ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Ημερίδα με τίτλο: «Η Συμβολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου στην Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη του Ζαγορίου» Συνεδριακό Κέντρο Άνω Πεδινών Άνω Πεδινά Ζαγορίου, 20 Ιουλίου 2013 Βιβλιοθήκη ΜΕ.Κ.Δ.Ε. του Ε.Μ.Π.: 8 Φωτογραφίες εξωφύλλου: Γεφύρι του Πλακίδα, Τρίτοξο ή Καλογερικό, κοντά στους Κήπους (μπροστά) και Άποψη του χωριού Πάπιγκο και της Τύμφης (πίσω) Επιστημονική Επιτροπή: Δημήτρης Καλιαμπάκος, Καθηγητής Ε.Μ.Π. Δημήτρης Δαμίγος, Επ. Καθηγητής Ε.Μ.Π. Ίων Σαγιάς, Επ. Καθηγητής Ε.Μ.Π. Στέλλα Γιαννακοπούλου, Δρ. Ε.Μ.Π. Νίκος Κατσουλάκος, Δρ. Ε.Μ.Π. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. Χαιρετισμός Πρύτανη Ε.Μ.Π. Σ. Ε. Σιμόπουλου ............................................................................................................................................ 1 Χαιρετισμός Περιφερειάρχη Ηπείρου Α. Καχριμάνη .................................................................................................................................................. 3 Χαιρετισμός Δημάρχου Ζαγορίου Γ. Παπαναστασίου .......................................................................................................................................... 5 Η συμβολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου στην Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη του Ζαγορίου Δ. Καλιαμπάκος .............................................................................................................................................. 7 m - Ζαγόρι Γ. Παναγιωτόπουλος ...................................................................................................................................... 10 Ανάλυση και αξιολόγηση της επισκεψιμότητας και του τουριστικού προφίλ του Ζαγορίου Σ. Συγκούνας ................................................................................................................................................... 28 Διερεύνηση της φέρουσας τουριστικής ικανότητας του Ζαγορίου: Η περίπτωση του οικισμού Μονοδένδρι Μ. Νίκου .......................................................................................................................................................... 48 Όνειρα και προσδοκίες της νέας γενιάς του Ζαγορίου Γ. Κανελλοπούλου ........................................................................................................................................... 68 Χωροθέτηση έργων υποδομής και ανάπτυξης – Κοινωνικές αντιδράσεις: Η περίπτωση της Βωβούσας Ιωαννίνων Δ. Α. Λεονταρίτης ........................................................................................................................................... 82 Ο συνεταιρισμός στο Ζαγόρι. Από τις συντεχνίες στην εξατομίκευση. Αύριο τι; Φ. Κόκκαλη ..................................................................................................................................................... 98 Δίλοφο Κεντρικού Ζαγορίου. Ο οικισμός, η αρχιτεκτονική και η εξέλιξή του Μ. Μπαλοδήμου ............................................................................................................................................. 116 Ζαγόρι: από την ευεργεσία στο sponsoring; Στ. Γιαννακοπούλου ....................................................................................................................................... 136 Βάζοντας «φρένο» στις κατολισθήσεις του Ζαγορίου Κ. Βερροίου, Στ. Στεργίου .............................................................................................................................. 154 Δασικές πυρκαγιές στο Ζαγόρι: Συμβολή στην προστασία του πιο ευάλωτου ορεινού πόρου, με χρήση GIS και τηλεπισκόπησης Π. Μπενέκου ................................................................................................................................................... 182 Λατομείο Ασπραγγέλων: Αναμορφώνοντας μια «πληγή» στο τοπίο Στ. Πέτρου ....................................................................................................................................................... 202 i Καλλιεργώντας τη γη του Ζαγορίου: Παρελθόν, παρόν και μέλλον Δ. Μαστρογιάννης .......................................................................................................................................... 224 Δημόσια κτίρια Ζαγορίου. Από την α-χρησία στην αξιοποίηση Κ. Κτενά .......................................................................................................................................................... 240 Αναπτύσσοντας νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες στο Ζαγόρι: Η περίπτωση των βοτάνων και των αρωματικών φυτών Η. Χατζή .......................................................................................................................................................... 258 Οι ενεργειακές ανάγκες στο Ζαγόρι και η σύγχρονη πολιτική για τις ορεινές περιοχές Ν. Κατσουλάκος .............................................................................................................................................. 