T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI ANKARA CUMHURİYET’İN İLANININ 90’INCI YILINDA ATATÜRK VE CUMHURİYET SEMPOZYUMU 23 - 24 EKİM 2013 Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları ANKARA GENELKURMAY BASIMEVİ 2014 III ISBN: 978-975-409-686-6 KKSN: 7610KK0463647 YAYIN KURULU BAŞKANI Tuğg. Necdet TUNA YAYIN KURULU Yrd.Doç.Dr.Öğ.Alb. Levent KUŞOĞLU Dr.Öğ.Bnb. Hüsnü ÖZLÜ Hv.Öğ.Bnb. Deniz KURT Araş. ve Konf.Uzm. Gülru ÇELEN Araş. ve Konf.Uzm. Dilek GEYVE BİLİM KURULU Prof.Dr.Reşat GENÇ Prof.Dr. Gülnihal BOZKURT Prof.Dr.Temuçin Faik ERTAN Prof.Dr.İhsan GÜNEŞ Prof.Dr.Neşe ÖZDEN DÜZELTİ / SAYFA DÜZENİ İlkay SARIKAYA KAPAK Mehmet Akif AK III SUNUŞ 29 Ekim 1923 tarihi Türk milleti için bir dönüm noktasıdır. Millet olma bilincini Millî Mücadele ile kazanmaya başlayan Türkler, bu tarihte özgür iradelerini idari alanda da yansıtan cumhuriyeti kabul etmişlerdir. Mustafa Kemal ATATÜRK’ün benim en büyük eserim dediği Türkiye Cumhuriyeti, Kurtuluş Savaşı ve onu tamamlayan Türk Devrimi’nin temel ilkeleri üzerine kurulmuştur. Mustafa Kemal ATATÜRK’ün eşsiz ileri görüşlülüğüyle kurulan Cumhuriyet; millî egemenlik ve tam bağımsızlık esasına dayanan, akıl ve bilimin rehberliğinde sürekli gelişimi öngören bir aydınlanma ve çağdaşlaşma hamlesidir. Türkiye’de Cumhuriyet; ırk, din, dil ve cinsiyet farkı gözetmeksizin bütün vatandaşların paylaştıkları ve yararlandıkları siyasi rejimin adı olmuştur. Eşitlik ilkesi, herkesin kanun önünde eşitliği, Türkiye Cumhuriyeti’nin bir özelliğini teşkil etmiştir. Nüfusun yarısını teşkil eden kadınlarımıza toplum hayatında eşit haklar sağlama, seçme ve seçilme hakkını eşit şartlarda kullanma Türkiye Cumhuriyeti’nin bir niteliğidir. Mustafa Kemal ATATÜRK, hızla çökmekte olan Osmanlı İmparatorluğu’ndan modern Türkiye Cumhuriyeti’ni meydana çıkararak yok edilmek istenen Türk milletine yepyeni bir hayat kazandırmıştır. Cumhuriyet’in ilanını takiben adım adım gerçekleştirilen siyasi, idari, sosyal, kültürel, mali ve askerî tüm inkılaplar ve düzenlemeler ATATÜRK’ün çağdaşı olan devlet adamlarına örnek olmuştur. Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı tarafından düzenlenen “Cumhuriyet’in İlanının 90’ıncı Yılında ‘ATATÜRK ve Cumhuriyet’ Sempozyumu” 23 - 24 Ekim 2013 tarihleri arasında Ankara’da Kara Harp Okulunda gerçekleştirilmiştir. Sempozyuma üniversitelerin değerli öğretim üyeleri ile Türk Silahlı Kuvvetlerinde muvazzaf ve emekli personel katılmıştır. Beş oturumdan oluşan sempozyumda sırasıyla ATASE Daire Başkanı Tuğgeneral Necdet TUNA’nın karşılama konuşması, Genelkurmay Personel Başkanı Korgeneral Metin İYİDİL’in açılış konuşması, Prof.Dr. Justin McCARTHY’nin ve Prof.Dr. Şerafettin TURAN’ın sempozyum akademik açılış konuşmalarını müteakip 16 bildiri sunulmuştur. Hazırladıkları bildirilerle “ATATÜRK ve Cumhuriyet” konusunu değişik yönleriyle ortaya koyarak bizleri bu yönde aydınlatan bildiri yazarlarına ve yayında emeği geçen tüm arkadaşlarıma sonsuz teşekkürler ederim. Necdet TUNA Tuğgeneral ATASE Daire Başkanı III IV İÇİNDEKİLER SUNUŞ İÇİNDEKİLER........................................................................................ III SEMPOZYUM AÇILIŞ OTURUMU Prof.Dr. Justin McCARTHY’nin Sempozyum Akademik Açış Konuşması............................................................................................. 1 Prof.Dr. Şerafettin TURAN’ın Sempozyum Akademik Açış Konuşması............................................................................................. 11 BİRİNCİ OTURUM CUMHURİYET FİKRİNİN TARİHSEL TEMELLERİ VE KAYNAKLARI Cumhuriyet ve Demokrasi Fikrinin Oluşum ve Gelişimi......................... 21 Dr.Hv.Öğ.Alb. F.Rezzan ÜNALP Meşrutiyet Dönemi Fikir Akımları ve ATATÜRK.................................... 35 Prof.Dr. Reşat GENÇ ATATÜRK’te ve ATATÜRK’ün Yaşadığı Dönemde Cumhuriyet, Demokrasi ve Medeniyet Algısı............................................................. 45 Prof.Dr. Neşe ÖZDEN Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de Anayasal Gelişmeler............... 73 Prof.Dr. Adnan SOFUOĞLU İKİNCİ OTURUM ATATÜRK’TE CUMHURİYET FİKRİNİN OLUŞUM SÜRECİ ATATÜRK’ün Yetiştiği Dönemin Sosyokültürel Yapısı.......................... 91 Prof.Dr. Yusuf SARINAY ATATÜRK’ün Eğitim Süreci ve Düşünce Dünyasını Etkileyen Olaylar ve Düşünürler........................................................................................ 105 Prof.Dr. Şerafettin TURAN ATATÜRK’ün Okuduğu ve Yazdığı Eserlerde Cumhuriyet ve Demokrasi Fikri..................................................................................... 117 Prof.Dr. S.Esin DERİNSU DAYI Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Türkiye’de Aydınların ve Halkın Cumhuriyet’e Bakışı ve Cumhuriyet Fikrinin Gelişimi........................... 147 Dr.Öğ.Kd.Alb. Zekeriya TÜRKMEN III ÜÇÜNCÜ OTURUM CUMHURİYET’İN İLANINA GİDEN YOL VE CUMHURİYET’İN İLAN EDİLME SÜRECİ İstiklal Savaşı Döneminde Millî İradenin Oluşum Süreci....................... 173 Prof.Dr. Serpil SÜRMELİ Saltanatın Kaldırılması ve Cumhuriyet’e Giden Yol.............................. 197 Prof.Dr. Temuçin Faik ERTAN Cumhuriyet’in İlanı ve Doğan Tepkiler.................................................. 213 Prof.Dr. İhsan GÜNEŞ Cumhuriyet’in İlanının Türk Basınındaki Yansımaları........................... 227 Dr.Öğ.Bnb. Hüsnü ÖZLÜ DÖRDÜNCÜ OTURUM ATATÜRK DÖNEMİNDE SOSYOKÜLTÜREL KAZANIMLAR ATATÜRK Dönemi Eğitim, Bilim ve Kültür Alanındaki Kazanımlar....... 251 Doç.Dr. Sadiye TUTSAK ATATÜRK Dönemi Kültür Kazanımları................................................. 291 Yrd.Doç.Dr. Barış METİN ATATÜRK’ün Dil ve Tarih Anlayışı........................................................ 321 Prof.Dr. Kemal ARI ATATÜRK’ün Kişilik Özelliklerinde Değerler......................................... 335 Doç.Dr. Kadir ULUSOY BEŞİNCİ OTURUM ATATÜRK VE MODERN TÜRKİYE Türkiye Cumhuriyeti’nin Temel Nitelikleri.............................................. 353 Prof.Dr. Hikmet ÖZDEMİR ATATÜRK ve Cumhuriyet Hukukuyla Demokrasiye Geçiş................... 363 Prof.Dr. Gülhinal BOZKURT ATATÜRK’te Dış Politika ve Liderlik..................................................... 373 Doç.Dr. Hakan UZUN Türk Ordusunun Modernleşme Süreci.................................................. 399 Prof.Dr. Esat ARSLAN ATATÜRK Dönemi İktisat Politikaları ve Kalkınma............................... 