P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz KOMARÓW (895) Warszawa 2011 Autorzy: Tadeusz Sokołowski*, Joanna Świ ąder*, Paweł Kwecko**, Jerzy Miecznik**, Gra Ŝyna Hrybowicz*** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny planszy A: Bogusław B ąk** Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska** * – Katedra Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica, Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa, 2011 Spis tre ści I. Wst ęp – Tadeusz Sokołowski ................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Tadeusz Sokołowski ...................... 4 III. Budowa geologiczna – Tadeusz Sokołowski ........................................................... 8 IV. Zło Ŝa kopalin – Tadeusz Sokołowski ..................................................................... 11 1. Kopaliny ilaste ceramiki budowlanej............................................................. 14 2. Kopaliny okruchowe ...................................................................................... 15 3. Torfy............................................................................................................... 17 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Tadeusz Sokołowski .................................... 17 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Tadeusz Sokołowski ............... 19 VII. Warunki wodne – Tadeusz Sokołowski ................................................................. 23 1. Wody powierzchniowe................................................................................... 23 2. Wody podziemne............................................................................................ 25 VIII. Geochemia środowiska.......................................................................................... 28 1. Gleby – Paweł Kwecko .................................................................................. 28 2. Pierwiastki promieniotwórcze – Jerzy Miecznik ............................................ 30 IX. Składowanie odpadów – Gra Ŝyna Hrybowicz ....................................................... 32 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Tadeusz Sokołowski ......................................... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Tadeusz Sokołowski, Joanna Świ ąder .............. 39 XII. Zabytki kultury – Tadeusz Sokołowski, Joanna Świ ąder ...................................... 48 XIII. Podsumowanie – Tadeusz Sokołowski, Joanna Świ ąder, Gra Ŝyna Hrybowicz .... 50 XIV. Literatura ............................................................................................................... 52 I. Wst ęp Arkusz Komarów Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w Katedrze Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA w Warszawie (plansza B). Powstały one w ramach programu „Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000” realizowanego przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny, a finansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Śro- dowiska i Gospodarki Wodnej. Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja..., 2005). Opracowanie powstało w wyniku aktualizacji arkusza Komarów Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Frankiewicz, 2005), a sporz ądzono go na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geo środowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych składników środowiska przyrodniczego oraz zabytków kultury obj ętych ochron ą prawn ą. Uwzgl ędnia tak Ŝe wybrane elementy hydro- grafii, hydrogeologii i geologii in Ŝynierskiej. Składa si ę ona z dwóch plansz: plansza A za- wiera zaktualizowane tre ści Mapy geologiczno-gospodarczej Polski uzupełnione o system NATURA 2000. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszyć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa przeznaczona jest do wspomagania regionalnych i lokalnych działa ń gospodar- czych. Słu Ŝyć ma instytucjom samorz ądu terytorialnego i administracji pa ństwowej w podej- mowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zasobami środowiska przyrodniczego oraz plano- wania przestrzennego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Przedstawione na mapie 3 informacje mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwo- ju województwa, w opracowaniach ekofizjograficznych, a tak Ŝe przy wykonywaniu woje- wódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mo Ŝe te Ŝ by ć przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych spo- łeczno ści oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. Arkusz Komarów MG śP powstał w wyniku szczegółowej analizy materiałów archi- walnych i publikowanych, rekonesansu terenowego oraz kwerendy w: Centralnym Archiwum Geologicznym PIG w Warszawie, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Lu- blinie, w Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Lubelskiego – Delegatura w Zamo ściu, Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Lublinie – Delegatura w Zamo ściu, a tak Ŝe w urz ędach powiatowych w Zamo ściu i Tomaszowie Lubelskim oraz w urz ędach gmin w Komarowie–Osadzie, Łabuniach, Adamowie, Krasnobrodzie, Krynicach, Tarnawatce, Ra- chaniach i Tomaszowie Lubelskim. Informacje z materiałów archiwalnych były weryfikowa- ne podczas prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowisko- wej Polski (MG śP) i jest zintegrowana z Systemem Informacji Przestrzennej (GIS). Umo Ŝli- wia to wykorzystywanie wybranych grup informacji, w zale Ŝno ści od potrzeb. Dane dotycz ą- ce złó Ŝ kopalin pochodz ą z dokumentacji geologicznych oraz z „Bilansu zasobów” (Wołko- wicz i in. red., 2009). Stan zagospodarowania złó Ŝ został zweryfikowany w terenie. Szczegó- łowe dane o zło Ŝach zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Komarów zawiera si ę pomi ędzy współrz ędnymi geograficznymi 23○15’, a 23○30’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 50○30’, a 50○40’ szeroko ści geogra- ficznej północnej. Administracyjnie obszar arkusza znajduje si ę w południowo-wschodniej cz ęś ci województwa lubelskiego na terenie powiatów zamojskiego (gminy Adamów, Łabu- nie, Komarów-Osada, Krasnobród, Zamo ść ) oraz tomaszowskiego (gminy Krynice, Tarna- watka, Rachanie, Tomaszów Lubelski). śadna z miejscowo ści nie posiada praw miejskich, a najwi ększymi z nich s ą siedziby gmin: Łabunie – 1700 mieszka ńców, Komarów-Osada – 1200 mieszka ńców, Tarnawatka – 1 000 mieszka ńców i Krynice – 660 mieszka ńców. Wi ększa cz ęść obszaru arkusza, jest poło Ŝona w zasi ęgu prowincji Wy Ŝyn Polskich (podprowincja Wy Ŝyny Lubelsko-Lwowskiej). Wschodnia jego cz ęść nale Ŝy za ś do prowincji 4 Wy Ŝyn Ukrai ńskich i jej podprowincji – Wy Ŝyny Woły ńsko-Podolskiej, znajduj ących si ę ju Ŝ na terenie Europy Wschodniej (Kondracki, 2002) (Fig. 1). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Komarów na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002). 1 – granica prowincji, 2 – granica podprowincji, 3 – granice makroregionów, 4 – granice mezoregionów, 5 – granica pa ństwa, Prowincja: Wy Ŝyny Polskie Podprowincja: Wy Ŝyna Lubelsko-Lwowska: 343 Makroregion: Wy Ŝyna Lubelska: 343.1 Mezoregiony: 343.18 – Działy Grabowieckie, 343.19 – Padół Zamojski; Makroregion: Roztocze 343.2 Mezoregiony: 343.22 – Roztocze Środkowe, 343.23 – Roztocze Wschodnie; Prowincja: Wy Ŝyny Ukrai ńskie Podprowincja: Wy Ŝyna Woły ńsko-Podolska Makroregion: Wy Ŝyna Woły ńska 851.1 Mezoregiony: 851.11 – Grz ęda Horodelska, 851.12 – Kotlina Hrubieszowska, 851.13 – Grz ęda Sokalska; Makroregion: Kotlina Pobu Ŝa 851.2 Mezoregion: 851.21 – Równina Bełska; Prowincja: Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Podprowincja: Północne Podkarpacie Makroregion: Kotlina Sandomierska 512.4-5 Mezoregiony: 512.47 – Równina Biłgorajska, 512.49 – Płaskowy Ŝ Tarnogrodzki 5 Na Wy Ŝynie Lubelsko-Lwowskiej wyodr ębniaj ą si ę makroregiony Wy Ŝyny Lubelskiej oraz Roztocza. Ta pierwsza w północno-zachodniej