278 ii Η συμβολή του Ε.Μ.Π. στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη του Ζαγορίου Χαιρετισμός Πρύτανη Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Καθηγητή Σίμου Ε. Σιμόπουλου Η σημερινή εκδήλωση αποτελεί τον επίλογο της πέμπτης χρονιάς της λειτουργίας του μεταπτυχιακού προγράμματος «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών» του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Το συγκεκριμένο μεταπτυχιακό πρόγραμμα γεννήθηκε και αναπτύσσεται στα δύσκολα χρόνια της πολυεπίπεδης κρίσης που η χώρα μας βιώνει. Παρά τα μεγάλα προβλήματα, τα οποία απειλούν ζωτικές λειτουργίες του μεγαλύτερου τεχνολογικού ιδρύματος της χώρας, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο δεν παύει να επιτελεί τον κοινωνικό του ρόλο, δεν περιορίζεται σε μια εσωστρεφή, αμυντική διαδικασία επούλωσης πληγών. Από μόνο του το στοιχείο αυτό αποτελεί ένα αισιόδοξο μήνυμα που το Ε.Μ.Π. στέλνει στην κοινωνία. Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο γεννήθηκε από το περίσσευμα πατριωτισμού και διάθεσης για κοινωνική προσφορά πετυχημένων ανθρώπων με καταγωγή από τις ορεινές περιοχές, των ευεργετών από το Μέτσοβο. Έτσι σήμερα, επιστρέφει μέρος του χρέους του με τη συστηματική ανάπτυξη ακαδημαϊκών δραστηριοτήτων του σε σχέση με τις ορεινές περιοχές. Περιοχές, οι οποίες στη συγκεκριμένη συγκυρία υποφέρουν διπλά, τόσο από τα χρόνια προβλήματά τους όσο και από τον περαιτέρω περιορισμό των διαθέσιμων πόρων λόγω της κρίσης. Σε αυτές τις περιοχές, η προώθηση και εφαρμογή λύσεων επιστημονικής και τεχνολογικής αιχμής έχει μεγάλη προστιθέμενη αξία για τις τοπικές κοινωνίες. Αλλά η σχέση που αναπτύσσεται είναι αμφίδρομη. Το Ε.Μ.Π., παράλληλα, διδάσκεται από τις ορεινές περιοχές. Αντλεί διδάγματα από τη μελέτη τους, ιδιαίτερα από τη μακραίωνη αντοχή και προσαρμοστικότητα των τοπικών κοινωνιών στις δυσκολίες και προσπαθεί να τα μετουσιώνει σε βασικά στοιχεία συμπεριφοράς, προκειμένου να βοηθηθεί η ελληνική κοινωνία στο ξεπέρασμα των συνεπειών της κρίσης. Η περιοχή του Ζαγορίου είναι, χωρίς αμφιβολία, ένας μοναδικός τόπος με φυσικά τοπία ιδιαίτερου κάλλους, πλούσια βιοποικιλότητα και οικισμούς που διατηρούν ανέπαφο τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα. Η περιοχή αποτελεί εδώ και αρκετά χρόνια πόλο έλξης για μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Ο τουριστικός τομέας αποτελεί την κύρια παραγωγική δραστηριότητα της τοπικής κοινωνίας. Η συνεχιζόμενη κρίση, όμως, αποτελεί μείζονα απειλή, και για την τουριστική δραστηριότητα. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο, αξιοποιώντας τους πόρους της περιοχής και ενισχύνοντας το ανθρώπινο δυναμικό της, να ανοίξουν εναλλακτικοί δρόμοι ανάπτυξης για το Δήμο Ζαγορίου. Επίσης, πρέπει να υπάρξει κατάλληλη προσαρμογή της βασικής οικονομικής μηχανής του, του τουρισμού. Πιστεύουμε ότι τα αποτελέσματα των ερευνών που παρουσιάζονται στη σημερινή ημερίδα θα αποτελέσουν χρήσιμο οδηγό για την τοπική κοινωνία, προκειμένου αυτή να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες και να πορευτεί επιτυχώς. Η Πρυτανεία του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με τη σταθερή της παρουσία και στήριξη στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών», δείχνει το ενδιαφέρον και την αποφασιστικότητά της για τη συνέχιση της δημιουργικής πορείας ενός ισχυρού πυρήνα ανάπτυξης για την ορεινή Ελλάδα. Πιστεύουμε ακράδαντα ότι η δημόσια παιδεία αποτελεί, ειδικά σε κρίσιμες περιόδους, όπως η τρέχουσα, προωθητική δύναμη για τη χάραξη πραγματικών διεξόδων και λύσεων ανάπτυξης, και όχι περιττό βάρος για την κοινωνία. Ενώνουμε τις προσπάθειές μας με αυτές των σπουδαστών μας, στοχεύοντας να είμαστε κοντά στους ανθρώπους των βουνών. 1 Θεωρώ υποχρέωσή μου να ευχαριστήσω για μια ακόμη φορά και εφέτος όπως ακριβώς έκανα στο παρελθόν και με τα ίδιες ακριβώς λέξεις, τον εμπνευστή της εξωστρέφειας του Μεταπτυχιακού αυτού Προγράμματος, το Συνάδελφο Δημήτρη Καλιαμπάκο. Ο,τι γίνεται εδώ αυτές τις μέρες, αλλά και η σκληρή προεργασία μιας ολόκληρης χρονιάς – κάθε χρονιάς – οφείλεται σε εκείνον και τους Συνεργάτες του. Εύχομαι καλή επιτυχία στις εργασίες της ημερίδας. Πιστεύω ότι μπορεί να αποτελέσει την αφορμή για ένα γόνιμο διάλογο με τους κατοίκους και τους φορείς της περιοχής του Ζαγορίου, από τον οποίο θα προκύψουν ιδέες και δρόμοι προς ένα καλύτερο μέλλον τόσο για τους κατοίκους του Ζαγορίου όσο και για την ορεινή Ελλάδα, γενικότερα. 2 Η συμβολή του Ε.Μ.Π. στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη του Ζαγορίου Χαιρετισμός Περιφερειάρχη Ηπείρου, Αλέξανδρου Καχριμάνη Φέτος συμπληρώνονται είκοσι χρόνια από την απόφαση του Ε.Μ.Π. να ιδρύσει στο Μέτσοβο το Μετσόβιο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας, ως μια μικρή ανταπόδοση του χρέους του, προς τους Ιδρυτές και Ευεργέτες του. Η επέτειος συνδυάζεται με την επέκταση της δράσης του σε ολόκληρο σχεδόν τον βασικό ορεινό όγκο της Ηπείρου. Είναι γεγονός ότι τα πρώτα χρόνια λειτουργία