminologia Batzordeari dagokio, bestalde, terminologia-alorrean dauden lehentasunak finkatzea, lan-proposamenak egin, terminologia-la- nerako irizpideak ezartzea eta abar. Lan horren guztiaren emaitza da eskuartean duzuen hiztegi hau. Hiztegia jorratzen duen eremuko erabiltzaileen premiak asetze- ko baliagarri izatea nahi genuke, bai eta gure hizkuntzaren nor- malizazio eta eguneraketaren bidean urrats garrantzitsua izatea ere. Hiztegi hau eta honekin batera argitaratzen ditugun guztiak eguneroko jardunean erabiltzera animatzen zaituztegu guztiok, euskaldunok lexiko gero eta aberatsagoa izan dezagun gure egu- neroko bizitzan ere. Vitoria-Gasteiz, 2010eko maiatzaren 5a Lourdes Auzmendi Ayerbe Hizkuntza Politikarako sailburuordea 4 HIZTEGIARI BURUZKO ARGIBIDEAK Hiztegi hau UZEI Terminologia eta Lexikografia Zentroak egin du EUSKALTERM Terminologia Banku Publikoa (www.euskara.euskadi.net/ eus- kalterm) eguneratzeko eta elikatzeko entitate horrek Hizkuntza Politi kara- ko Sailburuordetzarekin (HPS) izenpetutako kontratuen barruan. Kon tra- tuok HPSk eta IVAPek finantzatu dituzte, bi erakunde horiek si natutako hitzarmenen bidez. EUSKALTERM Terminologia Banku Publikoa da Terminologia Batzordeak finkatutako terminologia-lana zabaltzeko ardatza. Aldi berean esan behar da Terminologia Batzordeak onartutako jarduketa-planen barruan ezarritako lehentasunen arabera eguneratzen dela Terminologia Banku Publikoa. Euskararen Aholku Batzordeko Terminologia Batzordeak1 euskarazko ter- minologia-lanerako finkatu zuen metodologiari jarraituta, hiztegi hau, lehe- nengoz, hizkuntzalariez eta eremuko adituez osatutako batzorde teknikoak aztertu eta landu zuen, Terminologia Batzordeari behin betiko proposamena luzatzeko. Normalizazio-prozesuaren azken urratsa Terminologia Batzordeak onartzea izan da. Beraz, hemen duzue eremu honetako terminologiaren erabiltzaileei Termi- nologia Batzordeak gomendatzen dien terminologia. 1 176/2007 DEKRETUA, urriaren 16koa, Euskararen Aholku Batzordeari buruzkoa 5 Hiztegian erabilitako ponderazio-markak: (4) Termino normalizatua / gomendatua (3) Termino onartua (baina ez lehenetsia, beste bat gomendatzen delako) Hiztegian erabilitako laburtzapenak: eu euskara es español fr français en English Sin. sinonimoa Ik. ikus 6 Nor MALIZAZI O A BATZORDE TEKNIKOA Mertxe Olaizola (IVAP) Miriam Urkia (UZEI) Gorka Palazio (EHU) Koordinatzailea: Ruben Remirez (HPS) TERMINOLOGIA BATZORDEA Patxi Baztarrika, Hizkuntza Politikarako sailburuordea Jon Koldobika Urrutia, IVAPeko zuzendari nagusia Erramun Osa, EABko idazkaria Araceli Díaz de Lezana, HPSko ordezkaria Mertxe Olaizola, IVAPeko ordezkaria Andoni Sagarna, Euskaltzaindiaren ordezkaria Iker Etxebeste, UZEIko ordezkaria Xabier Alberdi, EHUko Euskara Institutuko ordezkaria Ibon Olaziregi, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren Euskara Zerbitzuaren ordezkaria Alberto Atxabal, aditua Joseba Erkizia, aditua Miel Loinaz, aditua Asier Larrinaga, aditua Alfontso Mujika, aditua 7 UZEIREN LANKIDE IZANDAKO ADIT U AK Jose Antonio Aduriz Paulo Agirrebaltzategi Kepa Altonaga Antton Elosegi Iker Etxebeste 8 AurkIBIDEA Ikurrak ............................. 11 Laburdurak . 33 Siglak . 61 Zerrenda orokorrak ................... 111 Forma laburtuen aurkibidea......... 112 Forma osoen aurkibidea............ 160 Erreferentzia bibliografikoa............. 