OPSADA I ODBRANA SARAJEVA 1992 - 1995. Sarajevo, 2008. IZDAVAČ: Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo ZA IZDAVAČA: Prof. dr. Smail Čekić RECENZENTI: Prof. dr. Omer Ibrahimagić Prof. dr. Nijaz Duraković GLAVNI UREDNIK: Dr. Hajriz Bećirović LEKTOR: Samija Rizvanović DTP, KORICE I FOTOGRAFIJE*: Merima Kurtović *autor(i) fotografija na koricama Izdavaču nisu poznati ŠTAMPA: Štamparija Fojnica TIRAŽ: 500 primjeraka CIP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo [341.323.355.4] (497.6Sarajevo)“1992/1995”(063)(082) OKRUGLI sto Opsada i odbrana Sarajeva : 1992-1995. godina (2005 ; Sarajevo) Opsada i odbrana Sarajeva : 1992-1995. referati Okruglog stola održanog 23. novembra 2005. godine. - Sarajevo : Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta, 2008. - 423 str. ; 25 cm Bibliografija i bilješke uz tekst ISBN 978 - 9958 - 740 - 46 - 6 COBISS. BH - ID 16653062 OPSADA I ODBRANA SARAJEVA 1992 - 1995. REFERATI SA OKRUGLOG STOLA ODRŽANOG 23. NOVEMBRA 2005. GODINE SADRŽAJ PREDGOVOR.....................................................................................11 UVODNI REFERAT...........................................................................15 1. Dr. Hajriz Bećirović: O značaju, ciljevima i sadržaju projekta «Opsada i odbrana Sarajeva u periodu 1992 - 1995.»...........15 I – MEĐUNORODNO-PRAVNI, POLITIČKI I HISTORIJSKI ZNAČAJ ODBRANE SARAJEVA.........................................27 1. Prof. dr. Omer Ibrahimagić: Državno-pravni i politički značaj odbrane Sarajeva.....................................................................29 2. Prof. dr. Nijaz Duraković: Međunarodni značaj odbrane Sarajeva u agresiji na BiH.......................................................32 3. Prof. dr. Mirko Pejanović: Uloga Sarajeva u odbrani multietničnosti i državnosti BiH..............................................51 4. Prof. mr. Muharem Kreso: Historijski značaj odbrane Sarajeva u opsadi 1992. do 1995. godine.................................67 II – VOJNA SAMOODBRANA SARAJEVA.....................................83 1. Mr. sci. Vahid Karavelić: Vojni značaj odbrane Sarajeva 1992 - 1995.............................................................................85 2. Nihad Halilbegović: Činjenice o Patriotskoj ligi.............................97 3. Mr. sci. Faid Hećo: Blokada i opsada Sarajeva..............................106 4. Kemal Ademović: Odbrana Sarajeva (1992-1995)........................114 5. Kadrija Škrijelj: Kratak osvrt na organizaciju otpora agresoru 1992 - 1995. i značaj Patriotske lige.......................117 6. Mr. sci. Nedžad Ajnadžić: Sociološka analiza poginule boračke populacije u jedinicama odbrambenih struktura u i oko grada Sarajeva.......................................................................121 7 III – SARAJEVO SE BRANILO I ISTINOM...................................147 1. Salko Selimović: Raniji gradonačelnici Sarajeva tokom agresije i blokade u svom gradu.............................................149 2. Prof. dr. Mujo Slatina: Sarajevo je svojim načinom odbrane bilo institut za pedagogiju mira.............................................153 3. Doc. dr. Enver Demirović: Javnost – faktor uspješne odbrane slobode, demokratije i općeg razvoja.....................................170 4. Prof. dr. Ismet Dizdarević: Psihosocijalni preduvjeti dugoročnog pamćenja događaja i ličnosti iz odbrane Sarajeva..................179 5. Mr. sci. Smajo Halilović: O nekim aspektima obilježavanja, čuvanja i njegovanja historijskih događaja i ličnosti iz perioda opsade i odbrane Sarajeva (1992-1995)....................186 6. Prof. dr. Fatima Lačević: Uloga žene u odbrani Sarajeva..............196 7. Mevlida Serdarević i Ajnija Omanić: Žene u opkoljenom Sarajevu.............................................................202 8. Prof. dr. Muhamed Šestanović: Pisana riječ u funkciji da se ne zaboravi............................................................................221 IV – SARAJEVO SE BRANILO I SPAŠAVANJEM KULTURNO-HISTORIJSKOG NASLJEĐA.......................225 1. Snježana Mutapčić: Značaj odbrane Sarajeva sa aspekta kulturno-historijskog nasljeđa...............................................227 2. Prof. dr. Enver Imamović: Iskustva Zemaljskog muzeja BiH u ratu 1992-1995. godine.........................................................235 3. Mevlida Serdarević: Spašavanje baštine u uvjetima opsade Sarajeva s posebnim osvrtom na spašavanje muzejskog blaga....................................................................248 V – SARAJEVO SE BRANILO I SVOJOM KULTUROM I CIVILIZIRANOSTI..............................................................265 1. Prof. dr. Salih Fočo: Uloga i značaj Univerziteta u