Antonio Maria Bononcini La decollazione di San Giovanni Battista Antonio Maria Bononcini (1677–1726) La decollazione di San Giovanni Battista – oratorio in due parti (1709) Libretto: Giovanni Domenico Filippesci CD 1 CD 2 Introduzione Seconda parte Prima parte 46’06 45’24 strona CD 1 page 1 Introduzione 3'19 36 PRIMA PARTE 2 Aria: Sorga omai l’Alba lucente (Erodiade) 3'50 36 3 Recitativo: Ma no! de’ suoi bei raggi (Erodiade, 1'11 36 Erode) 4 Aria: Tutto attento il sol mirai (Erode) 3'08 38 5 Recitativo: Soffri mio Re (Erodiade, Erode, Battista) 2'38 40 6 Aria: Perché il sole (Battista) 2'21 42 7 Recitativo: Ma tu che fai? (Battista, Erode) 0'57 42 8 Aria: Omicida è la pietà (Erode) 2'08 44 9 Recitativo: Oh di cieco pensiero ingannate follie 1'00 44 (Battista) 10 Aria: Parmi veder già il Ciel (Battista) 3'51 46 11 Recitativo: Mio Sposo, mio Signore (Erodiade, Erode) 1'38 46 strona page 12 Aria: Già costretta dal martir (Erodiade) 3'42 48 13 Recitativo: Erodiade, deh cessa dai rimproveri tuoi 1'41 48 (Erode, Erodiade) 14 Duetto: Rieda pure / Torni pure (Erodiade, Erode) 4’02 52 15 Recitativo: Ecco a’ tuoi cenni (Salomè, Erodiade) 1'41 52 16 Aria: Si cadrà la cervice sì temuta (Salomè) 2'46 56 17 Recitativo: Al prigionier Battista (Angelo) 1'14 56 18 Aria: Preziosa è quella morte (Angelo) 4'59 58 Total time 46'06 strona CD 2 page SECONDA PARTE 1 Aria: Festivi, giulivi, risuonate (Salomè) 2'10 60 2 Recitativo: Ma a regia mensa assiso (Salomè) 0'22 60 3 Coro: Rapido da te lungi 1'11 60 4 Recitativo: Della tua vita (Salomè) 0'32 62 5 Aria: Delle palme, c’ha l’Idume (Salomè) 0'54 62 6 Recitativo: Non più deh cessa (Erode, Erodiade, 2'10 62 Salomè) 7 Aria: Nulla si nieghi (Erode) 4'42 66 8 Recitativo: Ah mio Rege adorato (Erodiade, 2'51 66 Erode, Battista) 9 Aria: Bacio l’ombre, e le catene (Battista) 5'25 70 10 Recitativo: In questo orror profondo (Angelo) 1'12 70 11 Aria: Con animo forte incontra la morte (Angelo) 3'32 72 12 Recitativo: Qual annunzio beato (Battista) 1'30 72 strona page 13 Aria: Tu, che sei Nume di pace (Battista) 2'36 74 14 Recitativo: Et ancora i tuoi voti (Angelo) 0'38 74 15 Aria: Tardi diviene all’ira (Angelo) 2'31 74 16 Recitativo: Figlia, già fausto arride (Erodiade, Salomè) 1'01 76 17 Aria: Clizia, che amante del Sole (Salomè) 3'25 78 18 Recitativo: Signor, giacché di tanto favor (Salomè, 1'21 78 Erode, Erodiade) 19 Aria: Il crin cingetemi (Erodiade) 2'04 80 20 Recitativo: Ecco, o Madre (Salomè) 0'26 80 21 Duetto: Ho vinto, o Figlia / Vincesti, o Madre 0'44 80 (Erodiade, Salomè) 22 Recitativo: Così d’empio livore (Angelo) 0'35 82 23 Coro: Muore il giusto 3'30 82 Total time 45'24 WYKONAWCY PERFORMERS EWA MARCINIEC alt / alto San Giovanni Battista BOŻENA BUJNICKA sopran / soprano Erodiade ALDONA BARTNIK sopran / soprano Salomè JAROMÍR NOSEK bas / bass Erode JOANNA DOBRAKOWSKA mezzosopran / mezzo-soprano Angelo WROCŁAWSKA ORKIESTRA BAROKOWA / WROCŁAW BAROQUE ORCHESTRA ANDRZEJ KOSENDIAK dyrygent / conductor Wrocławska Orkiestra Barokowa / Wrocław Baroque Orchestra Jarosław Thiel – dyrektor artystyczny / Artistic Director Zbigniew Pilch (koncertmistrz / leader), Mikołaj Zgółka, Kamila Guz – I skrzypce / 1st violins Adam Pastuszka, Violetta Szopa-Tomczyk, Małgorzata Malke – II skrzypce / 2nd violins Piotr Chrupek, Michał Mazur – altówki / violas Jarosław Thiel, Bartosz Kokosza – wiolonczele / cellos Stanisław Smołka – kontrabas / double bass Aleksandra Rupocińska – klawesyn / harpsichord Marta Niedźwiecka – klawesyn, pozytyw / harpsichord, chest organ Henryk Kasperczak – lutnia / lute Agnieszka Wróblewska – menedżer / manager SPIS TREŚCI CONTENTS 16 / 24 Brent Wissick La decollazione di San Giovanni Battista 36 Libretto 92 Andrzej Kosendiak 98 Ewa Marciniec 102 Bożena Bujnicka 106 Aldona Bartnik 110 Jaromír Nosek 112 Joanna Dobrakowska 116 Wrocławska Orkiestra Barokowa / Wrocław Baroque Orchestra 120 Jarosław Thiel BRENT WISSICK profesor University of North Carolina, Chapel Hill La decollazione di San Giovanni Battista Historia o ścięciu św. Jana Chrzciciela znajduje się w Ewange- liach Mateusza, Marka i Łukasza. Współcześnie jedną z najbar- dziej pamiętanych jej wersji jest opera Salome Richarda Straussa z 1905 roku na podstawie sztuki Oscara Wilde’a, którą w tam- tych czasach uważano za skandaliczną; dzieło to pod względem muzycznym jest wciąż żywe, jednocześnie pod względem tea- tralnym wydaje się już groteskowe. Jednak oratorium La decol- lazione di San Giovanni Battista Antonia Marii Bononciniego z 1709 roku, z librettem Giovanniego Domenica Filippesciego, równie przejmująco ukazuje to wczesne męczeństwo, a zarazem jest także wspaniałym dziełem muzycznym. Antonio Bononcini (1677–1726) pochodził z muzycznej rodziny z Modeny. Jego ojciec Giovanni Maria był szanowanym kompozytorem i teoretykiem muzyki, zmarł, gdy Antonio był bardzo młody. Antonio wraz ze starszym bratem Giovannim (1670–1747) zostali wysłani do pobliskiej Bolonii, gdzie uczyli się gry na wiolonczeli i studiowali kontrapunkt u Giovanniego Paola Colonny, jak też służyli jako muzycy we wspaniałej bazylice św. Petroniu­ sza. Kiedy kompozytor miał zaledwie 15 lat, skomponował Laudate pueri na sopran, wiolonczelę solo i basso continuo oraz szereg sonat wioloncze­ lowych. W tym czasie bracia dołączyli do orkiestry legata papieskiego w Bolonii, kardynała Pamphiliego, z którym udali się do Rzymu w 1693 roku. Starszy Giovanni w ciągu następnych kilku lat zdobył pozycję jednego z najważniejszych kompozytorów oper i kantat w całych Włoszech, a pod koniec 1698 roku został zaproszony do objęcia stanowiska kapelmistrza na dworze cesarza Leopolda I Habsburga w Wiedniu. Ostatecznie Antonio, który kontynuował w Rzymie pracę jako kompozytor i instrumentalista, otrzymał propozycję pełnienia funkcji kapelmistrza brata cesarza, Karola, także w Wiedniu; bracia Bononcini pozostali tam aż do 1713 roku. Później Giovanni stał się operową sławą w całej Europie, konkurując w Londynie z samym Händlem, podczas gdy Antonio powrócił do mniej spektakularnej kariery we Włoszech. Styl jego kompozycji nie wpisywał się w popularne 18 Antonio Maria Bononcini La decollazione di San Giovanni Battista wówczas trendy jak u Giovanniego; często wykorzystywał kontrapunkt, którego obaj uczyli się w młodości. W oratorium La decollazione di San Giovanni Battista widać jednak, że Antonio dysponował także dużymi umiejętnościami dramaturgicznymi, częściej