İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Rİ-'Tu , TEK KUTUPLU DÜNYADA DESİSEN TELEVİZYON YAYINCILIK SİSTEMLERİ VE TÜRKİYE Doktora Tezi Tez Danışmanı F’rof . Dr . Niyaz i Hazır1 ayan Hülya Yengin İstanbul 1 y 93 İÇİNDEKİLER w>ay ”f a GİRİŞ 1 BİRİNCİ BÖLÜM Yirmibirinci Yüzyıla Girerken Televizyon Yayıncılık Sistemlerindeki Değişiklikler ve Nedeni er i ........................................ Televizyon Yayıncılık Sistemlerindeki Değ' i ş i k 1 i k 1 er i n Teknol o.j i k Boyut la n . 10 1. Kablolu Televizyon Yayınları........ 11 •i 2. Uydu Yayınları...................... X 3. Yüksek Tanımlı Televizyon (High Defi nation Television-HDTV)............. B Televizyon Yayıncılık Sistemlerindeki Değ i ş i k 1 i k1 er i n Ekonom i k Boyut 1 ar ı.... 19 1. Uluslararası Tekelleşme............. 21 2. Televizyon Yayıncılığında Uluslararası Reklamcılık.................... Televizyon Yayıncılık Sistemlerindeki Değ i ş i k1 i k1 er i n Kül t ür el Boyut 1 ar ı... 28 1. Uluslararası Televizyon Programlarının Tek Yönlü Akışı..................... 30 2. Kül t ür Endüstr isi....... 3. Sınırsız Avrupa Televizyonu......... D Televizyon Yayıncılık Sistemlerindeki Değişikliklerin Siyasal Boyutları.»... 40 1. Televizyon Yayıncılığı üzerinde Devle' Denet imi............................. 41 2. Televizyon Yayıncılığında "Kamu Hizme t i"n in önemi ........................ 43 Televizyon Yayıncılık Sistemlerindeki Değ i ş i k1 iki er i n Hukuk i Boyut 1 ar ı ........ 44 1. İletişim Ha k kı«................. ...... 45 2. Uluslararası Televizyon Yayıncılığında özgür Haber Dolaşımı Kavramı ............. 46 11 Liberal ülkelerde Uygulanan Farklı Tele­ vizyon Sistemleri ve Yapılan Yeni Düzen- 1 emel er ................................. 48 A Ingiltere'de Televizyon Yayıncılık Sis­ temi ve Yapılan Yeni Düzenlemeler....... 48 ı Say fa 1. Ingiliz Yayıncılık Şirketi (British Broadcasting Corporation-BBC). ........ 48 2. Bağımsız Televizyon Clndependent Tele- v i s i on -1 T V ............... 51 3. Bağımsız Televizyon Otoritesi Clndepen­ dent Broadcasting Autority-IBA)......... 51 4. Kanal 4 (Channel F our) ........................ 52 5. İngiltere’de Kablolu Televizyon Yayın- C lllğl... a. ...... w. ........ ............. w* 6. Ingiltere'de Uydu Yayıncılığı........... 53 7. Yayın Standartları Konseyi <Broadcasting Standart s Counc il-BSC) ...................... 54 8. Ingiliz Televizyon Yayıncılığında Yapı- 1 an Yen i Düzeni emel er ................... 54 Amerika Birleşik Devletleri (ABD) nde Te­ levizyon Yayıncılık Sistemi ve Yapılan Ye- n i Düz en 1 emel er ................................... 58 1. Federal iletişim Komisyonu (Federal Commun i c at i on Commission-F'CC) ........... 59 2. ABD’nde özel (ticari) Televizyon Yayın- ı_ 11 ı § ı ........................... ..........................................81 3. ABD’nde Kamu Televizyonu. ............... £.2 4. ABD’nde Kablolu Televizyon Yayınları.... 62 Fransa’da Televizyon Yayıncılık Sistemi ve Y a p 11 an Yen i Değ i ş i k1 i k1 er .......................... 63 1. Fransa’da Kamu Televizyonu .............. 64 2. 1982 Anayasal Düzenlemesi ile Devlet Te­ kel inin Kal diril ması.................... 65 3. 1986 Anayasal Düzenlemeleri............. 