Nowe wyzwania w polityce społecznej a ekonomia społeczna ROPS Lublin 28 luty 2018 www.mirosław grewiński.pl – Uczelnia Korczaka and PTPS Struktura wystąpienia i 2 zdania o mnie… 1. Refleksja historyczna 2. Stare i nowe wyzwania społeczne stojące przed Samorządem 3. Inwestycyjna i polityka społeczna jako przyszłość ? 4. Strategia usług społecznych jako łącznik PS i ES 5. Nowa ekonomia neosolidarności społecznej ? Refleksja Historyczna – 100 lecie polskiej PS • 1918 i 1919 – dekrety Piłsudskiego dotyczące utworzenia samorządów gmin i powiatów • 1920 – Ustawa o spółdzielniach • 1921 – Konstytucja Marcowa i prawa socjalne w niej zawarte • 1922 – Ustawa o samorządzie województwa • 1923 – Ustawa o opiece społecznej Sytuacja socjalna 100 lat temu… • Powojenne niedożywienie dzieci – nawet 70% • Umieralność niemowląt – 150 na 1000 urodzeń • Analfabetyzm - 13 % młodzieży i 50 % osób powyżej 50 roku życia • Liczna bezdomność i prostytucja • 70 % utrzymywało się z rolnictwa • Tylko 80 tyś osób z wyższym wykształceniem • Średni długość życia - ? • Wielokulturowość Rozwój ruchu spółdzielczego i stowarzyszeń…. Refleksja historyczna – pluralizm ideowy w nauce o PS • 1924 r. – powstanie Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej • 1920 r. – Powstanie Instytutu Gospodarstwa Społecznego • 1930 - Instytut Spraw Społecznych • Dynamicznie rozwija się ruch spółdzielczy po 1918 r. Jacek Kuroń (NSZZ Michał Boni (KLD) (1991 – Jerzy Kropiwnicki (ZChN) Jacek Kuroń (UD) (1992 – Leszek Miller (SdRP) (1993 „Solidarność”) (1989 – 1991) (1991 –1992) 1993) – 1996) 1990) Andrzej Bączkowski Tadeusz Zieliński Longin Komołowski (AWS) Jerzy Hausner (SLD) ( 2001 Jacek Piechota (SLD) (bezpartyjny) (1996 – (bezpartyjny) (1997 – (1997 – 2001) – 2005) (2005) 1996) 1997) Krzysztof Pater Izabela Jaruga-Nowacka Krzysztof Michałkiewicz Anna Kalata Joanna Kluzik-Rostkowska (bezpartyjny) ( 2004) (UP) (2004 – 2005) (PiS) (2005 - 2006) (Samoobrona) (2006 – (PiS) (2007) 2007) Różne nazwy tego samego Ministerstwa Jolanta Fedak (PSL) (2007 Władysław Kosiniak- Elżbieta Rafalska (PiS) od – 2011) Kamysz (PSL) (2011 – 16 listopada 2015 2015) To co się udało przez ostatnie 27 lat 1. Wzrosła jakość życia i dobrobyt społeczny 2. Wydłużyło się nasze życie 3. Spadło znacząco bezrobocie 4. Umieralność niemowląt znacznie niższa niż 27 lat temu 5. Wskaźniki skolaryzacji w edukacji bardzo wysokie 6. Decentralizacja i samorządność dobrze oceniana 7. Mnogość systemów i różnorodna mozaika wsparcia finansowego tworzy bezpieczeństwo socjalne obywateli RP 8. Rozwój przedsiębiorczości i społeczeństwa obywatelskiego Grzechy pierworodne i zaniechania procesu transformacji 1. Zbytnia orientacja na rozwiązania neoliberalne 2. Prowadzenie polityki pasywnej utrwaliło w społeczeństwie wizerunek PS jako działalności osłonowej (stąd sukces 500+) 3. Skupienie się głównie na problemach bezrobocia i ubóstwa przy braku polityki rodzinnej, senioralnej i migracyjnej 4. Redystrybucyjny system transferów finansowych 5. Likwidacja spółdzielczości socjalnej w latach 90 Resortowy, reaktywny model PS, Model bazujący na instytucjach a nie na usługach Inwestycje w infrastrukturę przy braku inwestycji w PS Stare i nowe wyzwania społeczne • Ubóstwo i wykluczenie • Wyzwanie edukacyjne społeczne • Zagrożenia cyberprzestrzeni • Dezaktywizacja • Niesamodzielność • Deficyt orientacji • Kryzys demograficzny inwestycyjnej w PS • Migracje i • Deficyt usług społecznych wielokulturowość • Kryzys służb społecznych • Uzależnienia mix • Problemy ekonomii • Choroby psychiczne i społecznej i dylematy psychosomatyczne integracji społecznej 1. Ubóstwo i wykluczenie społeczne w 2016 • Ubóstwo skrajne – 5% (-2%/2015) • Ubóstwo relatywne -14% (-2%/2015) • Rodziny wielodzietne – 10% (-7%/2015) • Bezdomność – 33,5 tyś. osób (-2,7 tyś) • Wykluczenie uchodźców • Wykluczenie finansowe • Wykluczenie cyfrowe Populacja dotknięta ryzkiem ubóstwa / wykluczenia w regionach UE w 2015 roku • W wielu polskich regionach znaczne zagrożenie ubóstwem i wykluczeniem społecznym - nawet do 35 % (także w lubelskim) • Zapewne sytuacja trochę zmieniła się po 500+ Udział osób w gospodarstwach domowych żyjących poniżej granicy relatywnego ubóstwa w 2015 roku • Najgorsza sytuacja na ścianie wschodniej • Program 500 + mógł zmienić tę sytuację szczególnie w ubóstwie skrajnym Cechy ubóstwa w Polsce w 2015 roku • Juwenalizacja biedy • Dotyczy wielu rodzin • Feminizacja biedy niepełnych i • Terytorializacja biedy – wielodzietnych enklawy biedy • Dotyczy młodzieży • Często wiejski charakter usamodzielnianej biedy • Dotyczy osób karanych • Dziedziczenie biedy i uzależnionych • „Working poor” jako • Dotyczy bezdomnych i nowe zjawisko wykluczonych 2. Dezaktywizacja części społeczeństwa 2016 • 13,7 mln biernych zawodowo, w tym 5,9 mln w wieku produkcyjnym • Z 2,8 mln osób niepełnosprawnych 1,9 nie pracuje z powodu niepełnosprawności lub choroby • 1,65 mln nie pracuje z powodu obowiązków rodzinnych • 2,6 mln – dalsza edukacja • Około 600 tyś z powodu bezradności Rozwój Aktywnej Integracji związany był z nowymi koncepcjami prozatrudnieniowymi • Koncepcja aktywizującej • Koncepcja inkluzji polityki społecznej (aktywne społecznej poprzez aktywną programy rynku pracy) integrację (KIS, CIS, WTZ, projekty systemowe) • Koncepcja workfare (praca przed zasiłkiem) • Rola spółdzielni socjalnych i ZAZ jako podmiotów ES • Koncepcja flexicurity (elastyczność i • Koncentracja na pracy i bezpieczeństwo socjalne) employability Nowa Aktywizacja formuła instrumentów zdrowotna aktywizacyjnych Aktywizacja stosowanych wobec zawodowa klientów pomocy społecznej W ramach Aktywnej Aktywizacja Aktywizacja Integracji edukacyjna społeczna Przedsiębiorczość społeczna i aktywizacja jako próba rekonstrukcji polityki pomocy społecznej? Korzyści z Ekonomii społecznej • Włączanie do pracy ludzi wykluczonych • Produkty i usługi dla środowisk marginalizowanych • Klauzule społeczne w PZP • Zatrudnienie wspierane + usługi = zatrudnienie socjalne • Praca przed zasiłkiem i biernością Alternatywa dla paradygmatu aktywizacji • Gwarantowany dochód podstawowy (obywatelski) • Każdy obywatel bez względu czy pracuje czy nie otrzymuje dochód podstawowy • Zasada dekomodyfikacji – odtowarowienia dochodu • Zalety i wady tego podejścia • Ale …. Jan Paweł II – „Praca jest dla człowieka godnością” 3. Niesamodzielność i niepełnosprawność 2016 • 4,7 mln wszystkich ON • Wskaźnik zatrudnienia - 23,7 % a stopa bezrobocia - 11,6 % • Deficyt indywidualnego podejścia i zintegrowanych usług • Deficyt asystentów i opiekunów osób zależnych • Nieskuteczny system wprowadzania ON na otwarty rynek pracy (PFRON, ES) • Coraz więcej dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi 4. Kryzys demograficzny Starzenie się społeczeństwa w UE 2015 Zróżnicowane podejście do usług senioralnych (za J. Krzyszkowskim) • GO GO Senior – seniorzy w pełni korzystający z aktywności (np. uniwersytety III wieku itd..) • SLOW GO Senior – seniorzy z pewnymi dysfunkcjami korzystający np. ze wsparcia środowiskowego • NO GO Senior – seniorzy wymagający pełnej obsługi i wsparcia Asysta, opieka, towarzyszenie i wytchnienie – 4 różne usługi, które trzeba rozwijać dla ON i seniorów 5. Kryzys migracyjny w przyszłości 1. Wyzwanie z uchodźcami 2. Wielokulturowość 3. Różnorodność religijna 4. Inne traktowanie kobiet i dzieci 5. Zasoby pracy 6. Ryzyko związane z terroryzmem ? Liczba uchodźców którzy utonęli przez okres 6 miesięcy 2015 przedostając się do UE 2500 w tym dzieci… Dylematy dotyczące uchodźców • Jak przełamać polaryzację społeczeństwa na przeciwników i zwolenników przyjmowania uchodźców? • Czy można nie przyjąć uchodźców? W kontekście praw człowieka ONZ i konwencji Rady Europy. Odpowiedzialność polityczna • Jak ewentualnie zintegrować uchodźców z Polakami? • Jak zapewnić im mieszkanie, pracę, edukację itp.? • Jakie zadania spoczywają na samorządach? • Inna sprawa – czy uchodźcy chcą w ogóle zostać w Polsce? 6. Uzależnienia mix • Blisko 1 mln uzależnionych i 2 mln ludzi nadużywających alkoholu, ponad 100 tyś uzależnionych od narkotyków • Uzależnienia behawioralne (od czynności, niesubstancjalne) np. hazard, gry komputerowe, od pracy, zakupów, sportu, diety, opalania, komórki, seksu • Uzależnienia mieszane (mix) • Coraz więcej młodzieży z problemem uzależnień 7. Choroby psychiczne i przemoc • Problemy psychiczne i • W 2016 r. 90 tyś osób uznano za psychosomatyczne dotykają 25 % ofiary przemocy domowej; z Polaków czego 90% to kobiety i dzieci (zaniżone statystyki?) • Ludzie nie dają sobie rady ze stresem, oczekiwaniami • 73,5 tyś niebieskich kart w 2016 społecznymi, wieczną rywalizacją i tempem życia • Coraz częściej przemoc psychiczna, finansowa, seksualna • Coraz więcej osób jest z depresjami i oraz nękanie kryzysami energetycznymi • Przemoc internetowa (hejt) • 10% nawracająca depresja a 7% bezsenność 8. Wyzwanie edukacyjne • Jak zmieniać polską szkołę aby uczyła samozaradności, odpowiedzialności, wrażliwości i kreatywności? • Wyzwania edukacji wczesnego dzieciństwa • Wyzwanie edukacji zawodowej • Jakie kompetencje powinny mieć służby społeczne ? • Edukacja ustawiczna jako cel Krytyka dotychczasowego modelu edukacji • Krytyka starego, przemysłowego modelu edukacji • Współczesna szkoła tłumii kreatywność uczniów • Standaryzacja, punktoza jak i system egzaminów oraz ocen hamuje rozwój dziecka • Konieczna jest indywidualizacja procesu edukacyjnego i interakcyjny model edukacji Kapitał kreatywny - Richard Florida i jego książka "Narodziny klasy kreatywnej” • Najbardziej dynamicznie rozwijać się będą miejsca, skupiające najbardziej kreatywne, dynamiczne jednostki Miasta?