TEHLİKEDEKİ DİLLER DERGİSİ - TÜRK DİLLERİ (TDD) JOURNAL OF ENDANGERED LANGUAGES - TURKIC LANGUAGES (JofEL) Cilt / Volume 11, Sayı / Issue 18, Kış / Winter 2021 Yılda iki kez yayımlanan, az konuşurlu Türk toplulukları ve komşu/akraba topluluklarla ilgili dilbilim, toplumdilbilim, antropoloji ve kültüroloji yazılarına açık uluslararası hakemli elektronik dergi. Dergimize gönderilen makalelerin özgün ve yayımlanmamış olduğunu garanti etmek yazarların sorumluluğundadır. An international peer-reviewed and bi-annual e-journal publishing linguistic, sociolinguistic, anthropological and culturological studies on the lesser spoken languages of the Turkic and related communities. It is the authors' responsibility to ensure that submitted manuscripts are original and unpublished. Sahibi ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü / Owner And Managing Editor Ülkü Çelik Şavk & Süer Eker Yayım Dilleri / Publishing Languages Türkçe, İngilizce (Rusça, Türk dilleri) / Turkish, English (Russian, Turkic languages) İletişim / Contact www.tehlikedekidiller.com • www.dergipark.gov.tr/tdd Yayım Kurulu / Editorial Board Ülkü ÇELİK ŞAVK, Hacettepe Üniversitesi, Emekli Öğretim Üyesi • Süer EKER, Başkent Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü • Marcel ERDAL, Goethe Üniversitesi, Emekli Öğretim Üyesi • Aydan IRGATOĞLU, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Türkiye. Gökçe Yükselen PELER, Erciyes Üniversitesi, Türkiye. Yayın Kurulu Yardımcıları Tolga ÇAKMAK, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü, Türkiye • Nur Sena TAŞÇI, Hacettepe Üniversitesi, Türkiye • Onur TARLACI • Saffet YILMAZ, Azerbaycan Bilimler Akademisi, Azerbaycan. İngilizce Editörü Aydan IRGATOĞLU, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Türkiye. İngilizce Editör Yardımcısı Betül Hazal DİNÇER, Başkent Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, İngilizce Mütercim Tercümanlık Programı, Türkiye. Danışma Kurulu/Advisory Board Ali ASKER • Ingeborg BALDAUF • Çiğdem BALIM • Yuliya BLETSKA • Aziyana BAYYR-OOL • Daniel CHATHAM • Mariya D. Çertıkova • Han Woo CHOI • Magripa ESKEYEVA • Éva Á. CSATÓ JOHANSON • Juliboy ELTAZAROV • Jale GARİBOVA • Arienne DWYER • K. David HARRISON • Henryk JANKOWSKİ • Lars JOHANSON • Birsel KARAKOÇ • Hülya KASAPOĞLU ÇENGEL • Bayarma KHABTAGAEVA • Andrey D. KAKSIN • German KİM • Hyo-Joung KIM • Éva KİNCSES-NAGY • Fatih KİRİŞÇİOĞLU • Sergey KLYAŞTORNIY • Dmitriy MİHAYLOVİÇ NASİLOV • Irina NEVSKAYA • Ajana OZONOVA • Iryna POKROVSKA • Marzanna POMORSKA • Valentin IVANOVİÇ RASSADİN • Elisabetta RAGAGNIN • Gulgaysha SAGIDOLDA • Semih TEZCAN • Anthony C. Woodbury • Abdurishid YAKUP • Gülsüm KİLLİ YILMAZ Sayfa Tasarımı / Mizanpaj / Page Design Saffet YILMAZ Kapak Tasarım / Cover Design Saffet YILMAZ Kapak Fotoğrafı / Cover Photograph © Yakub URAZAKAYEV Kapak Fotoğrafı Adı / Cover Photograph Name Traditional Chuvash costumes Logo Tasarım / Logo Design Emre ALKAÇ Webmaster Tolga ÇAKMAK © Her hakkı saklıdır/ Copyright 2012 - 20 21 • T DD/ JofEL Bu dergideki yazılardan kaynak göstermek koşuluyla yararlanılabilir. Any of the published articles made use in this journal should be cited. Tarandığı Uluslararası Dizinler / International Indexes Index Index Capernicus International Kabul Tarihi / Acceptance Date: 02.2019 İdealonline İndex Kabul Tarihi / Acceptance Date: 01.2021 Sobiad Atıf Dizini Kabul Tarihi / Acceptance Date: 02.2018 Acarindex Kabul Tarihi / Acceptance Date: 02.2018 Acarindex Directory of Research Journals Indexing Kabul Tarihi / Acceptance Date: 01.2021 Tehlikedeki Diller Dergisi/Journal of Endangered Languages TDD/JofEL─ Winter /Kış ─2021/18 ОГЛАВЛЕНИЕ/ İÇİNDEKİLER /CONTENTS DİLEK ERGÖNENÇ & MERYEM BULGAROVA SUNUŞ VII ПРЕЗЕНТАЦИЯ IX PRESENTATION XII ЯЗЫК И ЛИНГВИСТИКА / DİL&DİLBİLİM / LANGUAGE&LINGUSTICS DİLEK ERGÖNENÇ & MERYEM BULGAROVA РЕЧЕВЫЕ ФОРМУЛЫ В НОГАЙСКОМ ЯЗЫКЕ 1 NOGAY TÜRKÇESİNDE KALIP SÖZLER FORMULAIC EXPRESSIONS IN NOGAI TURKISH MEDİNE YILDIZ ЧЕРКЕСЫ В ТУРЦИИ И ИХ ИСЧЕЗАЮЩИЙ ЯЗЫК: НА 25 ПРИМЕРЕ РАЙОНА ЭРТУРГУЛ TÜRKİYE’DEKİ ÇERKESLER VE KAYBOLMAKTA OLAN DİLLERİ: ERTUĞRUL MAHALLESİ ÖRNEĞİ THE CIRCASSIANS IN TURKEY AND THEIR DISAPPEARING LANGUAGE: THE CASE OF ERTUĞRUL NEIGHBORHOOD HİCRET DİLAN DAŞDEMİR МАЛОИЗВЕСТНАЯ ТУРЕЦКАЯ ОБЩИНА НА КАВКАЗЕ: 44 СТАВРОПОЛЬСКИЕ ТУРКМЕНЫ KAFKASYA’DA AZ BİLİNEN BİR TÜRK TOPLULUĞU: STAVROPOL TÜRKMENLERİ A LESS-KNOWN TURKISH COMMUNITY IN CAUCASIA: STAVROPOL TURKMEN MURZIYAT BİRABASOVA СИНТАКСИС НОГАЙСКОГО ЯЗЫКА: ИСТОРИЯ ИЗУЧЕНИЯ 51 NOGAY DİLİNİN SENTAKSI: TARİHİ İNCELEME SYNTAX of NOGAI LANGUAGE: A HISTORICAL REVIEW NURMAGOMED GACIAHMEDOV СТРУКТУРНО-СЕМАНТИЧЕСКИЕ ТИПЫ И ПРИНЦИПЫ 55 НОМИНАЦИИ ФИТОНИМОВ В КУМЫКСКОМ ЯЗЫКЕ KUMUK DİLİNDEKİ FİTONİK ADAYLAR, YAPISAL-SEMANTİK TİPLERİ VE İLKELERİ PHYTONIC CANDIDATES, STRUCTURAL-SEMANTIC TYPES AND PRINCIPLES IN KUMUK LANGUAGE SVETLANA HAPAYEVA КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР ТИЛНИ СЁЗ ХАЗНАСЫНЫ 65 БУСАГЪАТДАГЪЫ БОЛУМУНУ ЭНЧИЛИКЛЕРИ ОСОБЕННОСТИ СОВРЕМЕННОГО СОСТОЯНИЯ ЛЕКСИКИ КАРАЧАЕВО-БАЛКАРСКОГО ЯЗЫКА KARAÇAY-BALKAR DİLİNİN MEVCUT DURUMUNUN ÖZELLİKLERİ CHARACTERISTICS OF THE CURRENT SITUATION OF KARACHAY-BALKARIAN LANGUAGE TAMARA KAZİYEVNA ALİYEVA ТРАГИЧЕСКИЕ СТРАНИЦЫ ИСТОРИИ КАРАЧАЕВЦЕВ И 76 БАЛКАРЦЕВ, ОТРАЗИВШИЕСЯ НА РАЗВИТИИ РОДНОГО ЯЗЫКА И ПРОБЛЕМЫ СОХРАНЕНИЯ СОВРЕМЕННОГО КАРАЧАЕВО-БАЛКАРСКОГО ЯЗЫКА KARAÇAY VE BALKAR TARİHİNİN TRAJİK SAYFALARININ ANA DİLİ GELİŞİMİNE YANSIMASI VE MODERN KARAÇAY- BALKAR DİLİNİ KORUMA SORUNLARI THE REFLECTION OF THE TRAGIC PAGES OF KARACHAY AND BALKARIAN HISTORY ON THE DEVELOPMENT OF THE MOTHER TONGUE AND THE PROBLEMS OF PRESERVING THE MODERN KARACHAY AND BALKARIAN LANGUAGE SAFIYAT KUKAYEVA ТРАДИЦИОННАЯ ПИЩА НОГАЙЦЕВ: ЛИНГВОКУЛЬТУРНЫЙ 83 АСПЕКТ GELENEKSEL NOGAY YİYECEKLERİ: LİNGOKÜLTÜREL GÖRÜNÜMÜ TRADITIONAL FOOD NOGAI: LINGUOCULTURAL ASPECT GARUN RAŞID GUSEYNOV НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ СОЦИОЛИНГВИСТИКИ, ТЕОРИИ 94 ЛИТЕРАТУРНОГО ЯЗЫКА И ЛИНГВОКУЛЬТУРОЛОГИИ В РАБОТЕ АБУСУФЬЯНА АКАЕВА «ТИЛ МАСЪАЛАСЫ» EBUSUFYAN AKAYEV'İN "DİL MESELESİ" ÇALIŞMASINDA SOSYOLİNGUİSTİK, EDEBİYAT VE İLİŞKİ KURAMLARININ BAZI SORUNLARI SOME QUESTIONS OF SOCIOLINGUISTICS, LITERATURE AND RELATIONSHIP THEORIES IN EBUSUFYAN AKAYEV'S "LANGUAGE ISSUE" STUDY КУЛЬТУРА, ФО ЛЬКЛОР, ЛИТЕРАТУРА И ИСКУССТВО / KÜLTÜR&FOLKLOR&EDEBİYAT&SANAT/ CULTURE&LITERATURE&FOLKLOR&ART NASİPHAN SUYUNOVA НОГАЙСКАЯ ЛИТЕРАТУРА РУБЕЖА ХХ-ХХI ВЕКОВ: НОВАЯ 101 ЖИЗНЬ ЖАНРОВОЙ ТРАДИЦИИ XX-XXI. YÜZYILLAR ARASINDA NOGAY EDEBİYATI: TÜR GELENEĞİNİN YENİ BİR HAYATI NOGAI LITERATURE AT THE TURN OF XXI-ST CENTURY: A NEW LIFE OF THE GENRE TRADITION АGARAGİM SOLTANMURATOV ГЬАЛИГИ ДЕВЮРДЕГИ КЪУМУКЪ АДАБИЯТДА ТАРИХИ 106 РОМАН (МАГЬАММАТ-НАБИ ХАЛИЛОВНУ «САЛИ СУЛЕЙМАН» ДЕГЕН РОМАНЫНА АСАСЛАНЫП) GÜNÜMÜZ KUMUK EDEBİYATINDA TARİHİ ROMAN (MAHAMMAT-NABİ HALİLOV’UN «SALİ SÜLEYMAN» İSİMLİ ROMANI KAPSAMINDA) A HISTORICAL NOVEL IN MODERN KUMYK LITERATURE (ON THE BASIS OF THE NOVEL “SALI SULEYMAN” BY MAGOMED-NABI KHALILOV) MALIK GUSEYNOV КЪУМУКЪ АДАБИЯТНЫ ОЬСЮВ ЁЛЛАРЫ 116 KUMUK EDEBİYATINI GELİŞTİRME YOLLARI THE WAYS OF DEVELOPING KUMYK LITERATURE MAHTİ ULAKOV КАЙСЫН КУЛИЕВ И СОВРЕМЕННЫЙ КАРАЧАЕВО- 124 БАЛКАРСКИЙ ЯЗЫК KAYSIN KULİYEV VE MODERN KARAÇAY-BALKAR DİLİ KAISYN KULIYEV AND THE MODERN KARACHAY-BALKAR LANGUAGE FATIMA YÜRYEVNA KANOKOVA ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ ЯЗЫК НОГАЙСКОГО ОРНАМЕНТА 131 NOGAY SÜSÜNÜN SANAT DİLİ ARTISTIC LANGUAGE OF NOGAI ORNAMENT FANİYA ANVARBEKOVNA KUSEGENOVA НОГАЙСКИЙ ФОЛЬКЛОР: ЖАНРОВАЯ СИСТЕМА, 140 СОБИРАНИЕ И ИССЛЕДОВАНИЕ NOGAY FOLKLORU: TÜR SİSTEMİ, TOPLAMA VE İNCELEME NOGAI FOLKLORE: GENRE SYSTEM, COLLECTING AND STUDY ЭПИДЕМИЯ / SALGIN/ EPIDEMIC AYSUN DEMİREZ GÜNERİ ESKİ TÜRKÇEDEN ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİNE KADAR 148 VEBA HASTALIĞI İLE İLGİLİ SÖZ VARLIĞI VOCABULARY REGARDİNG THE PLAGUE DİSEASE FROM OLD TURKISH TO CONTEMPORARY TURKİSH DİALECTS MEHMET AKKUŞ COVID-19 PANDEMİSİ (KARASALGIN) VE TEHLİKEDE 158 ALTINDAKİ TÜRK LEHÇELERİ: KÜRESEL KARASALGIN, DİLKIRIMI (LINGUICIDE) TETİKLER Mİ? THE COVID-19 PANDEMIC AND ENDANGERED TURKIC DIALECTS: DOES THE NOVEL PANDEMIC TRIGGER A LINGUICIDE ПОРТРЕТЫ ТЮРКСКОГО МИРА/ TÜRK DÜNYASINDAN PORTRELER / PORTRAITS FROM THE TURKIC WORLD YOLA YALNIZ ÇIKAN TÜRKOLOG: SOSLANBEK YAKUBOVİÇ 175 RÜMEYSA ÇİNPOLAT YILDIZ BAYÇOROV TURKOLOGIST ON THE WAY ON HIS OWN: SOSLANBEK YAKUBOVIÇ BAYÇOROV ДИССЕРТАЦИЯ / TEZ / DISSERTATION ARİFE ECE EVİRGEN KAFKAS DİLLERİ ÜZERİNE TÜRKİYE’DE YAPILAN TEZLER 183 BİBLİYOGRAFYASI A BIBLIOGRAPHY OF THESES ON THE CAUCASIAN LANGUAGES IN TURKEY ПРЕЗЕНТАЦИЯ КНИГ / KİTAP DEĞERLENDİRMELERİ/ BOOK REVIEWS NURAY TAMİR “ŞÄKÄRİM QUDAYBERDİOĞLU’NUN ÜÇ POEMASI” 213 THREE POEMS OF ŞÄKÄRIM QUDAYBERDIOGLU HAKAN GÜLER “KAFKASYA OĞUZLARI veya TÜRKMENLERİ” 220 CAUCASIAN OGHUZS and TURKMENS MERVE ŞİMŞEK “NOGAY DESTANLARI” 223 NOGAI EPICS GÖKÇEN BİLGİN AKSOY “SOVYET EGEMENLİĞİNDEN ÖNCEKİ KARAÇAY-MALKAR 225 EDEBİYATI” KARACAY-MALKAR LITERATURE BEFORE THE SOVIET DOMAIN TUĞBA SARIKAYA AKSOY “TUVA TÜRKÇESİ GRAMERİ: METİN-SÖZ DİZİNİ” 229 TUVA TURKISH GRAMER: TEXT-SYNTAX ПЕРЕВОДЫ / ÇEVİRİ / TRANSLATION BETÜL HAZAL DINÇER KUMUKLAR: ETNİK HAKLARI VE GELECEKLERİNE YÖNELİK 223 ASLIHAN DENIZ BİR İNCELEME ÖMÜR CAN ÇELIK KUMUKS: ETHNIC RIGHTS AND REVISION OF THE WAY TO ITS FUTURE Tehlikedeki Diller Dergisi/Journal of Endangered Languages TDD/JofEL Winter /Kış 2021/18 ─ ──── SUNUŞ KAFKASYA - DİLLER DAĞI Tarih boyunca insanların ilgisini çeken Kafkasya; Karadeniz’den Hazar Denizi’ne uzanan bir bölgenin genel adıdır. Burada kültür, dünya görüşü, örf ve âdetler bakımından artık ortak bir kültüre sahip olan çok çeşitli halklar yaşamaktadır. Kafkas halkları denilen bu milletler, ayrı etnik kökenlere sahip olmakla birlikte, komşuluk, ticaret vb. ilişkiler sayesinde artık akraba topluluklar