Uitgave van Koninklijke Van Gorcum BV (Assen) namens het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen ‘Clingendael’ (Postbus 93080, 2509 AB Den Haag), dat inhoud November 2006 samenwerkt met het Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen te Brussel. Verschijnt maandelijks en wordt uitgegeven op de grondslag van een redactiestatuut. Redactiebureau Ten geleide Rik Coolsaet Instituut ‘Clingendael’ Jaap W. de Zwaan Eb en vloed in Nederlands- Redactie Internationale Spectator Bij een jubileum 545 Belgische betrekkingen 585 Postbus 93080, 2509 AB Den Haag tel. 070-3245384; fax. 070-3746669 E-mail: [email protected] of ARTiKelen Bart Tromp [email protected] www. internationalespectator.nl Bernard Bot Van afscheid van de neutraliteit Met overtuiging en berekening: tot postmoderne Kernredactie Jaap W. de Zwaan (hoofdredacteur) van zuiver naar realistisch identiteitscrisis? 590 Peter A. Schregardus (eindredacteur) multilateralisme 547 Gerard J. Telkamp (eindredacteur) BOeKBeSPReKINGEN Algemene redactie Nico Schrijver Alfred Pijpers over C.J.M. Arts, E. Bakker, Y. Vanden Berghe, Nederland in de wijde wereld: Tempo doeloe op S. Biscop, P. van Ham, P. Hoebink, W. Hout, M. van Keulen, J.C. Mulder, C.W.A.M. van Paridon, multilateralisme als verheven Buitenlandse Zaken 595 H. Renner, J.Q.Th. Rood, S. Vanhoonacker, ideaal in eigen belang 552 R. de Wijk. Jan Werts over Abonnementen-administratie Cees Flinterman Een standbeeld voor Sicco Koninklijke Van Gorcum BV Nederland en de Rechten Mansholt 596 Administratie Internationale Spectator Postbus 43, 9400 AA Assen van de Mens: tel. 0592-379555; fax. 0592-379552 een toegepast ideaal 556 Jan Willem Brouwer over E.mail:[email protected] www.vangorcum.nl De vele ongerijmdheden in de E.P. Wellenstein Nederlandse onzijdigheid 598 Abonnementsprijzen Nederland en België: Nederlands rol in Europese Particulier € 55,50 integratie: van Founding Father Sico van der Meer over Instelling € 65,- tot Verloren Zoon 561 Machtsvertoon met averechts Student € 44,50 (max. 5 jaar) Studenten-startersabonnement € 24,50 (1 jaar) effect 599 Buitenland: A. van Staden Particulier € 79,90 Instelling € 90,- Nederland en de transatlantische Bert Ernste over Student € 65,50 samenwerking: De Papoea’s en het belang van Betaling via Belgisch gironummer is mogelijk. Abonnementen worden automatisch verlengd, apologie zonder nostalgie 568 geschiedschrijving 601 tenzij voor 1 december schriftelijke opzegging heeft plaatsgehad. Gert Oostindie & Henk Schulte Erik Dirksen over Losse nummers € 7,90 excl. portokosten Nordholt Machinaties onder de Nederland en zijn koloniale kaasstolp 604 Advertentietarieven Op aanvraag verkrijgbaar bij verleden: moeizame overgang Koninklijke Van Gorcum BV van dekolonisatie naar Marcel de Haas over telefoon 0592-379555 buitenlands beleid 573 Defensie: structurele partner Foto omslag in nationale veiligheid 606 Koninklijke Van Gorcum BV Paul Hoebink Richtlijnen voor auteurs zijn verkrijgbaar op Hoe de dominee de koopman Yvan Vanden Berghe over het redactie-adres. versloeg: Nederlandse Opstellen over Nederland, ISSN 0020-9317 ontwikkelingssamenwerking Vlaanderen en de Benelux 607 gewogen 578 Alle in dit maandblad uitgesproken meningen en inzichten blijven geheel voor verantwoor- SignAleMenTen 609 delijkheid van de schrijvers. 611 Niets uit deze uitgave mag worden verveel- SUMMARIES voudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. druk, fotocopie, microfilm, of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. II inhoud November 2006 Ten geleide Jaap W. de Zwaan Bij een jubileum De Internationale Spectator viert dit jaar zijn 60e Koninkrijk en soevereiniteit verjaardag. Het Koninkrijk is de voorbije 60 jaar geografisch kleiner geworden. Indonesië riep in 1945 de onaf- Voor u ligt een jubileumnummer met een aantal tot hankelijkheid uit, Nieuw-Guinea moest in 1962 nadenken prikkelende artikelen over belangrijke on- aan de Republiek Indonesië worden afgestaan en derdelen van het Nederlands buitenlands beleid gedu- Suriname werd in 1975 onafhankelijk. Binnen het rende de laatste 60 jaar. Een greep: het Koninkrijk als bestaande Koninkrijk kreeg Aruba in 1986 een desintegrerende koloniale mogendheid; Nederland als status aparte, terwijl het ernaar uitziet dat binnen- gangmaker van de Europese samenwerking; Neder- kort hetzelfde zal gebeuren met Curaçao en Sint- land als deelnemer in diverse processen van multila- Maarten. De andere drie eilanden, Bonaire, Saba en terale samenwerking; Nederland als voorvechter van Sint-Eustatius, lijken daarentegen te kiezen voor een mensenrechten en ontwikkelingssamenwerking; de plaats binnen het Nederlandse constitutionele stelsel. transatlantische relatie; veranderingen in de identiteit van Nederland; en de