AZERBAIJAN STATE OIL AND INDUSTRY UNIVERSITY / BA PROGRAMS/ ZU SYLLABUS Course unit title AZƏRBAYCAN DİLİ VƏ NİTQ MƏDƏNİYYƏTİ Course unit code LANG1101 Type of course unit Compulsory Level of course unit 1st cycle Bachelor Year of study 1st year Semester when the course 1st Semester unit is delivered Number of ECTS credits 2 allocated Name of lecturer Ülkər Aslanova Class information Location: Room: 4,6 Time: 8:30-10:05 Office hours: upon students’ appointment Contact: [email protected] Learning outcomes of the Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti fənninin əsas hədəf və məqsədi course unit tələbələrin əldə etdikləri elmi-nəzəri bilikləri gündəlik həyatımızın ayrı-ayrı sahələrində ünsiyyət zamanı vəziyyətə uyğun şəkildə tətbiq etməklə mədəni nitq vərdişlərini aşılamaqdır. Dilin ayrı-ayrı sahələrində: fonetik sistemində, lüğət tərkibində, qrammatik quruluşunda xüsusi qəlibə salınmış normalar fəaliyyət göstərir. Tələbələrin həmin normalara yiyələnmələri və gündəlik ünsiyyət zamanı ona praktik cəhətdən əməl etmələri nitq mədəniyyətinin başlıca məqsədlərindəndir. Mədəni nitq hərtərəfli inkişafın, yetkin ağlın, kamilliyin təzahürüdür. Nəticədə nitq mədəniyyəti fənni tələbələrə nəzakətli danışıq qaydalarını öyrədir, Azərbaycan dilinin fonetik, leksik, qrammatik normaları haqqında məlumat verir, onlarda nitq normalarına və etik danışıq qaydalarına yiyələnmək vərdişi yaradır. Mode of delivery Face-to-face Prerequisites and co- None requisites Recommended optional - programme components Recommended or required Nəriman Həsənzadə, Güldanə Pənahova, Ədalət Abbasov. Azərbaycan dili və reading nitq mədəniyyəti. Dərslik. Bakı 2016. Adil Babayev. Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti. Dərslik. Bakı 2011.. Planned learning activities Classroom lecturing, case study discussions and brainstorming, feedback and and teaching methods presentation sessions, discussion sessions Language of instruction Azərbaycan dili Work placement(s) NA Course contents: 1 Mövzu 1. Azərbaycan dili haqqında ümumi məlumat Birinci dərslik, səh.6-12 Azərbaycan dili haqqında ümumi məlumat. Azərbaycan dilinin inkişaf mərhələləri. Dili- Dili qədim tarixinə aid informasiyası. Azərbaycan dili - Azərbaycan respublikasının milli milli övlət dili. Azərbaycan dilinin genetik (qohumluluq mənşəyi) cəhətdən tipoloji (mor mdan türk dilləri ailəsində yeri. Azərbaycan dilinin tarixi inkişaf mərhələləri. Dili- izin t tarixən “türk dili”, “türk-tatar dili”, “tatar dilinin Qafqaz ləhcəsi” və s. adlarla tanın -Ü Ü Ümumxalq Azərbaycan ədəbi dilinin tərkib hissələri. Azərbaycan ədəbi dili. Ədəbi dilin normaları. Şifahi və yazılı ədəbi dil. Ədəbi dilin inkişafının tarixi dövrləri. Azərbaycan ədəbi dilinin inkişafı və saflığında xidməti olmuş görkəmli şəxsiyyətlərin rolu. Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi işlənmə tarixi. Dilimizlə bağlı verilən qanun, fərm an və sərəncamlar. Heydər Əliyev və Azərbaycan dili. Mövzu 2. ” Nitq mədəniyyəti” termininin dilçilikdə tətbiqi. Birinci dərslik, 2 “Nitq mədəniyyəti” termininin geniş anlayış kimi düşünülməsi. “Mədəniyyət” sözü- səh. 12-18 nün mənşəyi və mənası haqqında. Natiqliyin də şairlik, rəssamlıq, bəstəkarlıq və s. kimi bir s olması. “Nitq mədəniyyəti” anlayışının həm də bu və ya digər nitq təzahürünün keyfiyyətini bildirmək üçün istifadə edilən termin kimi başa düşülməsi. Dilin bü- sahəl ahələrində: fonetik sistemində, lüğət tərkibində, qrammatik quruluşunda daxili qanun əsası sasında müəyyənləşmiş normalar və insanların gündəlik ünsiyyət zamanı həmin nor- yiyəl ra yiyələnmə vərdişlərinin formalaşdırılması üsulları. “Danışıq mədəniyyəti” anlayışı vəvə tiqlik mədəniyyəti. 3 Mövzu 3. Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti. Birinci dərslik, Dil ictimai kateqoriya kimi. Dilin qədimliyi. Azərbaycan dilinin strukturu. Ədəbi dilin səh. 18-24 şifahi və yazılı qolu. Ədəbi dil milli dilin yüksək formasıdır. Nitq mədəniyyəti qramma- t tik cəhətdən cümlələri düzgün qurmaq, fikri aydın, dəqiq və məntiqi ardıcıllıqla ifadə etmə k elmi kimi. Dilə daxil olan vahidlər sisteminin normallaşdırılması və təkmilləşdiril- məsinin nitq mədəniyyətinin əsas vəzifələrindən biri olması. Natiqin “seçmə” və “əvəz- etmə” prinsiplərindən istifadə etməsi. Mədəni nitqə verilən tələblər və nitq mədəniyyə- tinin rolu. Mövzu 4. ”Nitq mədəniyyəti” fənninin digər elmlərlə əlaqəsi Birinci dərslik, 4 Nitq mədəniyyətinin keçmiş vəziyyəti və bugünkü səviyyəsi. Nitq mədəniyyəti və elmin səh. 24-33 digər sahələri: dilçilik, ədəbiyyat, psixologiya, pedaqogika və s. Dilin funksional üslu- bu və nitq mədəniyyəti. Nitq mədəniyyəti və dilin hər bir hissəsinin onunla əlaqəsi. Nitq mədəniyyəti və məntiq. Dövlətin idarə olunmasında nitq mədəniyyətinin rolu. Mövzu 5. Dil və nitq. Birinci dərslik, 5 Dil və nitq arasındakı əlaqənin obyektiv zərurət kimi mövcudluğu. Dilin öz varlığını nitqd səh.33-39 ə, nitqin isə mənbəyini dildə tapması məsələsi. Dilin inkişafının nitqlə müəyyənləşməsi. Dilin təhlil, nitqin isə qavrama və anlama yolu ilə olunması. Dilin ictimailiyi, nitqin isə fərdi səciyyə daşıması məsələsi. Dil ən mühüm ün yət vasitəsi, nitq isə ünsiyyət prosesidir. Dil əsas, nitq isə ondan törəmədir. Dil tarix- ən ç ən z dəyişikliyə uğrayır, nitq isə ona nisbətən dəyişkəndir. Dil və nitqin ictimai ha- ələri ərin tərəfləri olması. Dil və nitqin hər ikisinin kommunikativ xarakter daşıması. 6 Mövzu 6. Heydər Əliyev nitq mədəniyyəti haqqında. Birinci dərslik, Azərbaycanda müstəqillik uğrunda mübarizə ilə əlaqədar natiqliyin inkişafında ulu öndər səh. 222-227 Heydər Əliyevin rolu. Heydər Əliyevin natiqlik məharəti. Dilimizin inkişafı, qorunması, fəaliyyət dairəsinin genişlənməsi işində Heydər Əliyevin müstəsna rolu. Heydər Əliyev və ə nitq mədəniyyəti. Heydər Əliyev tərəfindən Azərbaycan dili ilə bağlı verilən mühüm tarixi an və sərəncamların təsdiqi. 7 Mövzu 7. Əməli yazı nümunələri: ərizə, bildiriş, arayış, hesabat, izahat, çıxarış, akt Birinci dərslik, və s. aid nümunələr. səh. 39-54 Nitq mədəniyyəti və rəsmi-işgüzar üslub. Rəsmi-işgüzar üslub:əsasının qoyulması və form alaşması tarixi. Milli dövlətçilik və idarəçilik təcrübələri. Rəsmi-işgüzar üslub sənəd- lərin dili kimi. Sənəd dilinin əməli yazı kimi qəbul olunması. Əməli yazılarda fikrin kon- kretliyi məsələsi. Əməli yazı üçün səciyyəvi cəhətlər: Hər bir məsələnin aydın və qısa izah olunması; Artıq və lüzumsuz sözlərə, təkrarlara, obrazlılığa yol verilməməsi; Hər bir anlayışın dəqiq terminlərlə işlənməsi; Əməli yazıların əsasını təşkil edən rəsmi və işgüzar sənədlərin fərqli əlamətləri. 