MENGELBERG EN ZIJN TIJD Een uitgave van de Willem Mengelberg Vereniging 20e jaargang nummer 81 juni 2007 INHOUD PAGINA ARTIKEL AUTEUR NO. 01 VAN DE REDACTIE REDACTIE 02 VAN HET BESTUUR E. NIKKELS 03 — 07 VERSLAG LEDENVERGADERING 19 MEI A. MEURER 08 JAARVERSLAG 2006 A. MEURER 09 FINANCIEEL VERSLAG 2006 A. MEURER 10 —14 VERSLAG VIERING 20-JARIG JUBILEUM J. KREDIET 15 — 20 WAT HEBBEN NEDERL, EN MENGELBERG MET STRAUSS? J. KREDIET 21 — 22 BETSY VAN GORKOM L.v.GORKOM 23 - 27 DE GEVOLGEN VAN MENGELBERGS BELASTINGAFFAIRE P. ZANBDER 28 - 31 HENK BADINGS E. REESER 32 -39 EDVARD GRIEG A.van KAPEL 40 — 42 ALS IK MENGELBERG NIET WAS, DAN ZOU IK D.BLOKBERGEN 43 JAN VAN GILSE KON GOED ORKESTREREN E. VOERMANS 44 BRIEF VAN OTTO HAMBURG 0. HAMBURG 45 NIEUWS EN WE I ENSWAARDIGHEDEN J. KREDIET 46 AANBIEDING C.BAURICH IER "De kunst van het dirigeren is, tot een zeker punt repeteren!" Willem Mengelberg. COLOFON Mengelberg en zijn Tijd is een kwartaaluitgave van de Willem Mengelberg Vereniging, opgericht 13 februari 1987. Overname van de redactionele inhoud is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming. De redactie houdt zich het recht voor artikelen aan te passen en te weigeren. Inleveren kopij voor uitgave MezT no. 82 uiterlijk 4 september 2007. Aan de inhoud van dit periodiek kunnen geen rechten worden ontleend. REDACTIE: A. van Kapel, J. Krediet, mr. A.A. Meurer Redactiesecretariaat: Mozartkade 14, 1077 DJ Amsterdam, 020-6262550, e-mail: a.meurerplanet.nl, giro 155802. BESTUUR: Voorzitter dr. Eveline Nikkels (072-5895000) Secretaris-penningmeester mr. A.A. Meurer (020-6262550) Leden: ir. P.M.H. Geelen (023-5245836), J. Krediet (020-6991607) en mr. F. Heemskerk (06 21296781) Adviseur A. van Kapel (071-5172562) Jaarbijdrage E 27,50 , voor leden buiten Europa e 32,50. Erelid: Riccardo Chailly. 01 Van de Redactie Deze aflevering no. 81 bevat naklanken van onze 20-jarige jubileumviering op de negentiende mei in de vorm van notulen van de Algemene Ledenvergadering die 's ochtends werd gehouden, en een coda over Amsterdam als muziekstad gezien vanuit het "Muziektheater aan de Amstel" en vanuit het "Muziekgebouw aan't IJ", waarvan wij 's middags hebben genoten. Om in de verslagsfeer te blijven biedt onze secretaris zijn jaar- en zijn financieelverslag van het jaar 2006 aan. Het artikel over Strauss als dirigent — zie aflevering no. 79/34-46 van MezT — heeft op 30 januari een brief tot gevolg gehad van ons lid Mr. L.H.J.B. van Gorkom waarin hij schrijft: Als ambasssadeur in Wenen heb ik met mijn vrouw zes jaar in de stadsvilla van Richard Strauss gewoond, in zijn studeerkamer gemusiceerd en in zijn bad gebaad. Deze mededeling was voor de redactie aanleiding om een artikel te plaatsen met de vraag: "Wat hebben Nederland en Willem Mengelberg toch met Richard Strauss en Wenen te maken?" Tevens schrijft Mr. Van Gorkom ons over de vriendschap van zijn tante Betsy van Gorkom met Willem Mengelberg. In onze rubriek "Vrienden om Mengelberg" proberen wij uw nieuwsgierigheid te bevredigen. Ons artikel in Mezt no. 80 over: "De tragedie van de blauwe enveloppe" heeft een commentaar tot gevolg gehad van ons lid de heer Paul Zander ter Maat, een kleinzoon van Willem Mengelbergs zuster Katharina. De