207 9 Ikurr A K LABURTZAPENAK 1. IKURRAK Ikurra Hitzaren edo sintagmaren idatzizko laburtzapen nazioartekoa, letrak edo/eta zeinu grafikoak erabiliz eratzen dena. Batez ere zientzia-unitateak, monetak, estatuak eta halakoak nazioarteko mailan berdin izendatzeko erabiltzen da. SAILKAPENA 1.1. Astronomia 1.2. Biokimika 1.3. Egoera zibilak eta sexuak 1.4. Meteorologia 1.5. Euskal Herriko herrialdeak 1.6. Munduko aireportuak 1.7. Dibisak 1.8. Hizkuntzak 1.9. Herri-izenak 1.10. Kimika 1.11. Matematika 1.12. Puntu kardinalak 1.13. Zientzia-unitateak 12 LABURTZAPENAK 1.1. Astronomia And Andromeda; Hiru Ahizpak Ind Indus Ant Antlia Lac Lacerta Aps Apus Lep Lepus Aql Aquila; Arranoa Lib Libra Aqr Aquarius LMi Leo Minor Ari Aries Lup Lupus Aur Auriga Lyn Lynx Boo Bootes; Itzaina Lyr Lyra; Bandera Cae Caelum Men Mensa Cam Camelopardalis Mic Microscopium Can Cancer Mon Monoceros Cap Capricornus Mus Musca Car Carina Nor Norma Cas Cassiopeia Oct Octans Cen Centaurus Oph Ophiuchus Cep Cepheus Ori Orion Cet Cetus; Balea Pav Pavo Cha Chamaeleon Peg Pegasus; Lau Kantoiak Cir Circinus Per Perseus; Marmaloa CMa Canis Major; Izarrora Phe Phoenix CMi Canis Minor; Xakurra Pic Pictor Col Columba PsA Piscis Austrinus Com Coma Berenices Psc Pisces CrA Corona Australis Pup Puppis CrB Corona Borealis Pyx Pyxis Crt Crater Ret Reticulum Cru Crux Scl Sculptor Crv Corvus Sco Scorpius CVn Canes Venatici Sct Scutum Cyg Cygnus Ser Serpens Del Delphinus Sex Sextans Dor Dorado Sge Sagitta Dra Draco Sgr Saggitarius Equ Equuleus Tau Taurus Eri Eridanus Tel Telescopium For Fornax TrA Triangulum Australe Gem Gemini Tuc Tucana Gru Grus UMa Ursa Major; Hartz handia Her Hercules UMi Ursa Minor; Hartz txikia Hor Horologium Vel Vela Hya Hydra Vir Virgo Hyi Hydrus Vol Volans 13 LABURTZAPENAK 1.2. Biokimika A adenina Ala alanina Arg arginina Asn asparragina Asp azido aspartiko C zitosina Cys zisteina G guanina Gln glutamina Glu azido glutamiko Gly glizina; glikokola His histidina Ile isoleuzina Leu leuzina Lys lisina Met metionina Phe fenilanina Pro prolina Ser serina T timina Thr treonina Trp triptofano Tyr tirosina Val valina 14 LABURTZAPENAK 1.3. Egoera zibilak eta sexuak A alarguna B banandua D dibortziatua E emakumezkoa EG ezkongabea EZ ezkondua G gizonezkoa 15 LABURTZAPENAK 1.4. Meteorologia A antizikloi tr translucidus Ac altocomulus; altokumulu tub tuba As altostratus; altostratu Tw termometro bustiaren cal calvus tenperatura termodinamiko Cb cumulonimbus; kumuloninbo un undulatus con congestus unc uncinus Cu cumulus; kumulu Uw aire hezearen urarekiko D depresio hezetasun erlatibo du duplicatus ve vertebratus e’ lurrun-tentsio; lurrun-presio vel velum fib fibratus vir virga flo floccus fra fractus Ha lurzoruko hezetasun absolutu hum humilis in intortus inc incus la lacunosus len lenticularis mam mamma med mediocris neb nebulosus Ns nimbostratus; ninbostratu Nv ur-lurrunaren frakzio molar op opacus pan pannus per perlucidus pil pileus pra praecipitatio r nahaste-arrazoi ra radiatus rw saturazioko nahaste-arrazoia urarekiko Sc stratocumulus; estratokumulu spi spissatus St stratus; estratu str stratiformis Tf izozte-puntuko tenperatura termodinamiko Ti termometro izoztuaren tenperatura termodinamiko 16 LABURTZAPENAK 1.5. Euskal Herriko herrialdeak AR Araba BIZ Bizkaia EH Euskal Herria EUS Euskadi GIP Gipuzkoa LAP Lapurdi NA Nafarroa NAB Nafarroa Beherea ZU Zuberoa 17 LABURTZAPENAK 1.6. Munduko aireportuak AMS Amsterdam Schiphol airepor- MCO Orlando nazioarteko airepor- tua tua ATL Hartsfield - Jackson Atlanta MIA Miami nazioarteko aireportua nazioarteko aireportua MRS Marseillako aireportua BCN Bartzelonako aireportua MSP Minneapolis - Saint Paul BIO Bilboko aireportua nazioarteko aireportua BIQ Miarritzeko nazioarteko NRT Tokyo Narita nazioarteko aireportua aireportua BKK Don Muang nazioarteko ORD Chicago O’Hare nazioarteko aireportua aireportua BOD Bordeleko aireportua