DWUTYGODNIK POLSKIEGO INSTYTUTU: “MIECZ DUCHA” ADRES REDAKCJI : 27 GROSVENOR STREET, LONDON, W.i Telefon: MAY 2028 Rok I Nr. 18 NIEDZIELA 27 WRZEŚNIA 1942 Cena 3d. STANISŁAW SZURLEJ PRAWO I BEZPRAWIE PRAWO JEST ZJAWISKIEM SPO- padku nim być nie może. Odpowiedź jest jańską jest prawem, a co jej przeciwne — przede wszystkim każę dbać o własną sprawy obcego mocarstwa, a przecież nikt łecznym. Zjawia się wraz z pojawianiem prosta. Ocenić to można tylko na pod­ jest bezprawiem. Wtedy ustaną wąt­ duszę, o to, ażeby samemu dawać przy­ nije kwestionował prawa tego krzyżowcom, się drugiego człowieka na ziemi. Celem stawie zasad moralnych, bo tylko wtedy pliwości, które prawa są dobre, a które kład życia prawego, zgodnego z Bożymi póki wśród nich panował duch chrześci­ bowiem prawa jest określić wzajemne ma się bezwzględne kryteria, dla okreś­ złe. , nakazami. Tylko spełnienie tego warunku jański, duch Godfreda czy Ryszarda Lwie e stosunki między ludźmi i umocnić je lenia co jest złe a co jest dobre. Powtóre zaś — i to dla oceny uprawnia moralnie do wtrącania się w Serce. Również i dziś stopień urzeczy­ sankcjami. CGdyby ’ ’ tego nie było, nie A zasad tych należy szukać w prawie sprawy, o której wyżej była mowa, ma sprawy drugich, które w przeciwnym razie wistnienia etyki chrześcijańskiej w życiu byłoby między* r ludźmi organizacji natury, czyli w prawie boskim — zawar­ szczególniejsze znaczenie — w etyce kato­ stałoby się jedynie nowym, cięższym własnego narodu, jest równocześnie miarą koniecznej dla wspólnego życia,, w szcze- tym dla nas w etyce katolickiej. Wtedy lickiej jest jedno, niezmiernie istotne jeszcze grzechem obłudy. uprawnienia do mieszania się — celem gólności nie byłoby określenia kto kogo tylko można nie zbłądzić i powiedzieć — przykazanie. Oto zaleca ona jednostce Krucjaty w Średniowieczu były klasycz­ obrony jej — w sprawy wewnętrzne ma słuchać i w jakim zakresie, i kto ma to co jest zgodne z moralnością chrześci- ludzkiej dbać o zbawienie bliźnich, lecz nym przykładem interwencji zbrojnej w państw innych. rozkazywać. Powstałby spór i walka, a wynikiem jej byłaby anarchia. Prawo zatem konieczne jest dla usta- lenia stosunków ludzkich, wprowadza w TADEUSZ PISZCZKOWSKI miejsce ciągłej walki porządek prawny, i . jest, jakby to dzisiaj powiedziano, sub- limowanym zwycięstwem pewnych sił. Potrzeba uregulowania stosunków ludz­ V kich jest tak" wielka, że obejmuje UNIA BRZESKA wszystkie dziedziny ludzkiego współżycia. Według rodzaju stosunków ludzkich i WIEK XVI, ZŁOTY WIEK DZIEJÓW warszawską przeciwko panującej religii państwa, a z drugiej zapewniając mu sposób nie pożądany na nastroje wśród sankcyj, mamy prawo obyczajowe, prawo Polski, zamknęły dwa wielkie i doniosłe katolickiej, chociaż zresztą między sobą czołową pozycję w północno wschodniej prawosławia w Polsce, już pozyskanego moralne, prawo cywilne, karne, prawo wydarzenia: Unia lubelska r. 1569 i unia dla unii. W rezultacie Moskwa nie publiczne i prawo międzynarodowe. skłócone i niezdolne do wyłonienia z Europie. brzeska r. 1596. siebie jakiegoś “kościoła narodowego.’’ Ciasny egoizm dynastyczno — nie­ została pozyskana dla katolicyzmu, nato- Chociaż prawo jest zjawiskiem społecz­ miecki i dążności germanizacyjne (pod mist nawewnątrz kościoła wschodniego nym, to-jednak źródła jego leżą głębiej — pozorem walki o katolicyzm) okazane w Polsce doszło do rozłamu i walki między w naturze ludzkiej. Objawiają się przez dynastię Habsburską, udaremniały zwolennikami unii oraz jej przeciwnikami wprawdzie dopiero w chwili zjawienia się realizację idej Zygmunta III w polityce czyli dyzunitami, przyczem nie zabrakło warunków, — a więc w chwili współżycia zewnętrznej, oddając w rezultacie hege­ krwawych ofiar oraz męczenników ludzkiego, — muszą jednak istnieć przed­ monię w tej części Europy najpierw sprawy, jak św. Józefat Kuncewicz oraz tem, aby się objawić mogły. Fakt, że Szwecji, a później Prusom i Rosji. Zato św. Andrzej Bobola. społeczeństwo nie mogłoby istnieć bez w swojej wewnętrznej polityce, która Pod koniec XVII wieku unia osta­ prawa, gdyż nastałoby “bellum omnium zmierzała przede wszystkim do usunięcia tecznie zwyciężyła w Polsce nad prawo­ contra omnes,świadczy o tym, że jest rozbicia religijnego, odniósł Zygmunt III sławiem, a od r. 1705 już wszyscy biskupi ono siłą utrzymującą życie, że więc jest ostatecznie pełne zwycięstwo, usuwając prawosławni w Polsce należeli do unii. ściśle z życiem złączone, że bez niego nie ślady Reformacji i wznosząc trwałe pod­ Szczególnie silnie utwierdziła się ona na byłoby życia, że jest życiem. stawy moralnej jedności narodu polskiego. terenie dzisiejszej Małopolski wschodniej oraz w ziemi wileńskiej i nowogródzkiej Te podstawowe prawa, według których Głównym pod tym względem osiągnię­ tworzą się nakazy i zakazy ludzkie, nazy­ czyli w promieniu działania wielkich ciem Zygmunta III i jego rozumnych centrów polskości i katolicyzmu, Lwowa wam! prawami przyrodzonymi, prawami doradców, a przede wszystkim wielkiego natury. A że człowiek jest stworzony na i Wilna. Gorzej przedstawiała się sprawa Jezuity ks. Piotra Skargi-Pawęskiego, na Ukrainie, odkąd Kijów przeszedł pod obraz i podobieństwo Boga, że jego natura — była unia brzeska, czyli ugoda między jest tworem boskim, więc prawa natury są panowanie Moskwy (1667) i stał się Kościołem rzymsko-katolickim a prawo­ ośrodkiem wojującego prawosławia, prawami boskimi, bo służą do tego, aby sławiem na ziemiach Rzeczypospolitej. człowiek żył, aby żyli ludzie, i aby się oddziałując na masy ludowe w polskiej Ugoda ta doszła do skutku w Brześciu w Ukrainie. Stąd, kiedy pod koniec XVIII spełniło posłannictwo człowieka na r. 1596 na zjeździć duchowieństwa prawo­ ziemi. w. upadła Rzeczpospolita, prawosławie z sławnego oraz wybitnych osób świeckich powrotem uzyskało przewagę na Ukrainie. Jeślibyśmy oderwali prawo od jego spośród szlachty prawosławnej — z udzia­ boskiego pochodzenia i uznali je za W r. 1839 car Mikołaj I zniósł unię na łem przedstawicieli króla oraz duchowień­ terenach włączonych do Rosji, w wyniku wytwór ludzki, wtedy prawo byłoby stwa katolickiego, m.in. ks. Skargi, czego ludność unicka siłą zmuszona kształtowane według przypadkowej woli właściwego twórcy unii. W treści swojej i została do powrotu do prawosławia. Część ludzkiej, — byłoby wynikiem chwilowych nawiązywała unia do t.zw. unii florenckiej unitów wołała wówczas przejść na obrzą­ stosunków, nie utrwalałoby niczego prócz z r. 1439, która, jak wiadomo, nie utrzy­ dek rzymsko-katolicki. Było to możliwe anarchii. mała się wobec bierności zachodniego tylko w zachodnich połaciach kraju, gdyż Musi więc istnieć jakaś wyższa zasada, chrześcijaństwa w obliczu katastrofy na obszarach bardziej na wschód poło­ która będzie sprawdzianem, czy prawo cesarstwa greckiego. Ostatnia krucjata, żonych rząd rosyjski niemal doszczętnie odpowiada naturze człowieka i jego podjęta w r. 1444 przez Władysława króla wytępił katolicyzm. posłannictwu, czy też Jest celom ludzkim polskiego i węgierskiego, była przedsięw­ Unia utrzymała się do dzisiaj na dawnej przeciwne. I tu leży różnica między zięciem samorzutnym i zakończyła się Rusi Czerwonej, w późniejszej t.zw. prawem, wynikającym z nakazów ujętych * klęską pod Warną, podczas gdy zachodnia wschodniej Galicji a dzisiejszej wschodniej w etyce religijnej, od tak zwanego prawa, Europa, pogrążona w wojnie anglo- Małopolsce. Jest ona czynnikiem zbliżają­ będącego wynikiem przypadkowej woli francuskiej, zapominała o tradycjach cym ludność ruską tej ziemi do ludności ludzkiej, raz dobrej, raz złej. krzyżowców. polskiej, wyznającej religię rzymsko-kato­ Oderwanie prawa od zasad prawa Unia brzeska, podobnie jak unia licką. Jednocześnie odróżnia ona t.zw. boskiego nie dałoby nam możności oceny, florencka, zachowywała odrębności litur­ Ukraińców “polskich,” kulturalnie nale­ jakie prawo jest dobre, a jakie złe, prowa­ giczne oraz zwyczaje Kościoła prawo­ żących do Zachodu (określanych wyzna­ dziłoby do zatracenia różnicy między sławnego, przyjmowała natomiast dog­ niowe jako “ greko-katolicy ” ) od prawo­ dobrem i złem i wskutek tego do godzenia maty Kościoła Rzymskiego oraz uznawała sławnych Ukraińców “rosyjskich.” się na każde prawo, a więc prowadziłoby zwierzchnictwo Stolicy Apostolskiej. Unia brzeska powstała jako wyraz do amoralnego oportunizmu. Zarazem Odmiennie jednak niż unia florencka była polityki pojednania i miłości chrześcijań­ osłabiałoby siły wałczące o dobre prawa, aktem o charakterze lokalnym, ustana­ skiej w tym okresie, w którym w krajach bo i na jakiż argument możnaby się wtedy KRÓL ZYGMUNT III wiając nowy Kościół unicki jedynie w zarówno protestanckich jak katolickich powołać — prócz argumentu siły — granicach Polski, wśród jej ludności jedność religijną wymuszano siłą: w Anglii wyrażonego przez Niemców w słowach (Fragment z “ Kazania Skargi ” Jana Matejki) prawosławnej. Bezpośrednio po usta­ toporem Henryka VIII, we Francji — “ die Macht des Bestehenden.” Przykład nowieniu unii przystąpiło do niej całe .rzezią w noc św. Bartłomieja. Warunki to uwydatni. prawie duchowieństwo prawosławne oraz zewnętrzne, niezależne od Polski sprawiły, i czołowi przywódcy świeckiego prawo­ że jej sukces nie był zupełny, rezultaty Istnieje w prawie międzynarodowym sławia w Polsce. zasada niemieszania się jednego państwa Unia lubelska, dzieło ostatniego Jagiel­ Konieczność zjednoczenia religijnego można wszakże wyrazić słowami historyka do spraw wewnętrznych drugiego. Pozo­ lończyka, Zygmunta Augusta, stworzyła Polski na grupcie prawdziwie narodowej Unia brzeska miała dla Polski i dla angielskiego, H. A. L. Fishera,