8 Mövzu 8. Nitqin növləri və formaları. Birinci dərslik, Dilçilikdə nitqin təsnifi problemi. Monoloji və dioloji nitq. Monoloji və dioloji nitqin vəhd səh. 54-64 ət təşkil edən vahidləri kimi. Dilçilik ədəbiyyatında “monoloji nitq” termininin nitqin müə yən növünü bildirmək üçün işlədilməsi. Monoloji nitqin hər hansı müəyyən bir fikir, lə, problem, məlumat, xatirə, tezis və s. şəkildə bir nəfərin ardıcıl, rabitəli, geniş və ya q ya nitq kimi özünü göstərməsi. Monoloji nitqin subyektiv xarakter daşıması məsə - ləsi. ləsi. oloji nitqin növləri: nəqletmə, təsviretmə və məlumatverici. Nitqin digər növü olan dioloji nitq. Dioloq əsasında qurulmasının dioloji nitqin əsas cəhət- lərindən biri olması. Sual-cavab formasının dioloji nitqdə əsas rol oynaması. Dioloji nitq prosesində mimika və jest məsələsi. Replika, emosionallıq və yığcamlığın dioloq üçün xara terik olması. Dioloji nitqin növləri: sual-cavab, müsahibə, müzakirə. 9 Mövzu 9. Şifahi və yazılı nitq. Oxşar və fərqli cəhətləri. Birinci dərslik, Şifahi nitq ünsiyyətin ən qədim forması kimi. Şifahi nitqin inkişafının cəmiyyətin tərəq- səh. 64-72 qisi ilə bağlılığı məsələsi. Şifahi nitq prosesində bir sıra köməkçi vasitələrdən istifadə ması ası. Şifahi nitq və tələffüz, şifahi nitq və vurğu, şifahi nitq və intonasiya, şifahi nitq, və s ırası, şifahi nitq və təkrar, şifahi nitq və mimika-jest. Şifahi nitq və danışıq dili. Yarımçıq cümlə, qısa replika, şifahi nitq. Yazılı nitqin ancaq işarələrdə öz əksini tapması. Yazılı nitqin hər hansı bir dilin bütün xüsu yətlərini özündə düzgün əks etdirməsi məsələsi. Yazılı nitq və əlifba problemi. Yazılı nitq və abzas. Yazılı nitq və durğu işarələri. Yazılı nitq və sitat. Mövzu 10. Natiqlik sənətinin tarixi. Birinci dərslik, 10 Antik dövr natiqlik mədəniyyəti və məktəbləri. Natiqlik sənətinin təşəkkül tapdığı ölkə- səh. 72-79 lər. Qədim Yunanıstanın məşhur siyasi xadimi Demosfen – Yunanıstan natiqlik məktə- binin banisi kimi. Natiqlik məharətinin çiçəklənmə dövrü. Aristotelin “Ritorika” (natiqlik məharəti) adlı əsəri nitq mədəniyyətinin ilk nəzəriyyəsi kimi. Sovet dövründə və müstə- qillik zamanında nitq mədəniyyətinə tələbat. 11 Mövzu 11. Natiqliyin növləri: bədii, akademik, siyasi və s. Birinci dərslik, Natiqliyin həm sənət, həm də bir elm kimi formalaşması. Məzmun və formasına görə nitqi səh. 98-104 n növləri. Bədii natiqlik və onun ifadə üsulları. İctimai – siyasi natiqliyin mövzuları. Akademik, inzib ati-idarə, işgüzar natiqliyin məqsəd və vəzifələri. Natiqlik sənətinə verilən əsas tələblər. Auditoriyanın səviyyəsinin, xarakterinin nəzərə alınmasının natiq üçün əsas şərtlərdən hesab edilməsi. Mümkün qədər yığcam danışmaq, mətləbdən uzaqlaşaraq dinləyicini yormamaq- natiqliyin vacib xüsusiyyətlərindən biri kimi. 12 Aralıq imtahanı 13 Mövzu 12. Sözün nitqdə rolu. Birinci dərslik, Sözün informativ vəzifəsi. Sözün poetik funksiyası. Bədii mətnə bilavasitə poetik funk- səh.88-98 siya daşıyan söz, yaxud poetizm. Poetizmin obrazlı təfəkkürə əsaslanması. Az sözlə dərin mənalı və bitkin fikir ifadə etmək qabiliyyəti. Sözün ifadəliliyinin məcazlıqdan yaran- ması faktının nəzərə