P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz WOLNICA (98) Warszawa 2012 Autorzy: Robert Formowicz*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec* Krystyna Wojciechowska** Główny koordynator MG ŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * – Pa ństwowy. Instytut. Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN... Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2012 Spis tre ści I. Wst ęp (Robert Formowicz)................................................................................................ 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Robert Formowicz).................................. 4 III. Budowa geologiczna (Robert Formowicz)...................................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (Robert Formowicz) .................................................................................. 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Robert Formowicz)................................................ 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopaliny (Robert Formowicz)........................ 13 VII. Warunki wodne (Robert Formowicz) .......................................................................... 16 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 16 2. Wody podziemne.................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................... 19 1. Gleby (Paweł Kwecko)............................................................................................ 19 2. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ................................. 22 IX. Składowanie odpadów (Krystyna Wojciechowska)........................................................ 24 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (Robert Formowicz)........................................................ 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Robert Formowicz) ....................................................... 33 XII. Zabytki kultury (Robert Formowicz) ........................................................................... 37 XIII. Podsumowanie (Robert Formowicz, Krystyna Wojciechowska)................................ 37 XIV. Literatura .................................................................................................................... 39 I. Wst ęp Arkusz Wolnica Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wy- konany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytutu Badawczego w Sosnowcu (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicz- nym – Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA w Warszawie (plansza B) w latach 2011–2012. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Wolnica Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 wykonanym w Przedsi ębiorstwie Geolo- gicznym POLGEOL SA w Warszawie (Osendowska, Nowacki 2006). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja..., 2005) na podkładzie topograficznym w układzie „1942”. Mapa składa si ę z dwóch plansz. Plansza A zawiera zaktualizowane tre ści Mapy geolo- giczno-gospodarczej zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: kopaliny, gór- nictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budow- lanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. 3 Opracowanie wykonano na podstawie analizy materiałów archiwalnych, publikacji oraz konsultacji i uzgodnie ń dokonanych w archiwach Urz ędu Marszałkowskiego w Olsztynie i starostwach powiatowych w Olsztynie i Lidzbarku Warmi ńskim, Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytutu Badawczego w Warszawie oraz w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie, i w Woje- wódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Olsztynie. Wykorzystane zostały równie Ŝ informa- cje uzyskane w siedzibach nadle śnictw oraz w urz ędach gmin. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym we lipcu 2011 roku. Mapa wykonana jest w wersji cyfrowej. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Wolnica jest ograniczony nast ępuj ącymi współrz ędnymi geo- graficznymi: 20°15’–20 °30’ długo ści geograficznej wschodniej i 54 °00’–54 °10’ szerokości geograficznej północnej. Administracyjnie cały omawiany obszar znajduje si ę w granicach województwa warmi ńsko-mazurskiego i obejmuje swym zasi ęgiem wschodni ą cz ęść powiatu lidzbarskiego (gminy Orneta, Lubomino i Lidzbark Warmi ński) oraz północn ą cz ęść powiatu olszty ńskiego (gminy Dobre Miasto i Świ ątki). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondracki, 2001) obszar arkusza Wolnica wchodzi w skład prowincji Ni Ŝu Wschodniobałtycko-Białoruskiego. Jego północna część nale Ŝy do podprowincji Pobrze Ŝe Wschodniobałtyckie, makroregionu Nizina Staropruska (mezoregiony Wzniesienia Górowskie, Równina Ornecka, Równina S ępopolska), a cz ęść południowa i środkowa do podprowincji Pojezierza Wschodniobałtyckie, makroregionu Poje- zierze Mazurskie (mezoregion Pojezierze Olszty ńskie) (fig. 1). Równina Ornecka obejmuj ąca północno-zachodni ą cz ęść obszaru arkusza, jest do ść pła- skim sandrem rozci ągaj ącym si ę wzdłu Ŝ Drw ęcy Warmi ńskiej na południe od Wzniesie ń Gó- rowskich i na północ od Pojezierza Olszty ńskiego. Płaskie, piaszczyste powierzchnie zaj ęte s ą głównie przez bory sosnowe. Rz ędne terenu osi ągaj ą tutaj 73–75 m n.p.m. Wzniesienia Górowskie poło Ŝone na wschód od Równiny Oreckiej s ą izolowan ą wyso- czyzn ą morenow ą, na której rz ędne dochodz ą do 100 m n.p.m. Kulminacje Wzniesie ń Gó- rowskich s ą utworzone z kilku pasm moren czołowych. W okolicy Miejskiej Woli wzgórza morenowe osi ągaj ą wysoko ść 112–117 m n.p.m. Równina S ępopolska obejmuj ąca północno-wschodni skraj opisywanego obszaru sta- nowi rozległa nieck ę wznosz ącą si ę na obrze Ŝach do 80–100 m n.p.m. i obni Ŝaj ącą si ę ku 4 środkowi do 40–50 m n.p.m. W powierzchni ę równiny wci ęte s ą na gł ęboko ść 20–30 m doli- ny Łyny i Guberu (poza granicami arkusza). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Wolnica na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu, Prowincja: NiŜ Wschodniobałtycko-Białoruski: Podprowincja Pobrze Ŝe Wschodniobałtyckie: Mezoregiony Niziny Staropruskiej: 841.57 – Wzniesienia Górowskie; 841.58 – Równina Ornecka; 841.59 – Nizina S ępopolska Podprowincja Pojezierza Wschodniobałtyckie: Mezoregiony Pojezierza Mazurskiego: 842.81 – Pojezierze Olszty ń- skie Prowincja: NiŜ Wschodniobałtycko-Białoruski: Podprowincja Pobrze Ŝa Południowobałtyckie: Mezoregiony Pobrze Ŝa Gda ńskiego: 313.56 – Równina Warmi ńska Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie: Mezoregiony Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie Środkow ą i południow ą cz ęść omawianego obszaru zajmuje Pojezierze Olszty ńskie. W krajobrazie wyodr ębniaj ą si ę liczne wzniesienia i pagórki morenowe oraz formy akumula- cji szczelinowej, świadcz ące o młodoglacjalnej rze źbie tego obszaru. Deniwelacje terenu wy- nosz ą około 70 m. Najwy Ŝej poło Ŝone jest wzgórze kemowe w okolicach Bzowca w połu- dniowo-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza, wznosz ące si ę na wysoko ść 141,1 m n.p.m. Naj- ni Ŝej znajduje si ę dolina Łyny w Bobrownikach (68,9 m n.p.m.). Według regionalizacji klimatycznej (Wiszniewski, Chełchowski, 1975) omawiany ob- szar znajduje si ę w dzielnicy wschodnio-bałtyckiej. W kierunku wschodnim przewa Ŝaj ą cechy 5 klimatu kontynentalnego,