T.C. ULUDA Ğ ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ FELSEFE VE D İN B İLİMLER İ ANAB İLİM DALI DİN SOSYOLOJ İSİ B İLİM DALI BULGAR İSTAN MÜSLÜMANLARININ D İNİ VE SOSYAL HAYATI (BLAGOEVGRAD İLİ ÖRNE Ğİ ) (YÜKSEK L İSANS TEZ İ) Ahmet LUTOV BURSA 2006 T.C. ULUDA Ğ ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ FELSEFE VE D İN B İLİMLER İ ANAB İLİM DALI DİN SOSYOLOJ İSİ B İLİM DALI BULGAR İSTAN MÜSLÜMANLARININ D İNİ VE SOSYAL HAYATI (BLAGOEVGRAD İLİ ÖRNE Ğİ ) (YÜKSEK L İSANS TEZ İ) Danı şman Yard. Doç. Dr. Vejdi B İLG İN Ahmet LUTOV BURSA 2006 T.C. ULUDA Ğ ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ MÜDÜRLÜ ĞÜNE Ahmet LUTOV’a ait Bulgaristan Müslümanlarının Dini ve Sosyal Hayatı (Blagoevgrad İli Örne ği) adlı çalı şma, jürimiz tarafından Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalında Yüksek Lisans tezi olarak oybirli ğiyle / oy çoklu ğuyla kabul edilmi ştir. İmza Ba şkan ......................................................... Üye (Danı şman)…….................................... Üye ........................................................... ÖZET BULGAR İSTAN MÜSLÜMANLARIN D İNİ VE SOSYAL HAYATI (BLAGOEVGRAD İLİ ÖRNE Ğİ ) Ahmet LUTOV (Yüksek Lisans Tezi) Bulgaristan’ın genelinde Müslümanlar azınlıkta oldu ğu gibi Blagoevgrad ilinde de azınlıktadır. Müslümanlar ço ğunlukla kendi kimliklerini, inançlarını, örf ve adetlerini korumayı ba şarmı ştır ve hepsini bütün ayrıntılarıyla olmasa bile uygulamaya çalı şmaktadırlar. Blagoevgrad ilinde ya şayan Müslümanların ço ğu Pomaktır ve Pomakça denilen lehçede konu şmaktadırlar. Temel geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır. Son yıllarda in şaat sektöründe ve sanayide çalı şma imkânları da ortaya çıkmı ştır. Blagoevgrad Müslümanları arasında aile kurumuna çok önem verilmektedir. Aile ili şkileri çok güçlüdür. Köylerde geni ş, şehirlerde çekirdek aile görülmektedir. Blagoevgrad ilindeki Müslümanların dini hayatı daha çok gelenekten tevarüs eden davranı şlarla devam ettirilir. Müslümanlarda temel dini ritüellere katılma oranı dü şüktür. Günlük hayatlarında halk inançlarının yeri vardır. Blagoevgrad Müslümanlarının kimlik problemi bir taraftan etnik di ğer tarafından da dini kaynaklıdır. Blagoevgrad ilindeki Müslümanlar bir taraftan komünizm sonrası meydana gelen serbestlikle dinlerini ö ğrenme ve ya şama gayreti içindeyken di ğer taraftan da ani de ğişimin meydana getirdi ği de ğer bunalımının etkileriyle ba ş etmek zorundadırlar. Bunların yanında uzun yıllar boyunca ya şamı ş oldukları baskılar nedeniyle hala içlerinde Bulgar nüfusa ve devletine kar şı bir güvensizlik vardır. Tez Danı şmanı: Yard. Doç. Dr. Vejdi B İLG İN Sayfa:VI I+ 100 Jüri Üyeleri: Prof. Dr. Ahmet GÜÇ (Ba şkan) Yard. Doç. Dr. Enver UYSAL (Üye) Yard. Doç. Dr. Vejdi B İLG İN (Üye) Anahtar Kelimeler: 1. Bulgaristan 2. Blagoevgrad 3. İslamiyet 4. Pomaklar 5. Sosyal Yapı 6. Dini Yapı III ABSTRACT RELIGIOUS AND SOCIAL LIFE OF THE BULGARIAN MUSLIMS (THE CASE OF BLAGOEVGRAD DISTRICT) Ahmet LUTOV (Master Thesis) As all over Bulgaria the muslims in Blagoevgrad district are minority. The most of them have succeeded in keeping their identities, believes and traditions and even if not with all details they try to practise their religion. The most of the muslims living in the region are from pomak origin and they speak the Pomak dialect of the Bulgarian language. Agriculture and animal husbandry are their main source of livelihood. Recently there have also been working opportunities in the sector of building trade and industry. A great deal of importance is given to the family institution among the Muslims living in Blagoevgrad. Their family relationships are very strong. Nuclear families in villages and extended ones in cities are prevalent. The religious life of the Muslims in Blagoevgrad district is maintained mainly by deeds of the inheritance coming from tradition. The proportion of attending the fundamental religious rituals by Muslim is low. Their daily life is predicated on superstitious beliefs. The source of the reason of identity crisis among Blagoevgrad Muslims is both ethnical and religious. The Muslims of Blagoevgrad district are to strive in order to learn and live according to their religion in the freedom that settled after communism and also they have to cope with the effects upon the sudden change caused by the value depression. In addition to these, they still have distrust of Bulgarian public and state stemming from the restraint that they have been exposed for years. Advisor: Vejdi BİLG İN, Ph. D., Assistant Professor Page: VII+100 Jury: Ahmet GÜÇ, Ph. D., Professor (Juror) Enver UYSAL, Ph. D., Assistant Professor (Juror) Vejdi B İLG İN, Ph. D., Assistant Professor (Juror) Key Words 1. Bulgaria 2. Blagoevgrad 3. Islam 4. Pomaks 5. Social Structure 6. Religious Structure IV ÖNSÖZ Çalı şmamızda, Bulgaristan