ALMANACH CENTRÓW 2019/2020 HANDLOWYCH 99 PLN (w tym / 2019 Cena 8% VAT) (79) ISSN2081-16833 Atrium Promenada w Warszawie Partnerzy merytoryczni Contents partners Partner strategiczny Startegic partner Partnerzy / Partners Reklama_RE_200x260_FINAL.indd 5 2019-02-22 15:59:59 editorial / wstęp Czas na błyskotliwe strategie Time for clever strategies . edycja Almanachu Centrów Han- he 10th edition of the Almanac of dlowych skłania do refleksji na te- Shopping Centres provokes reflection 10mat branży nieruchomości handlo- Ton the retail real estate industry. Over wych. W ciągu dekady, rynek bardzo się zmie- the past decade, the market has changed sig- nił – stał się rynkiem dojrzałym, który podle- nificantly – it has become a mature market, ga obecnie presji konkurencji, nowych tech- which is currently under a pressure of com- nologii oraz zmian społecznych i demogra- petition, new technologies and social and de- ficznych. Odniesienie sukcesu na tym rynku mographic changes. Success in this market wymaga obecnie więcej pracy, a niepowodze- requires more work today and failure can be nie jest bardziej dotkliwe. Wybór odpowied- more severe. Choosing the right strategy is niej strategii jest więc kluczowy. therefore crucial. O wyborze właściwej drogi w tym bizne- We talked to experts and practitioners from sie rozmawialiśmy z ekspertami i praktykami companies such as Apsys, Atrium Poland z takich firm, jak Apsys, Atrium Poland Real Real Estate Management, EY, BNP Paribas Estate Management, EY, BNP Paribas Real Es- Real Estate, Pradera, Taylor Wessing. Their tate, Pradera, Taylor Wessing. Spostrzeżenia insights and suggestions can be found in this i sugestie zawarte są w niniejszej publikacji. publication. Wynika z nich między innymi, że obiekty They prove, among others, that shopping handlowe muszą szybko adaptować się zmie- facilities must quickly adapt to the changing niającej się rzeczywistości i dużej niepewno- reality and high uncertainty. Shopping cen- ści. Centra handlowe bez koncepcji na pozy- ters without a concept for positioning and cjonowanie i działanie nie odniosą sukcesów. functioning will not be successful. Those fa- Te obiekty, które nie dostosują się muszą zna- cilities that do not adapt must find a new idea leźć nowy pomysł na funkcjonowanie. Klien- for operations. Customers expect more from ci oczekują bowiem od centrów handlowych shopping centres than just shopping oppor- czegoś więcej niż tylko możliwości zrobienia tunities. In addition to commercial, they also zakupów. Oprócz funkcji handlowych, muszą have to fulfil many other roles. The potential spełniać również wiele innych ról. Potencjał of commercial real estate can be used by nieruchomości handlowych wykorzystują sie- e-commerce chains that are opening stores in ci e-commerce, które w centrach handlowych shopping centres, making use of cutting-edge otwierają sklepy. Stosują przy tym najnow- technologies that foster building customer sze technologie ułatwiające budowanie rela- relations. cji z klientami. 03 Reklama_RE_200x260_FINAL.indd 5 2019-02-22 15:59:59 spis treści / content 3 Wstęp / Editorial 6 Partnerzy / Partners TRENDY / TRENDS 10 Przepis na centrum handlowe / Recipe for a shopping centre OKIEM EKSPERTA / PRACTITIONER’S POINT OF VIEW 15 Demografia z technologią w tle / Demography in the context of technology TRENDY / TRENDS 16 Kto jest kim w polskim handlu? / Who is who in Polish retail? E-COMMERCE 24 E-commerce w trendzie rosnącym E-commerce is a growing trend WYWIAD / FACE TO FACE 28 Nietypowa atrakcja turystyczna / An atypical tourist attraction WYWIAD / FACE TO FACE 34 Elastyczność, rentowność i błyskotliwe pomysły Flexibility, profitability and clever ideas WYWIAD / FACE TO FACE 40 Stawiamy na prestiżowe aktywa w dużych aglomeracjach miejskich We are betting on prestigious assets in large urban agglomerations 4Value Sp. z o.o. ul. Józefa Bema 87 lok. 3U, 01-233 Warszawa // 02-078 Warszawa // [email protected] // www.thecity.com.pl 04 WYWIAD / FACE TO FACE Mixed-use, co-working i omni-chanel kształtują rynek 48 Mixed-use, co-working and omni-chanel shape the market WYWIAD / FACE TO FACE 54 Centra handlowe na plusie / Shopping Centres in the Black PRAWO / L AW 60 MegaUstawa telekomunikacy jna – konsekwencje ostatnio uchwalonych zmian dla nieruchomości komercy jnych Mega Telecommunications Act – the consequences of recent changes for commercial properties PRAWO / L AW 66 Zmieniające się otoczenie prawne a działalność centrów handlowych The Changing legal environment and the operations of shopping centres WYWIAD / FACE TO FACE 74 Sztuka w przestrzeni biznesu / Art in business space 80 Wybrane centra handlowe w Polsce Selected shopping centres in Poland Daniel Jabłoński Hubert Wasiak Cezary Goss Arkadiusz Chorąży Managing