66 4. 1989 Anayasal Düzenlemeler i.... ................. 67 İKİNCİ BÖLÜM Televizyon Yayıncılık Sisteminin Türkiye’deki Gelişimi..... ........................................... 69 Teknik Düzenlemeler. ................... 69 1. İstanbul Teknik üniversitesi Bünyesindeki T el ev i z yon Y a y i n c i l i ğ i . ....... 69 a) ITÜ Tel evizyonu’nun Teknik Düzeni..... 70 b) Deneme Yayınlarının Teknik Düzeydeki Beri Şdrısı. ............ ................. /1 2, Televizyon Yayıncılığında TRT’nin Teknik D üz en i .................................. 72 a) TRT-ITÜ İşbirliği..................... 72 b) 1968-1972 Yılları Arasında TRT’nin Tekn i k Düzen i......................... 73 c > 1972-1982 Y 11 1 ar ı Ar asında T R T ’n i n Tekn i k Düz en i ......................... 74 Say f a d) 1982 Tarihinden Günümüze Kadar TRT'nin Teknik Düzeni. ................ 75 aa) Türkiye'de Renkli Televizyon...... 76 bb) Birinci K a n a l ....... 77 cc ) î k ine i Kanal ...................... 77 dd) üçüncü Kanal-GAP TV. ................... 78 ee) Dördüne ü Kanal ....... 80 ff) Beşinci Kanal-TRT INT.........____ 81 gg) Telegün..».. ...................... 8 e) Türkiye'de Kablolu Televizyon Yayınla­ ra.................................... 3wj aa) PTT'nin Kablolu Televizyon Yaym- 1 d î* X... .................. ......... cd 4 bb) PTT'nin Kablolu Televizyon Yayın­ larında Ortaya Çıkan Sorunlar ...... 87 aaa) Kablolu Televizyon Yayınları­ nın Te1 i f Hakkı...... ....... 87 bbb) Kablolu Televizyon Yayınların­ da PTT Sansürü .............. 8S ccc) Kablolu Televizyonda "S" Bandı Sor un u ......................... 90 cc) TRT Vericilerinin PTT'ye Devri.... 92 aaa) 3517 Sayılı Kanun............. 92 bbb) 3517 Sayılı Kanunun İptali.... 94 ccc) Radyo ve Televizyon Vericileri ile Birlikte PTT'te Devredilen TRT Personel i . ............ 96 f) Türkiye'de Uydu Yayınları............. 98 aa) Türkiye'de İzlenilen Uydu Yayınla­ rı ............................... 99 aaa) Çanak Anteni er................ 101 bbb) Belediyeler ve Çanak Antenler. 103 ccc) Uydu Yayınlarında Denetim..... 110 bb) Türkiye'de Eioğjrudan Uydu Yayınları 112 c c ) 11 k Tür k Uydu ~ Pr o.j es i T ü R K S A T ..... 114 dd) TRT Avrasya Yayınları............. 118 Türkiye'de Televizyon Yayıncılığında Ya­ sal D üz en 1 em e 1 er ...................... ........ 121 1961 Yılı Yasal Düzenlemeleri........ ...... 121 a.^ 24 Aralık 1963 TRT Vasası............. İ2İ b) Televizyon Yayıncılığında "özerklik" 1-.. r a m ı.. ................... .......... 1 £. 1971 Yılı Yasal Düzenlemeleri............. 123 a) 29 Şubat 1972 TRT Yasası.............. 123 b) Televizyon Yayıncılığında "Tarafsız- 1ık" Kavramı ..................................... 123 1982 Yılı Yasal Düzeni emel er i ............. 123 a) 11 Kasım 1983 TRT Yasası ............. 124 b) Radyo Televizyon Yüksek Kurulu (RTYK). 124 ııı Sayfa c) TRT'nin Televizyon Yayınlarındaki Siyasi Tarafsızlığı. ......... 125 aa) Hükümet Bildiri ve Konuşmaları, 125 bb) Hükümet Uygulamalarını Tanıtıcı Konuşma 1 ar .... ............ 126 c c) H ü k ümet ve Siyasi Par t i 1 er i n Çal ışmalar mı n Yay ınl anması.... 128 Türkiye* de özel Televizyon............. 129 1. Magic Box-Star 1.....;................. 