PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz MODZELE WYGODA (335) Warszawa 2011 Autorzy planszy A: Agata Jaworek*, Alicja Pobratyn*, Katarzyna Bednarz* Autorzy planszy B: Jerzy Król***, Anna Wąsowicz*** Jerzy Miecznik**, Paweł Kwecko** Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny Planszy A: Albin Zdanowski** Redaktor regionalny Planszy B: Anna Gabryś-Godlewska** Redaktor tekstu: Anna Gabryś-Godlewska** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne Sp. z o.o., ul. Hauke Bosaka 3A, 25-214 Kielce ** - Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA S.A., ul. Kwidzyńska 71, 51-415 Wrocław ISBN ………………. Copyright by PIG - PIB and MŚ, Warszawa 2011 PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz MODZELE WYGODA (335) ......................................................... mgr inż. Agata Jaworek ......................................................... mgr inż. Alicja Pobratyn upr. CUG 020973 ......................................................... Katarzyna Bednarz ......................................................... Redaktor regionalny dr inż. Albin Zdanowski upr. geol. nr 020823 ......................................................... Kierownik / Dyrektor Zakładu Warszawa 2011 Spis treści I. Wstęp A. Jaworek ............................................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza A. Pobratyn .............................................................. 4 III. Budowa geologiczna A. Jaworek ................................................................................................... 8 IV. Złoża kopalin K. Bednarz ............................................................................................................ 11 1. Piaski kwarcowe ........................................................................................................................ 11 2. Kruszywo naturalne piaskowo-żwirowe .................................................................................... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin K. Bednarz ............................................................................. 19 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopaliny K. Bednarz ..................................................... 21 VII. Warunki wodne A. Jaworek ....................................................................................................... 22 1. Wody powierzchniowe .............................................................................................................. 22 2. Wody podziemne ....................................................................................................................... 23 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................................. 27 1. Gleby P. Kwecko ........................................................................................................................ 27 2. Pierwiastki promieniotwórcze J. Miecznik ................................................................................ 29 IX. Składowanie odpadów A. Wąsowicz, J. Król............................................................................... 31 X. Warunki podłoża budowlanego A. Jaworek.................................................................................. 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu K. Bednarz ................................................................................. 39 XII. Zabytki kultury A. Jaworek ........................................................................................................ 45 XIII. Podsumowanie K. Bednarz, A. Wąsowicz, J. Król .................................................................... 47 XIV. Literatura ................................................................................................................................... 49 I. Wstęp Arkusz Modzele Wygoda Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowany zo- stał w latach 2010-2011r. w Przedsiębiorstwie Geologicznym Sp. z o. o w Kielcach (plansza A), Przedsiębiorstwie Geologicznym „PROXIMA” S.A. we Wrocławiu oraz Państwowym Instytucie Geologicznym-Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie (plansza B). Wykonano go zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Modzele Wygoda Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w 2007 r. przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie (Frankiewicz, 2007 r.) Plansza A zawiera dane zgrupowane w następujących warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoża są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składo- wania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zali- czanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogar- szać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód po- wierzchniowych są użyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przy- rodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mogą być wykorzysty- wane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjograficznych. Przed- stawione na mapie informacje środowiskowe stanowią dużą pomoc przy wykonywaniu wojewódz- kich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały archiwalne i informacje uzyskano m.in. w: Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie, Wydziale Środowiska i Rolnictwa Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie, w Urzędzie Marszałkowskim województwa Podlaskiego, Podlaskim Urzędzie Wo- jewódzkim, biurze Konserwatora Zabytków i w Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska w Bia- 3 łymstoku. Korzystano również z opracowań w starostwach powiatowych w Łomży, Zambrowie, w urzędach gmin: Piątnica, Łomża, Śniadowo, Zambrów. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w terenie. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej, jako baza danych Mapy geośrodowiskowej Pol- ski (MGśP). Dane dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy danych o złożach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice obszaru arkusza Modzele Wygoda określają współrzędne 53o00’ - 53o10’ szerokości geograficznej północnej i 22o00’ - 22o15’ długości geograficznej wschodniej. Pod względem administracyjnym omawiany obszar znajduje się w granicach województwa podlaskiego. Północną, północno-zachodnią i środkową część obszaru arkusza obejmuje powiat grodzki Łomża oraz powiat łomżyński z częściami gmin: Śniadowo, Łomża i Piątnica natomiast część południową obejmuje powiat zambrowski z częścią gminy Zambrów. Pod względem geograficznym (Kondracki, 2002) zachodnia część omawianego obszaru znaj- duje się w prowincji Niż Środkowoeuropejski (podprowincja Niziny Środkowopolskie) i należy do makroregionu Nizina Północnomazowiecka (mezoregiony: Dolina Dolnej Narwi i Międzyrzecze Łomżyńskie). Wschodnia część obszaru znajduje się w prowincji Niż Wschodniobałtycko- Białoruski (podprowincja Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie) i należy do makroregionu Nizina Północnopodlaska (mezoregiony: Wysoczyzna Kolneńska, Kotlina Biebrzańska i Wysoczyzna Wy- sokomazowiecka) (Fig.1). Dolina Dolnej Narwi to głęboka i szeroka forma obejmująca odcinek Narwi od ujścia Biebrzy do połączenia z Bugiem. Ku północnemu wschodowi przechodzi w Kotlinę Biebrzańską. Jej szero- kość zmienia się od 3 do 7 km. Dolina w obrębie omawianego arkusza jest najwęższa i o stromych zboczach, tworząc rodzaj przełomu oddzielającego Wysoczyznę Kolneńską od Międzyrzecza Łom- żyńskiego. Dno doliny zajęte jest przez łąkowy, podmokły taras zalewowy. Międzyrzecze Łomżyńskie jest wysoczyzną morenową między dolinami Dolnej Narwi i Dolnego Bugu wznoszącą się 100-120 m n.p.m. Dominującymi formami są równiny sandrowe i jeziorne przechodzące w części zachodniej arkusza w wysoczyznę morenową płaską i falistą. Gra- nicę między Międzyrzeczem Łomżyńskim i Wysoczyzną Wysokomazowiecką stanowi kemowo- morenowy wał o rozciągłości północ-południe, zwany Czerwonym Borem, którego kulminacja osiąga wysokość 225 m n.p.m (Dębowa Góra). 4 5 Wysoczyzna Kolneńska zajmuje niewielką północno-wschodnią część obszaru arkusza. Jest to wysoczyzna morenowa falista wznosząca się 120-200 m n.p.m., której powierzchnia obniża się stopniowo w kierunku