Cumhuriyetinde bulunan Blagoevgrad ilindeki Müslümanlarının dini ve sosyal hayatı sosyolojik bakı ş açısıyla ele alınacaktır. Blagoevgrad ili, Bulgaristan’ın güney batısında yer almaktadır. Bulgaristan’ın Makedonya ve Yunanistan ile sınırını olu şturmaktadır. Bulgaristan içindeki durumuna baktı ğımızda ise dört il ile sınırda ş oldu ğunu, yerel büyüklük açısından Bulgaristan’da üçüncü sırada bulundu ğunu görmekteyiz. Bu çalı şmada Blagoevgrad ilinde ya şayan Müslümanların dini ve sosyal hayatını ele aldık. Diğer dinlere mensup olanlar ise ara ştırmanın kapsamı dı şında kaldı. Ara ştırmamızla ilgili bize ı şık tutacak kitap ve di ğer ilmi eserlerden imkânımız nispetinde yararlandık ve mümkün oldu ğunca konu ve olaylara objektif olarak yakla şmaya çalı ştık. Çalı şmamız sadece 64 608 bin ki şi, yani sadece Blagoevgrad ilinde ya şayan Müslümanlar üzerinde yapıldı. Burada ya şayan Müslümanlar etnik köken olarak ise Türk, Pomak ve Çingenelerden olu şmaktadır. Çalı şmamız üç bölümden olu şmaktadır. Birinci bölümde genel olarak Bulgaristan’da dini hayat ve Müslüman nüfus, ikinci bölümde Blagoevgrad ilinin genel görünümü, aile kurumuna yakla şım ve genel aile yapısı, sosyal hayatın di ğer tezahürleri, üçüncü bölümde Blagoevgrad ilindeki dini yapıyı ele aldık. Bu çerçevede Müslüman nüfusun dini örgütlenmesini, bilgi kaynaklarını, temel ibadetlerini ve halk inançlarını inceledik. Çalı şmamda yardımcı olan bütün hocalarıma ve özellikle danı şman hocam Yard. Doç. Dr. Vejdi Bilgin’e şükranlarımı sunarım. Ahmet LUTOV Bursa, 2006 V İÇİNDEK İLER ÖNSÖZ ........................................................................................................................... V İÇİNDEK İLER.............................................................................................................VI KISALTMALAR ........................................................................................................ VII GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 A. PROBLEM DURUMU, AMAÇ ve ÖNEM............................................................................. 1 B. METODOLOJ İ...................................................................................................................... 2 C. KAYNAKLAR VE ARA ŞTIRMALAR................................................................................... 3 BİRİNC İ BÖLÜM BULGAR İSTAN’DA İSLAM A. BULGAR İSTAN’DA MÜSLÜMAN NÜFUS ......................................................................... 4 B. BULGAR İSTAN’DA D İNÎ HAYAT ..................................................................................... 11 İKİNC İ BÖLÜM BLAGOEVGRAD’DA SOSYAL YAPI A. BLAGOEVGRAD İLİ: GENEL GÖRÜNÜM ....................................................................... 21 B. A İLE KURUMUNA YAKLA ŞIM VE GENEL A İLE YAPISI................................................ 29 1. Ailenin Kurulu şu......................................................................................................................... 34 2. Aile Fertleri Arasındaki İli şkiler ................................................................................................ 41 a. Karı Koca İli şkisi ..................................................................................................................... 41 b. Ebeveyn Çocuk İli şkisi ............................................................................................................. 43 c. Akrabalarla İli şkiler ................................................................................................................ 45 3. Aile ile İlgili İnanı ş ve Uygulamalar ......................................................................................... 46 a. Do ğum ve Lohusalık ................................................................................................................ 46 b. İsim Koyma ve Sünnet .............................................................................................................. 48 4. Bo şanma .................................................................................................................................... 51 C. SOSYAL HAYATIN D İĞ ER TEZAHÜRLER İ..................................................................... 52 1. Etnik ve Dini Gruplar Arası İli şkiler ......................................................................................... 52 2. Bo ş Zamanların De ğerlendirilmesi ......................................................................................... 54 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BLAGOEVGRAD’IN D İNÎ YAPISI A. D İNİ ÖRGÜTLENME.......................................................................................................... 58 B. B İLG İ KAYNAKLARI ........................................................................................................