T.C FIRAT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI ADIYAMAN-MERKEZ, KÂHTA, GERGER, SAMSAT YÖRESİ AĞZI (İNCELEME-METİN-SÖZLÜK) YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN HAZIRLAYAN Yrd. Doç. Dr. Nadir İLHAN Esra Gülin GÜNAY ELAZIĞ-2008 T.C. FIRAT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI ADIYAMAN-MERKEZ, KÂHTA, GERGER, SAMSAT YÖRESİ AĞZI (İNCELEME-METİN-SÖZLÜK) YÜKSEK LİSANS TEZİ Bu tez / / tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğuyla ile kabul edilmiştir. Danışman Üye Üye Yrd. Doç. Dr. Nadir İLHAN Bu tezin kabulü Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Kurulu’nun / / tarih ve sayılı kararıyla onaylanmıştır. I İÇİNDEK İLER ÖN SÖZ .............................................................................................................IV ÖZET .................................................................................................................. V SUMMARY......................................................................................................VII KISALTMALAR...............................................................................................IX Metinlerde Kullanılan Çeviri Yazı İş aretleri ...................................................... X GİRİŞ ................................................................................................................... 1 ADIYAMAN İLİNİN TAR İHİ............................................................................ 1 ADIYAMAN İLİNİN ETN İK YAPISI ............................................................... 5 Adıyaman’daki Oymak, A şiret ve Cemaatler...................................................... 8 İl HAR İTASI...................................................................................................... 23 İNCELEME ....................................................................................................... 27 SES B İLG İSİ (FONET İK)................................................................................. 27 ÜNLÜLER......................................................................................................... 27 1.1. Yazı Dilinde Bulunan Ünlüler .................................................................... 27 1.2. Yazı Dilinde Bulunmayan Ünlüler ............................................................. 27 2.1. Normal Süreli Ünlüler:................................................................................ 31 2.2. Uzun Süreli Ünlüler: ................................................................................... 32 2.3. Kısa Sıralı Ünlüler: ..................................................................................... 37 3. İkiz Ünlüler: ................................................................................................... 39 4.ÜNLÜ UYUMU ............................................................................................. 40 4.1. Kalınlık-İncelik Uyumu:............................................................................. 40 4. 1.1. Alınma Kelimelerde Kalınlık-İncelik Uyumu ........................................ 40 4.1.2. İmla Uyumundan Kaçınan Türkçe Kelimelerin Durumu; ........................ 42 4.1.3.Kalınlık İncelik Uyumunun Bozulması .................................................... 42 4.1.4.Kalınlık-İncelik Uyumunun Eklerde Bozulması....................................... 43 4.1.4.1.. Şimdiki Zaman Ekinde: ........................................................................ 43 4.1.4.2.Geni ş Zaman Ekinde:............................................................................. 44 4.1.4.3.Görülen Geçmi ş Zaman Ekinde:............................................................ 44 4.1.4.4. Duyulan Geçmi ş Zaman Ekinde: .......................................................... 44 4.1.4.5. Gelecek Zaman Ekinde:........................................................................ 45 4.1.4.6. Şart Ekinde:........................................................................................... 45 4.1.4.7. İstek Ekinde : ........................................................................................ 45 4.1.4.8. Emir Ekinde: ......................................................................................... 45 4.1.4.9. Şahıs Eklerinde: ..................................................................................... 46 4.1.4.10.Olumsuzluk Ekinde:............................................................................. 46 4.1.4.11.Fiil Yapım Eklerinde:........................................................................... 46 4.1.4.12. İsim Yapım Eklerinde:......................................................................... 47 4.1.4.13. İle Edatının Ekle şmi ş Biçimlerinde: .................................................... 48 4.1.4.14. Sıfat–Fiillerde: .................................................................................... 48 4.1.4.15. Zarf – Fiillerde: ................................................................................... 48 4.1.4.16. İsim – Fiillerde:.................................................................................... 49 4.1.4.17. İmek Fiilinde:....................................................................................... 49 4.1.4.18. İnceltici Ünsüzün Etkisiyle:................................................................. 49 4.1.4.19.Ön Seste –y Ünsüzünün Dü şmesiyle: .................................................. 50 4.1.4.20.Kalınla ştırıcı Ünsüzlerin Etkisiyle:...................................................... 50 4.1.1.21.Kalınlık İncelik Uyumunun İsim H âl Eklerinde Bozulması:............... 50 4.1.4.22.Soru Ekinde:......................................................................................... 51 II 4.1.4.23. İyelik Eklerinde:................................................................................... 51 4.1.5. Uyum De ğişmesi:..................................................................................... 52 5.Düzlük Yuvarlaklık Uyumu:........................................................................... 52 5.1.1.Düzlük-Yuvarlaklık Uyumunun Köklerde Bozulması: ............................ 53 5.1.2.Düzlük-Yuvarlaklık Uyumunun Eklerde Bozulması:............................... 53 5.1.2.1. Şimdiki Zaman Ekinde: ......................................................................... 53 5.1.2.2.Geni ş Zaman Ekinde:............................................................................. 54 5.1.2.3.Görülen Geçmi ş Zaman Ekinde:............................................................ 54 5.1.2.4. Duyulan Geçmi ş Zaman Ekinde: .......................................................... 54 5.1.2.5.Emir Kipinde:......................................................................................... 55 5.2.6.Bildirme Kipinde: ..................................................................................... 55 5.1.2.7. Şahıs Eklerinde: ..................................................................................... 55 5.1.2.8.Soru Ekinde:........................................................................................... 55 5.1.2.9. Fiil Yapım Eklerinde:............................................................................ 55 5.1.2.10. İsim Yapım Ekleri............................................................................... 56 5.1.2.11.Düzlük Yuvarlaklık Uyumunun İsim Hal Eklerinde Bozulması: ........ 57 5.1.2.12.Tamlama Ekinde: ................................................................................. 57 5.1.2.13. İyelik Eklerinde:................................................................................... 57 5.1.2.14.Sıfat Fiillerde: ...................................................................................... 58 5.1.2.15.Zarf Fiillerde: ....................................................................................... 58 6.Ünlü De ğişmeleri ............................................................................................ 58 7.Ünlü Dü şmesi.................................................................................................. 65 8.Ünlü Türemesi................................................................................................. 67 ÜNSÜZLER....................................................................................................... 68 1.Yazı Dilinde Bulunmayan Ünsüzler ............................................................... 68 Ünsüzler Tablosu ............................................................................................... 71 2. Ünlü-Ünsüz Uyumu ....................................................................................... 71 3.Ünlü- Ünsüz Uyumunun Bozulması............................................................... 71 4.Ünsüz Benze şmeleri........................................................................................ 72 5.Ünsüz Uyumu ................................................................................................. 73 6.Ünsüz Uyumsuzlu ğu....................................................................................... 74 7.Ünsüz De ğişmeleri.......................................................................................... 74 8.Aykırıla şma:.................................................................................................... 80 9. Ünsüz İkizle şmesi .......................................................................................... 81 10. Ünsüzlerin Tekle şmesi................................................................................