413 Doç.Dr. Derviş KILINÇKAYA SEMPOZYUM GENEL DEĞERLENDİRMESİ 90’ıncı Yılında ATATÜRK ve Cumhuriyet Sempozyumu Sonuç Değerlendirmesi.................................................................................... 427 Prof.Dr. Ergün AYBARS IV PROF.DR. JUSTIN McCARTHY’NİN SEMPOZYUM AKADEMİK AÇIŞ KONUŞMASI ATATÜRK VE TÜRKLERİN HAYATTA KALIŞI: BİR YABANCININ İZLENİMLERİ * Prof.Dr. Justin McCARTHY Özet ATATÜRK’ün önemini anlatmanın en iyi yolu, Mustafa Kemal olmasaydı Türklerin kaderi nasıl bir felaket olurdu diye düşünmektir. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra zafer kazanan İtilaf devletlerinin Türklere bir şey bırakma niyetleri yoktu. Sevr Anlaşması ve Saint Jean de Maurienne Anlaşması, teoride merkezi Kastamonu ve Ankara vilayetlerinde olan bir Türk devleti yaratmaktaydı. Bu ise asla ayakta kalabilecek bir devlet olmayacaktı. Ekonomisi neredeyse tamamen zirai nitelikteydi ve çok az endüstrisi vardı. Zirai ürünler ancak düşmanın elindeki bölgelerden geçerek piyasalara ulaşabiliyordu. Yeni devlet, Yunan ve Ermenilerin işgal ettiği alanlardan gelen mültecilerin şişirdiği nüfusu asla destekleyemezdi. Dalları kesilmiş bu devletin uzun süre Türklere bırakılıp bırakılmayacağı da şüphelidir. Ekonomik ve siyasi açıdan Anadolu’nun ayrılmaz bir parçasıydı. Doğuya giden demir yolu buradan geçiyordu ki bu durum bölgeyi fethedecekler için arzu edilen bir ödüldü. Bölgede doğal savunma imkânı yoktu. Balkan ve Orta Doğu tarihi, istilacıların durdurulmadıkları sürece geriye hiçbir şey kalmayıncaya dek Türk topraklarını ele geçirmeye devam edeceklerini göstermektedir. Osmanlı Hükûmeti, Anadolu’nun işgalini ve Türklerin nihai olarak imha edilişini durdurmaya muktedir değildi. Esasen Damat Ferit Hükûmeti yalnızca kendisinin hayatta kalışıyla ilgilenmekteydi. Düşmanlarına karşı koyacak Türk generaller ve siyasetçiler vardı ancak hiçbiri diğerlerini kendisini takip etmeye ikna edemezdi. Anadolu halkı savaşacaktı ancak liderleri olmadan ancak katledilirdi. Mustafa Kemal gerekli olan kişiydi. Ondan başka kimse yoktu, başka hiç kimse Türkleri tek bir bayrak altında toplayamazdı. Düşmanlar yenilgiye uğratıldığında başka hiç kimse savaştan mahvolmuş bir ülkenin reformunu ve ekonomik anlamda hayatta kalışını yönlendiremezdi. Abstract The importance of ATATURK can best be shown by considering the disaster that would have been the fate of the Turks had there been no Mustafa Kemal. After World War I, the victorious Allies had no intention of leaving anything to the Turks. The Treaty of Sevres and the Agreement of Saint Jean de Maurienne in theory created a Turkish state centered on Kastamonu and Ankara provinces. It would never have been a viable state. Its economy was almost totally agricultural, with very little industry. Agricultural products could only reach markets by passing through regions held by enemies. The new state could never have supported its population, swelled by refugees from areas occupied by Greeks and Armenians. It is doubtful if even this truncated state would have been left very long to the Turks. Economically and politically, it was an integral part of Anatolia. The railroad to the East passed through it, a desirable prize for conquerors. The region had no natural defenses. The history of the Balkans and the Middle