kojarzącymi się z kimś takim jak Händel niż z jego starszym bratem Giovannim, który słynął ze swoich pełnych słodyczy lirycznych utworów, bez wirtuozowskich popisów. Oratorium jest to rozbudowane opracowanie muzyczne religijnego tekstu, zwykle wykonywane podczas koncertu bez inscenizacji. Współ­ czesnej publiczności najbardziej znane są znakomite dzieła Händla, Haydna i Mendelssohna, w których położono ogromny nacisk na partie chóralne, ale w czasach Bononciniego oratoriom nadawano bardziej operową formę, z recytatywami i ariami na przemian, z zaledwie kilkoma częściami chóral­ nymi, zwykle śpiewanymi przez solistów. Najwcześniejsze oratoria były opracowaniami historii biblijnych i wykonywano je zazwyczaj w oratorium lub sali modlitewnej jako swego rodzaju rekolekcje, nie w kościołach, które z kolei koncentrowały się na liturgii. Niektóre pisano w języku ojczystym, ale bywały też po łacinie, jak słynne oratoria Carissimiego w XVII-wiecz­ nym Rzymie, w tym najsłynniejsze z nich Jephte i Judicium Salomonis. Orato­ ria tego kompozytora najczęściej miały narratora, którego nie spotykamy już w późniejszych dziełach tego gatunku, bardziej operowych w formie. Brent Wissick La decollazione di San Giovanni Battista 19 Oryginalne fragmenty biblijne o Janie Chrzcicielu, Herodzie i Salome są dość krótkie, więc Filippesci, podobnie jak wielu innych librecistów tamtych czasów, znacznie rozbudował tę opowieść. Ewangelie mówią, że Herod poślubił żonę swego brata, Herodiadę, co Jan Chrzciciel nazwał bezprawiem. Herodiada z tego powodu żywiła do Jana urazę i żądała, aby został zabity, ale Herod obawiał się proroka i więził go, zapewniając mu ochronę. Na uczcie w dniu urodzin Heroda córka Herodiady, która pojawia się w Ewangeliach bez imienia, tańczyła dla króla i jego gości, co skłoniło Heroda do złożenia przysięgi, że spełni każde jej życzenie. Salome, bo tak brzmiało jej imię, po rozmowie z matką poprosiła o głowę Jana na półmis­ ku. Herod, choć strapiony, spełnił jej życzenie. Wybitny badacz oratoriów Howard E. Smither zauważa, że teksty oratoryjne okresu kontrreformacji podkreślały heroizm, ascezę, misty­ cyzm, makabrę i erotykę. To wszystko znalazło się także w La decollazione, a szczególnie zostały wyeksponowane zmysłowe cechy postaci kobiecych, tak kluczowe dla opowieści. Pod koniec XVII wieku oratoria zaczęto wyko­ nywać w bardziej świeckiej scenerii, głównie w pałacach zamożnych rzym­ skich kardynałów, zwłaszcza w okresie Wielkiego Postu, kiedy opera była zakazana, a same oratoria stawały się bardziej operowe. La decollazione Bononciniego wykonano po raz pierwszy podczas Wielkiego Postu w 1709 20 Antonio Maria Bononcini La decollazione di San Giovanni Battista roku w kaplicy cesarza Józefa I w Wiedniu; było to jedno z czterech dzieł, które Antonio skomponował na dworze w latach 1705–11. Ówczesne śro­ dowisko muzyczne było przez pewien czas zdominowane przez włoskich kompozytorów i na dworach zatrudniano wielu wirtuozów: śpiewaków i instrumentalistów. Raczej skromną w obsadzie partyturę La decollazione na smyczki i continuo można wyjaśnić wykonaniem w okresie Wielkiego Postu, ale wokalne i instrumentalne wymogi tego utworu w pełni wyko­ rzystywały