P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz PIECKI (179) Warszawa 2012 Autorzy: Aleksander Frankiewicz*, Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec * , Jerzy Król** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Olimpia Kozłowska* Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* *Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne „PROXIMA SA”, ul. Kwidzy ńska 71, 51-415 Wrocław ISBN Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2012 r. Spis tre ści I. Wst ęp (A. Frankiewicz) ..................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Frankiewicz) ........................ 4 III. Budowa geologiczna (A. Frankiewicz) ............................................................. 7 IV. Zło Ŝa kopalin (A. Frankiewicz) ....................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Frankiewicz) ...................................... 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (A. Frankiewicz) ................. 14 VII. Warunki wodne (A. Frankiewicz) ................................................................... 15 1. Wody powierzchniowe.................................................................................. 15 2. Wody podziemne........................................................................................... 16 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................... 19 1. Gleby (P. Kwecko) ......................................................................................... 19 2. Osady (I. Bojakowska) ................................................................................... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ................................ 26 IX. Składowanie odpadów (J. Król) ...................................................................... 28 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (A. Frankiewicz) ........................................... 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (A. Frankiewicz) ............................................ 35 XII. Zabytki kultury (A. Frankiewicz) .................................................................... 43 XIII. Podsumowanie (A. Frankiewicz, J. Król) ....................................................... 44 XIV. Literatura ......................................................................................................... 45 I. Wst ęp Arkusz Piecki Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w Pa ń- stwowym Instytucie Geologicznym (plansza A) i Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wro- cławiu (plansza B) zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w ska- li 1:50 000” (2005). W celu opracowania mapy wykorzystano wykonany w 2006 roku arkusz Piecki Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Krzak, 2006). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz. Plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Za- gro Ŝenia powierzchni ziemi” opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składo- wania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, warunki pod- ło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytki kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne przy wskazywaniu optymalnych kierun- ków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego i surowcami mineralnymi. Analiza jej tre ści powinna stanowi ć nieodzowny etap realizacji postanowie ń ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa o ochronie środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodaro- wania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. W celu opracowania mapy przeanalizowano materiały archiwalne i publikowane, oraz przeprowadzono konsultacje i uzgodnienia w: Urz ędzie Marszałkowskim Województwa 3 Warmi ńsko-Mazurskiego, Warmi ńsko-Mazurskim Urz ędzie Wojewódzkim, Regionalnej Dy- rekcji Ochrony Środowiska, Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olszty- nie oraz w nadle śnictwach, urz ędach gmin i urz ędach powiatowych. W czasie zwiadu terenowego (wrzesie ń 2011 roku) zaktualizowano i zweryfikowano zebrane informacje. MG śP jest map ą seryjn ą sporz ądzon ą w ci ęciu arkuszowym na podkła- dzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współrz ędnych „1942”. Przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) wykorzystuj ą- cej i uzupełniającej inne bazy danych Pa ństwowego Instytutu Geologicznego. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputero- wej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Piecki rozci ąga si ę mi ędzy 21º15’–21º30’ długo ści geograficz- nej wschodniej oraz 53º40’–53º50’ szeroko ści geograficznej północnej i zajmuje powierzch- ni ę około 305 km 2. Administracyjnie obszar ten poło Ŝony jest w obr ębie województwa war- mi ńsko-mazurskiego. Swym zasi ęgiem obejmuje powiat mr ągowski z gmin ą Piecki oraz fragmentarycznie Mr ągowo i Mikołajki, powiat piski z cz ęś ci ą gminy Ruciane-Nida oraz skrawek gminy Świ ętajno powiatu szczycie ńskiego. Pod wzgl ędem fizyczno-geograficznym w podziale J. Kondrackiego (2000) teren oma- wianego arkusza nale Ŝy do makroregionu Pojezierze Mazurskie i obejmuje dwa mezoregio- ny – Pojezierze Mr ągowskie i cz ęś ciowo Krain ę Wielkich Jezior Mazurskich (fig.1). Pojezierze Mr ągowskie obejmuje środkow ą cz ęść Pojezierza Mazurskiego. Charaktery- zuje si ę wyst ępowaniem południkowo uło Ŝonych rynien polodowcowych oraz równole Ŝni- kowo uło Ŝonych ła ńcuchów morenowych. Wzdłu Ŝ rynien ci ągn ą si ę wały ozów i kemów, a na wysoczyznach, pomi ędzy rynnami, wyst ępuj ą zwały gliny morenowej. Morfologia obszaru jest zatem do ść zró Ŝnicowana, ukształtowana czynnikami glacjalnymi, zmodyfikowana pó ź- niej młodymi holoce ńskimi procesami denudacyjno-akumulacyjnymi. Na ogół jest ona falista, miejscami pagórkowata. Szczególnie urozmaicon ą rze źbą terenu charakteryzuje si ę cz ęść północna obszaru arkusza w rejonie: Brejdyn, Jakubowa i Lipowa. Wyst ępuje tam fragment równole Ŝnikowo rozci ągni ętej strefy moren czołowych, do której nale Ŝą Góry Krzywe, wzno- sz ące si ę na wysoko ść ponad 40 m nad poziom wysoczyzny z kulminacj ą 206,3 m. n.p.m. Liczne, wypełnione wod ą, rzadziej osadami pojeziernymi i bagiennymi, rynny s ą dalszym elementem krajobrazu. Kraina Wielkich Jezior Mazurskich le Ŝy w obni Ŝeniu w stosunku do 4 mezoregionu Pojezierze Mr ągowskie. W obr ębie arkusza znajduje si ę jedynie marginalna cze ść tej krainy. Wyst ępuj ą tu niewielkie wzgórza wysoczyznowe, kemy i sandry. Fig.1. Poło Ŝenie arkusza Piecki na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000) 1 – granice mezoregionów 2 – wi ększe jeziora Prowincja: Ni Ŝ Wschodniobałtycko – Białoruski, Podprowincja: Pojezierza Wschodniobałtyckie, Makroregion: Pojezierze Mazurskie, Mezoregiony: 842.82 – Pojezierze Mr ągowskie, 842.83 – Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, 842.87 – Równina Mazurska Obszar arkusza Piecki pokryty jest w około 45% lasami, 18% gruntami rolnymi naj- wy Ŝszych klas u Ŝytków, 7% jeziorami, 2% ł ąkami na podło Ŝu organicznym, a tereny o zwar- tej zabudowie stanowi ą około 1% powierzchni. Pozostał ą cze ść zajmuj ą nieu Ŝytki oraz grunty najni Ŝszych klas u Ŝytków rolnych. Pod wzgl ędem klimatycznym omawiany teren le Ŝy w obr ębie strefy pojeziernej, dziel- nicy mazurskiej. W strefie tej dochodzi do stałego ścierania si ę mas powietrza atlantyckiego i kontynentalnego. W ostatnich kilku latach obserwowany jest tak Ŝe wzrost ilo ści dni, zwłasz- cza wiosn ą i wczesnym latem, z napływem powietrza zwrotnikowego. St ąd te Ŝ pojawiaj ą si ę tu mro źne i słoneczne, b ądź ciepłe i deszczowe zimy lub gor ące i suche lata na przemian 5 z chłodnymi i wilgotnymi. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi tu ok. 6,5 °C, nato- miast średnia temperatura powietrza miesi ęcy letnich waha si ę od 15,5 °C w czerwcu do 17,4 °C w lipcu i 16,3 °C w sierpniu. Wiosna zaczyna