heer Zander beheert het familie-archief "Zander ter Maat—Mengelberg". Zijn commentaar hebben wij ongewijzigd overgenomen onder de titel: "Toedracht en gevolgen van Mengelbergs belasting affaire in 1929". Voorts herdenken wij dat in januai 1907 Henk Badings werd geboren en dat in september 1907 Edvard Grieg kwam te overlijden. Ons lid D.C. Blokbergen vertelt ons onder de titel "Als ik Mengelberg niet was, dan zou ik Mengelberg willen zijn" enige anekdoten over Mengelberg. In de rubriek "Nagekomen berichten" laten we Erik Voermans aan het woord over Jan van Gilse en vertelt Otto Hamburg ons over het ontbreken van 10 maten muziek bij een opname van Mahlers Vierde Symfonie. Het laatste nieuws op muzikaal gebied vindt u in de rubriek "Nieuws en Wetens- waardigheden." De redactie wens u een goede vakantie toe en veel leesgenot van deze uitgave no. 81 "Mengelberg en zijn Tijd". De redactie. 02 Van het Bestuur Waarde Mengelbergvrienden. Dit is de eerste en - als het aan mij ligt- niet de laatste keer dat ik mij via het voorwoord als voorzitter tot U mag richten! Toen mij enige tijd geleden werd gevraagd of ik de functie van W.A.M. van der Kwast zou willen overnemen moest ik wel even denken. Hoe zou ik W(olfgang) A(madeus) M(ozart) kunnen vervangen. Toen mij echter te binnen schoot dat ik bij velen Uwer bekend sta als "mevrouw Mahler" hoefde ik niet lang te aarzelen. Het lijkt me dat vooral Mahler zeer goed bij Mengelberg en zijn Tijd past. Wat mij bij het aanvaarden van deze functie vooral voor ogen zweefde is om in de toekomst een soort synergie ( het magische woord van de marketing) te bewerkstelligen tussen de 'firma's' Mahler en Mengelberg, kortweg de firma M en M. Met oog op het grote Mahlerherdenkingsjaar 2010/2011 ligt het in mijn bedoeling om een aantal ideeën te ontwikkelen die als uitgangspunt hun Nederlandse samenwerking zullen hebben, maar die ook zeker aandacht zullen besteden aan de componisten in Nederland die 'rondom Mahler' werkten. Eerste stappen in die richting zijn al door het bestuur in overweging genomen. Wij zullen U daar natuurlijk van op de hoogte houden. Daarbij weten wij ons gesterkt door de betrokkenheid van de leden, de sfeer en de animo zoals die op 19 mei j.l. aan de dag traden! Ik wens U een heerlijke zomer toe met veel leesplezier dankzij deze nieuwe editie van Mengelberg en zijn Tijd. Eveline Nikkels Eveline Nikkels 03 Ontvangst & Vergadering in Smits Noord-Zuidhollandse Koffiehuis SMITS KOFFIEHUIS CAFE - RESTAURANT SINDS 1919 10 CODA Viering 20-jarig jubileum op 19 mei met als thema: Aan d'Amstel en aan't IJ, daar doet zich heerlijk open, zij, die als Keizerin, de kroon draagt van Europe. Na afloop van de Ledenvergadering werd de viering van het 20-jarig bestaan van de Willem Mengelberg Vereniging ingeluid met het gebruiken van een gezamenlijke lunch in het Noord- Zuid Hollandse Koffiehuis. Dit koffiehuis was door het bestuur gekozen niet alleen om haar bereikbaarheid met het openbaar vervoer, maar bovenal omdat dit koffiehuis in het zelfde jaar is geopend als het Concertgebouw. Haar geschiedenis gaat dus terug tot 1888 toen de Hollandse Tramweg Mij. werd opgericht, die de verbinding ging onderhouden tussen Amsterdam en Edam. Van het