P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz KRASNYSTAW (825) Warszawa 2011 Autorzy: Sławomir M ądry*, Izabela Bojakowska**, Paweł Kwecko**, Jerzy Miecznik**, Krystyna Wojciechowska*** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny planszy A: Albin Zdanowski** Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka we współpracy z King ą Małeck ą** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka** * – Przedsi ębiorstwo Usług Geologicznych „Kielkart”, ul. Starowapiennikowa 6, 25-113 Kielce ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne „Polgeol” SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN ………………. Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (Sławomir M ądry) ................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Sławomir M ądry) .................................. 4 III. Budowa geologiczna (Sławomir M ądry) ........................................................................ 7 IV. Zło Ŝa kopalin (Sławomir M ądry) .................................................................................. 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Sławomir M ądry) ................................................. 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (Sławomir M ądry) .......................... 18 VII. Warunki wodne (Sławomir M ądry) ............................................................................ 20 1. Wody powierzchniowe....................................................................................... 20 2. Wody podziemne ............................................................................................... 21 VIII. Geochemia środowiska............................................................................................... 23 1. Gleby (Paweł Kwecko) ....................................................................................... 23 2. Osady (Izabela Bojakowska) .............................................................................. 26 3. Pierwiastki promieniotwórcze (Jerzy Miecznik) ................................................ 29 IX. Składowanie odpadów (Krystyna Wojciechowska) ..................................................... 31 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (Sławomir M ądry) ...................................................... 36 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Sławomir M ądry) ..................................................... 38 XII. Zabytki kultury (Sławomir M ądry) ............................................................................. 43 XIII. Podsumowanie (Sławomir M ądry, Krystyna Wojciechowska) ................................ 44 XIV. Literatura ..................................................................................................................... 46 I. Wst ęp Arkusz Krasnystaw Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowa- ny w latach 2010–2011 w Przedsi ębiorstwie Usług Geologicznych „Kielkart” w Kielcach (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym – Pa ństwowym Instytucie Badaw- czym i Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Polgeol” SA w Warszawie (plansza B). Map ę spo- rz ądzono zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005), na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000, w układzie współrz ędnych 1942. Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystana została Mapa geologiczno- gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Krasnystaw, wraz z materiałami autorskimi (Kro- gulec, Wierchowiec, 2005). Plansza A jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geo- logii in Ŝynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska. Informacje doty- cz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Zawarte na mapie informacje mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały niezb ędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: − Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w War- szawie, 3 − Urz ędach Wojewódzkim i Marszałkowskim w Lublinie, − urz ędach powiatowych, miejskich i gminnych, − nadle śnictwach Lasów Pa ństwowych. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym w sierpniu 2010 roku. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Krasnystaw wyznaczaj ą współrz ędne 23°00’–23°15’ długo ści geogra- ficznej wschodniej i 50°50’–51°00’ szeroko ści geograficznej północnej. Jego powierzchnia wynosi około 324 km 2. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza nale Ŝy do województwa lubelskiego. W jego granicach znajduj ą si ę fragmenty dwóch powiatów – krasnostawskiego (gminy: Kra- snystaw, Łopiennik, Rudnik, Izbica, Kra śniczyn, Siennica RóŜana oraz miasto Krasnystaw) i zamojskiego (gminy Nielisz i Stary Zamo ść ). Przez północn ą cz ęść obszaru arkusza Krasnystaw, zgodnie z podziałem J. Kondrackie- go (2002), przebiega granica pomi ędzy dwiema podprowincjami – Wy Ŝyn ą Lubelsko-Lwow- sk ą, a Polesiem. Jest ona jednocze śnie grani ą Ni Ŝu Wschodniobałtycko-Białoruskiego i Wy- Ŝyn Polskich, a tak Ŝe obszarów Europy Wschodniej i Zachodniej. Omawiany obszar jest po- ło Ŝony w obr ębie kilku mezoregionów. Trzy spo śród nich – Wyniosło ść Giełczewska, Działy Grabowieckie oraz Padół Zamojski nale Ŝą do makroregionu Wy Ŝyny Lubelskiej (podprowin- cja Wy Ŝyna Lubelsko-Lwowska), jeden – Obni Ŝenie Dorohuskie wchodzi w skład makrore- gionu Polesie Woły ńskie (podprowincja Polesie) (fig. 1). Wyniosło ść Giełczewska stanowi wysoczyzn ę o urozmaiconej rze źbie. Deniwelacje te- renu, pomi ędzy górnymi partiami wzniesie ń, a dnami dolin rzecznych si ęgaj ą 70 m. Charakte- rystycznym elementem rze źby jest schodkowo wykształcony system powierzchni zrówna ń, ponad którymi dominuj ą osta ńce erozyjne. Działy Grabowieckie, zbudowane głównie z odpornych na wietrzenie górnokredowych opok, tworz ą równole Ŝnikowe garby, najcz ęś ciej przykryte lessami, cz ęsto poprzecinane nie- wielkimi dolinkami i rozci ęciami erozyjnymi. Padół Zamojski jest rozległym obni Ŝeniem denudacyjnym powstałym wskutek erozji mało odpornych margli i kredy pisz ącej mastrychtu górnego. 4 Obni Ŝenie Dorohuskie obejmuje niewielki północny fragment opisywanego obszaru, w rejonie Krasnegostawu. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Krasnystaw na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica obszaru Europy Wschodniej i Zachodniej, 2 – granice makroregionów, 3 – granice mezoregionów podprowincja makroregion mezoregion Wy Ŝyna Lubelsko-Lwowska Wy Ŝyna Lubelska 343.16 – Płaskowy Ŝ Świdnicki 343.17 – Wyniosło ść Giełczewska 343.18 – Działy Grabowieckie 343.19 – Padół Zamojski Roztocze 343.21 – Roztocze Zachodnie 343.22 – Roztocze Środkowe Polesie Polesie Woły ńskie 845.31 – Obni Ŝenie Dorohuskie 845.32 – Pagóry Chełmskie Wy Ŝyna Woły ńsko-Podolska Wy Ŝyna Woły ńska 851.12 – Kotlina Hrubieszowska Charakterystycznymi formami geomorfologicznymi obszaru arkusza s ą pokrywy lesso- we, których mi ąŜ szo ść przekracza lokalnie 20 m, dna dolin rzecznych (Wieprza, śółkiewki, Wojsławki i Wolicy oraz mniejszych rzek), niewielkie wydmy wyst ępuj ące na powierzchni tarasu nadzalewowego Wieprza, tarasy nadzalewowe i zalewowe rzek, kraw ędzie i stoki wy- soczyzn (dobrze widoczne w dolinie Wieprza) oraz liczne dolinki, parowy i w ąwozy w osa- 5 dach lessowych. Typowe dla Wy Ŝyny Lubelskiej, s ą spłaszczenia wierzchowinowe, pozba- wione pokrywy lessowej, wyst ępuj ące na opisywanym obszarze na północ od doliny śół- kiewki oraz w mi ędzyrzeczu śółkiewki i Wieprza. Obszar arkusza znajduje si ę w lubelsko-zamojskim regionie klimatycznym, który kształtuj ą ścieraj ące si ę wpływy klimatu kontynentalnego i atlantyckiego. Charakterystyczn ą cech ą s ą tu stosunkowo krótkie pory przej ściowe, tj.