relatie met onze zuiderburen. De deelname aan multilaterale samenwerkingsver- banden heeft ook onze soevereiniteit beperkt. Denk De timing van het verschijnen van het jubileum- bijvoorbeeld aan de effecten van bindende beslissin- nummer is bijzonder. Opmerkelijk is namelijk dat gen van de VN-Veiligheidsraad. Vooral echter het in de campagne op weg naar de verkiezingen van lidmaatschap van de Europese Unie heeft geleid tot 22 november a.s. nauwelijks of geen aandacht wordt een overdracht van bevoegdheden aan een nieuwe, in- besteed aan buitenlands beleid. Dat valt te betreu- ternationale bestuurslaag. In de leer der internationale ren, in het bijzonder gezien de behoefte aan discussie betrekkingen worden de lidstaten van de Unie tegen- over de toekomst van de Europese integratie. Juist woordig wel aangeduid als ‘semi-soevereine’ staten. op Europees niveau moet Nederland vermijden dat Daar staat overigens wel iets tegenover. De EU ver- de discussie voortgaat zonder substantiële Neder- vult een voorbeeldfunctie in de wereld waar het gaat landse inbreng. om regionale samenwerking: de Unie als waarborg voor vrede, stabiliteit en welvaart op ons continent. Multilaterale samenwerking en europa Bezien we de bijdragen voor dit nummer, dan komen Op terreinen waar de lidstaten nog wel over belang- multilaterale samenwerking, in het bijzonder in de rijke eigen bevoegdheden beschikken, zoals energie, vorm van europeanisering, in samenhang met de buitenlands beleid, vreemdelingenbeleid, volksge- wereldomvattende tendensen inzake globalisering en zondheid en misdaadbestrijding, moeten keuzen internationalisering naar voren als belangrijkste ont- worden gemaakt. Aan de ene kant willen we onze wikkelingen gedurende de laatste 60 jaar. Nederland bevoegdheden op deze essentiële beleidsterreinen derhalve als deelnemer in internationale samenwer- behouden. Aan de andere kant is duidelijk dat juist op kingsverbanden en niet meer als land dat geheel die terreinen meer internationale samenwerking nodig autonoom optreedt. is. Ook dit soort onderwerpen kunnen staten immers niet meer geheel zelf regelen. Een raadpleging via Na de Tweede Wereldoorlog is Nederland o.a. lid internet die na het referendum – op 1 juni 2005 – over geworden van de Verenigde Naties, de NAVO, de het Europees grondwettelijk verdrag in Nederland Raad van Europa, de OESO en de Europese Unie. plaatsvond, wijst uit dat de burger meer (Europese) Als lid van deze organisaties heeft Nederland bij- samenwerking op deze beleidsterreinen wil. gedragen aan de ontwikkeling van internationale stelsels inzake vrede en veiligheid, mensenrechten Toekomstdiscussie en economische samenwerking. Vooral het lidmaat- Nederland speelt in VN- en NAVO-kader een voor- schap van de Europese Unie heeft ons deelgenoot aanstaande rol in vredes- en opbouwmissies. Ook in gemaakt van een intensief integratieproces, dat in- economisch opzicht kan Nederland internationaal middels raakt aan alle beleidsterreinen. zijn partijtje meeblazen. Niettemin laat de intensiteit Jaargang 60 nr. 11 g november 2006 internationale 545 Spectator van de diverse vormen van internationale samen- diepgang nodig om de geest te scherpen. De kracht werking twijfel opkomen of ons land in de toekomst van de Internationale Spectator zit hem in niet te nog wel een eigen rol op het wereldtoneel zal spelen. lange artikelen die prikkelen door hun bijzondere Bovendien eisen nieuwe grote mogendheden (China, vraagstelling. Een zodanige aanpak bevordert ook de India en Brazilië bijvoorbeeld) hun plek in de wereld leesbaarheid en toegankelijkheid van het blad. op, onder andere in de VN-Veiligheidsraad en de G8. Ook de ontwikkelingen inzake mondialisering De Internationale Spectator ziet zichzelf als een open en internationalisering gaan door. Waarschijnlijk zal podium. Het blad is niet gebonden aan enige poli- de politieke betekenis van Nederland in de wereld tieke of maatschappelijke stroming. Vanwege zijn dan ook verder afnemen. onafhankelijk karakter kunnen de lezers van de Spectator nieuwe ontwikkelingen op het gebied van Zelfs in Europees verband moet Nederland ervoor het Nederlands buitenlands beleid goed volgen. waken niet te worden gemarginaliseerd. Vroeger bood de EG-samenwerking ons land alleen maar voor- Onder andere als gevolg van de geschetste ontwik- delen (denk aan de landbouw en het vervoer). Thans kelingen inzake globalisering en internationalise- dreigt Nederland structureel netto-betaler te worden ring zal vanaf 2007 de laatste bijzondere serie van en moet het zich sterk maken om typisch eigen beleid de Spectator, die van de ‘Europa’-nummers, worden te kunnen behouden (ons strafrecht en drugsbeleid opgeheven. ‘Europese’ aspecten komen immers op bijvoorbeeld). Moeten wij ons schikken naar deze