Sarajevu u periodu opsade i odbrane Sarajeva (1992-1995).................267 2. Prof. dr. Faris Gavrankapetanović: Uloga zdravstva u periodu opsade i odbrane Sarajeva........................................275 8 3. Gradimir Gojer: Uloga i značaj kulture u periodu opsade i odbrane Sarajeva...................................................................286 4. Prof. dr. Franjo Topić: HKD Napredak u ratnim godinama...........292 5. Mirsada Baljić: Uloga i značaj umjetnika u okviru OS RBiH u periodu opsade i odbrane Sarajeva........................................313 VI – VJERSKE ZAJEDNICE U OPSJEDNUTOM SARAJEVU..........................................................................321 1. Ismail Smajlović: Funkcioniranje Islamske zajednice u okolnostima opsade Sarajeva.................................................323 VII – HUMANITARNE ORGANIZACIJE U OPSJEDNUTOM SARAJEVU.............................................347 1. Namik Hodžić: Značaj i uloga Crvenog križa Bosne i Hercegovine u periodu opsade i odbrane Sarajeva................349 2. Edah Bećirbegović: Agresija na BiH i humanitarni rad MDD «Merhamet»..............................................................357 VIII – BORCI NOR-a 1941.-1945. U ODBRANI SARAJEVA........363 1. Vaso Radić: Borci NOR-a 1941-1945. grada Sarajeva u odbrani od agresije 1992-1995. godine..............................................365 2. Prof. mr. Muharem Kreso: Mjesto i uloga SUBNOAR-a u odbrani Sarajeva 1992. do 1995............................................368 IX – POSLJEDICE OPSADE SARAJEVA: GENOCID, URBICID I EKOCID............................................................389 1. Prof. dr. Arif Smajkić: Stradanja stanovništva grada Sarajeva u periodu 1992-1995. godine....................................................391 2. Prof. dr. Faruk Mekić: Posljedice odbrane i opsade Sarajeva sa stanovišta uređenja i zaštite okoliša...................................408 3. Said Jamaković: Uloga grada kao urbanog fenomena u odbrani grada.........................................................................418 9 PREDGOVOR Ova knjiga je nastala kao rezultat višegodišnjeg nastojanja Ministarstva za boračka pitanja Kantona Sarajevo da se institucionalno i pravno-normativno uredi važan segment iz njegove nadležnosti: 1) izgradnja i uređenje spomen-obilježja kojim će simbolično za nauk budućim generacijama biti trajno predstavljen otpor građana Sarajeva srpsko-crnogorskoj agresiji na Bosnu i Hercegovinu i opsadu Sarajeva 1992 - 1995. i 2) izgraditi institucije koje će biti osposobljene za dostoja- nstveno obilježavanje i njegovanje tekovina i sjećanja na nadljudsko trpljenje, ali i na sve oblike suprotstavljanja najdužoj opsadi jednog velikog grada u dosadašnjoj historiji ratovanja. Upravo se u januaru ove godine navršilo četiri godine otkako se počelo sa pripremama za izradu Projekta „Opsada i odbrana Sarajeva 1992 - 1995.“ U prilici smo da javnosti predstavimo prvu knjigu u kojoj su sabrani radovi Okruglog stola posvećenog javnoj raspravi o ideji zasnivanja toga projekta, njegovim ciljevima, kao i dotadašnjim mjerama i aktivnostima na tematskom strukturiranju projekta. Okrugli sto održan je 23. novembra 2005. godine. Projekat „Opsada i odbrana Sarajeva 1992 - 1995.“, tematski sadrži deset potprojekata: 1. kalendar obilježavanja značajnih događaja, datuma i ličnosti iz perioda odbrambeno-oslobodilačkog rata 1992 - 1995. godine – je usvojen od strane Skupštine Kantona; 2. izgadnja centralnog spomen-obilježja svim poginulim braniocima Sarajeva u opsadi – u toku je; 3. izgradnja spomen-obilježja ubijenoj djeci opkoljenog Sarajeva – očekuje se već u ovoj godini; 4. sanacija i stavljanje u funkciju D-B tunela – u toku je izrada studije; 5. igmanski put spasa – urađen je idejni projekat; 6. obilježavanje vatrenih tačaka opsade i odbrane Sarajeva – urađen je idejni projekat; 11 7. obilježavanje mjesta većih stradanja građana u Sarajevu – urađen je idejni projekat; 8. izgradnja Memorijalnog centra „Žuč“–u toku je rješavanje imovinsko-pravnih odnosa na terenu; 9. pisana riječ u funkciji da se ne zaboravi 1992 - 1995. godina – knjiga koju objavljujemo prva je u seriji knjiga koje će biti objavljene; 10. sanacija i obnova mosta na rijeci Željeznici – potprojekat završen. Knjiga koja je pred nama prva je knjiga koja se odnosi, ne samo na zasnivanje Projekta, već i na njegovu realizaciju u okviru Potprojekta: „Pisana riječ u funkciji da se ne zaboravi 1992 - 1995. godina“. U njoj je pored uvodnog izlaganja tadašnjeg ministra Ministarstva za boračka pitanja Kantona Sarajevo, dr. Hajriza Bećirovića, objavljeno 34 referata. U radu Okruglog stola su učestvovali i usmeno izložili svoje referate, ali ih nisu priložili za objavljivanje Emin