Editor Development Director Project Manager DFG studio [email protected] [email protected] [email protected] DTP, graphics tel. +48 664 141 059 tel. +48 600 034 344 tel. +48 604 191 088 4Value Sp. z o.o. ul. Józefa Bema 87 lok. 3U, 01-233 Warszawa // 02-078 Warszawa // [email protected] // www.thecity.com.pl 05 Partnerzy / Partners PARTNER STRATEGICZNY / STRATEGIC PARTNER Grupa Atrium to jeden z wiodących właścicieli, zarządców i deweloperów centrów handlowych w Europie Środkowo-Wschodniej. W portfolio Grupy znajdują się 32 centra i nieruchomości han- dlowe zlokalizowane w czterech krajach, o wartości rynkowej 2,7 mld euro i całkowitej powierzchni najmu brutto wynoszącej powyżej 870 000 mkw. W Polsce Atrium posiada 20 centrów handlowych o łącznej powierzchni najmu brutto (GLA) wynoszącej 474 500 mkw. Grupa jest właścicielem pięciu znaczących obiektów handlowych w Warszawie. W czerwcu br. spółka nabyła centrum handlowe King Cross za kwotę 43 mln euro. W październiku 2018 sfinalizowała transakcję nabycia za kwotę 301,5 mln euro prestiżowego kompleksu usługowo-handlowego Wars Sawa Junior, tym samym zwiększając do 85% udział aktywów w Polsce i Czechach w całości portfela. Spółka jest notowana na giełdzie w Wiedniu oraz Euronext Amsterdam, gdzie jest oznaczona symbolem ATRS. Atrium is a leading owner, operator and redeveloper of shopping centres and retail real estate in Central Europe. Atrium owns 34 properties with a total gross leasable area of over 970,000 sqm and with a total market value of approximately 2.8 billion EUR. These properties are located in four countries. In Poland Atrium is owner of 20 shopping centers with a total gross le- asable area (GLA) covering 474,500 sqm. The Group owns five significant commercial facilities in Warsaw. In June 2019, Atrium has completed the acquisition of the King Cross Praga shopping centre in Warsaw for 43 million EUR. In October 2018, Atrium has completed the purchase of the prime retail asset Wars Sawa Junior for 301.5 million EUR, increasing the share in asset portfolio in Poland and the Czech Republic to 85% PARTNERZY MERYTORYCZNI / CONTENTS PARTNERS Działalność BNP Paribas Real Estate oparta jest na sześciu liniach biznesowych obejmujących cały cykl życia nieruchomości: Inwestycje Budowlane, Transakcje, Doradztwo, Wyceny, Zarządza- nie Nieruchomościami oraz Zarządzanie Inwestycjami. Na terenie Europy Środkowo-Wschodniej BNP Paribas Real Estate świadczy usługi w zakresie: Rynki Kapitałowe, Zarządzanie Nierucho- mościami, Wynajem Powierzchni Komercyjnych, Wyceny i Transakcje. Wszystkie serwisy wspierane są przez Dział Analiz Ryn- kowych i Doradztwa, który dostarcza informacji ułatwiając klientom BNP Paribas Real Estate podejmowanie najlepszych dłu- goterminowych decyzji biznesowych. Nasze kompleksowe usługi obejmują wszystkie rodzaje nieruchomości, włączając w to powierzchnie biurowe, powierzchnie handlowe, nieruchomości mieszkaniowe, powierzchnie magazynowe i przemysłowe. BNP Paribas Real Estate is formed of six business lines covering the entire property lifecycle: Property Development, Trans- action, Consulting, Valuation, Property Management and Investment Management. As regards the CEE Region, BNP Paribas Real Estate provides services in respect of Capital Markets, Property Management, Transaction, Consulting and Valuation. Furthermore, all departments are supported by the Research Team, which provides knowledge regarding real estate markets, thus enabling BNP Paribas Real Estate clients to make the most suitable long-term business decisions. Our comprehensive services cover all property types including offices, residential, industrial & logistics and retail. 06 Partners / Partnerzy Grupa Rynku Doradztwa Nieruchomości w EY od ponad 15 lat wspiera deweloperów, inwestorów, in- stytucje finansowe i inne podmioty działające w sektorze nieruchomości komercyjnych w Polsce i za granicą. Doradcy EY posiadają certyfikaty zawodowe agentów, zarządców nieruchomości, rzeczo- znawców majątkowych, doradców podatkowych oraz radców prawnych, przyznawane przez polskiei zagraniczne stowarzyszenia zawodowe. Ekspertyzę branżową łączą z wiedzą o finansach, transak- cjach, podatkach i regulacjach prawnych. Zobacz więcej na: www.ey.com.pl/real_estate EY Real Estate Group has been supporting real estate investors, developers and financial institutions for more than 15 years. Among EY professionals there are real estate experts, agents, valuers, tax advisors and legal counsels with qualifications granted by Polish and foreign associations. Our team is experienced enough to handle even complex real estate issues, as we combine industry knowledge with expertise in finance, transactions, tax and legal regulations. See more at: www.ey.com. pl/real_estate Taylor Wessing jest