oorspronkelijk houten wachtgebouwtje is in 1911 het huidige houten gebouw tot stand gekomen. Als voorbeeld diende het "Paalhuis" dat op de Nieuwe Brug heeft gestaan, de brug die het Damrak met de Warmoesstraat verbindt. Helaas is nu aan de rechterzijde van het terras het uitzicht beperkt door damwanden t.b.v. de Noord-Zuidlijn, maar aan de linkerzijde staat duidelijk zichtbaar de Sint Nicolaaskerk te gloriëren die ook in 1888, twee maanden voor de opening van het Concertgebouw, is ingewijd. Het jaar 1888 is voor ons als muziekliefhebbers en leden van de Mengelberg Vereniging een belangrijk jaar dat wij het volgende jaar, bij het 120-jarig bestaan van het Concertgebouw en het Concertgebouworkest, in woord en geschrift feestelijk zullen gedenken. Per metro werden we vervoerd naar het "Muziek Theater aan de Amstel" en we werden daar in twee groepen rondgeleid in het productiebedrijf van de opera; zoals ons werd verteld het modernste bedrijf van de wereld. Het was plezierig elkaar op de bovenetage te ontmoeten waar het uitzicht over de Amstel voor ons 'open ging'. Johan Krediet liet zich de mogelijkheid niet ontnemen om zijn stem uit de tachtiger jaren te laten horen: "Stop de opera op deze plaats" en vertelde in het kort van de tragische gebeurtenissen die op deze vierkante meters tijdens de bezetting hebben plaats gevonden; waarvan hij als jongeman — die in deze buurt woonde - getuige is geweest. Daartegenover liet hij ons vanuit deze locatie zien wat er in Amsterdam door particulier initiatief tot stand is gekomen zoals: het Circustheater Carré, het Paleis voor Volksvlijt, het Amstelhotel, maar ook — helaas niet te zien vanuit dit punt - het Concertgebouw. Van de vele kleinere theatertjes was vanuit deze locatie alleen nog maar De Kleine Komedie aan de Amstel te zien. Wim van der Kwast vertelde ons dat in dit theatertje in oktober 1880 de door Abraham Kuyper opgerichte Vrije Universiteit van start ging. Van hieruit ging de reis per metro terug naar het "Muziekgebouw aan't IJ" waar Amsterdam voor ons 'open ging' vanuit Het IJ. Onder het genot van hapjes en drankjes liet Johan Krediet ons ervaren hoe geweldig het geweest moet zijn na een bootreis van jaren de open stad, sinds 1888 door de bouw van het Centraal Station afgesloten, binnen te varen en voor anker te gaan. Voorts wees hij aan de rechterzijde op het terrein van het Shellgebouw "Overhoeks" waar de voor 'galg en rad' veroordeelden te recht kwamen en op de uitspanning "Het Tolhuis" waar het gewone volk door het orkest van het 7e regiment der Infanterie o.l.v. Johan Zaagmans, de Mengelberg van het volk genoemd, muzikaal aan hun trekken kwam. Tenslotte wees hij ons links op de nieuwbouw van het Amsterdams Concervatorium. De dag werd door Annebet besloten met een voortreffelijk etentje voor het bestuur in huize "Mozartkade 14". De fotoreportage is van Pierre Geelen die zelf niet op de foto's is te zien, maar gelukkig wel zijn vrouw Marijke. Een Amsterdammer! 11 De geanimeerde lunch 1 ) -12 Ontvangst en rondleiding In het Muziektheater aan de Amstel 13 Een hapje en een snapje in het Muziekgebouw aan't IJ 14 Tot besluit van de dag nodigde Annebet het bestuur uit aan een artistiek gedekte tafel en een voortreffelijke hap.