129 2. Magic Box ve PTT.................... 132 3. Magic Box'ın Vergi 1endiri 1mesi...... 134 4. Magic Box ile TRT Rekabeti ........ 136 a) Magic Box’ın Futbo1 Maçlarının Naklen Yayın Hakkını Satın Alması, 140 h) Magic Box ve TRT'nin "Reklam Reka- b e ti.............................. 144 c) Magic Box ve TRT'nin Yılbaşı Reka­ bet i ................ ......... 146 d) Magic Bo k 'tan Naklen Güzellik Ya- 147 e) Magic Box ve TRT'nin Körfez Savaşı Y a yını.............. .............. 148 aa) CNN'den Naklen Yayın............ 148 bb) Magic Box ve TRT'nin 24 Saat Ya- 3. r * ) 3-eocei3 KB«'WBi!i>BnıanaıiBBSBcıı<ı*«* 148 5. Magic Bo k ve Ahmet özal'm Senet Da- V C& S l«JBBB«e&B*lUBBBBBBBBBB«B»eO*»«<lt«»«* 152 6. Star l'de ilk Sansür ve Nurettin Sö~ «i. e n K a v g c^. s ı. ........ ...... ......... 158 7. Teleon............................... 162 €3. Shı_'w T v . 164 ^« K ct n c.-1.1 6.............................. 168 10. Kanal Mar ket ................ ........... 171 11. Has Bilgi Birikim CHBB TV). .... ........ 172 1 ^. P 1 cAshı Tv............................. 173 13. Boğ'az içi Radyo Televizyonu (BRT) . 175 14. Kartal Maltepe Pendik (KMP) Anadolu Televizyonu.......................... 177 15. Üsküdar Tv........................... 178 16. S^nl ıur fa T sf/. ............. ........... 179 17. Dikili Tv... ...... .......................... 180 18. Bakırçay Tv. ................... ............... 180 19. Yunus Emre Tv..... .......................... 180 acO. MeQc3 On..... .................. ....... 181 2 İ. T V 3 rü K i r a 1 ama Girişimleri........... 184 a) Hurdoch'un Teklifi................. 184 b ) Koç Gr ub u 'nun Gir işi mİ er i ......... 185 aa) Koç-Time—Warner ................. 185 bb) Si freli-Paralı Tv Sistemi ....... 186 c c ) Koç—Kanal P1us.................. 187 ı v Sayfa !~) TV 3 ve M e c 1 i s Tv Girişimİ er i....... 188 d) TV 3 için Diğer Girişimler»... ....... 189 2 2 « TV 4 ve TOBB. ........................ 189 o o X. a Anadolu üniversitesi Televizyonu..... 189 24. Ankara üniversitesi iletişim Fakül­ tesi Televizyonu. ............................ 190 25. îstanbu.1 üniversitesi iletişim Fakül­ tesi Tel evizyonu..................... 191 26. Türkiye Gazetesi Radyo Televizyonu... 191 27. 192 28. 192 29. Inter TV............................. 193 30. Süzer TF 1 ______ ... _____ ______ 194 O £ U R T .... B. W. ......DO. ....... ......... 194 3 SATEL. ........................ ................ 195 o o Kör ö l sn Tv............... ............ 195 34. İSTANBUL T V . ................................... 196 f~\ızr U J D Sağlık Bakanl ıiiı'nın özel Televizyonu 196 36. özel Televizyon Kurma Konusunda Adı Gecen Diğer Girişimciler............. 197 ü C ü N G ü B ö L ü M iz el Televizyonda Tartışmalı Konular....... 198 Devi et Tekel i ................... ........ 198 1. Devlet Tekelinin Anayasa’daki Yeri.... 198 2 s Devlet Tekel i ve Siyasal iktidar. ..... 201 '-i w * Devlet Tekelinin Delinmesine Hukuki C z d m ................................. 203 Kamusal Yayıncı1 iğin önemi ve TRT. ........ 206 1 . TRT’nin Yeniden Yap 11 an d ı r 11 ma s ı ...... 208 2« TRT’nin özelleştirilmesi Tartışması... 210 Ulusal Radyo Televizyon Konseyi. .......... 212 1. k.'onseyin