REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I HISTORISË DHE FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË MALLAKASTRA STUDIM GJEOGRAFIK Studim gjeografik për marrjen e gradës shkencore “Doktor” PËRGATITI: UDHËHEQËS SHKENCOR: MSC. MARIGLEN SHERIFAJ PROF. DR.PERIKLI QIRIAZI TIRANË 2015 I UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I HISTORISË DHE FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË DISERTACION me titull MALLAKASTRA - STUDIM GJEOGRAFIK e paraqitur nga M.sc MARIGLEN SHERIFAJ NË KËRKIM TË GRADËS “ DOKTOR” NË SHKENCAT GJEOGRAFIKE Specialiteti : Gjeografi REGJIONALE Udhëheqës shkencor Prof. Dr. PERIKLI QIRIAZI U mbrojt më …./…/…………… Komisioni : 1………………………………... Kryetar 2………………………………… Anëtar ( oponent) 3………………………………… Anëtar ( oponent) 4………………………………… Anëtar 5………………………………… Anëtar Tiranë 2015 II Mirënjohje Është e vështirë të përmbledhësh me disa fjali mirënjohjen ndaj të gjithë individëve, institucioneve, miqve, kolegëve, profesorëve etj të cilët kanë kontribuar me literaturë, ide, këshilla, sugjerime, pse jo edhe vrejtje, për realizimin e këtij studimi disa vjeçar. Së pari desha t’i shpreh mirënjohjen familjes sime, për mbështetjen morale, financiare dhe lehtësirat që më ka krijuar gjatë realizimit të këtij studimi. Së dyti dëshiroj të falenderoj ish profesorët e mi, të cilët kanë vendosur secili nga një tullë në krijimin e bagazhit tim profesional dhe shkencor. Një falenderim të veçantë do t’ia kushtoja udhëheqësit tim Prof.Dr. Perikli Qiriazi ndihma e të cilit ka qenë e pakursyer që nga bankat e universitetit deri në fazën aktuale. Këmbëngulja, përkushtimi, dhe vullneti i tij i hekurt kanë shërbyer si etalon edhe për mua, për të realizuar një punim dinjitoz dhe me baza shkencore. Pjesë e mirënjohjes dhe e falenderimit janë edhe banorët e Mallakastrës të cilët më kanë ofruar mbështetje maksimale në identifikimin hapësinor dhe tiparet kulturore të kësaj krahine me tradita dhe zakone të trashëguara ndër shekuj. Mikëpritja dhe krenaria e banorëve të kësaj krahine për të identifikuar veten si mallakastriot , ma ka lehtësuar së tepërmi punën kërkimore- shkencore në konturimin hapësinor të kësaj krahine me një pasuri kulturore të rrallë. Anketat e realizuara me banorët e Mallakastrës ofrojnë informacion të gjithanshëm gjeografik, historik, kulturor etj i cili do të shërbejë edhe për punime të tjera shkencore në të ardhmen. III PËRMBAJTJA Faqe Shkurtesë………………………………………………………………... VII Lista e figurave ………………………………………………………… VIII Lista e tabelave…………………………………………………………. XI Hyrje XIV KAPITULLI I Koncepti Mallakastër dhe evolimi i tij në shekuj I.1. Koncepti rreth rajonit të Mallakastrës 19 I.2. Si lindin dhe formësohen krahinat.......................................................... 20 I.3. Origjina e toponimit Mallakastër.............................................................. 24 I.4. Mallakastra dhe Myzeqeja......................................................................... 26 I.5 Myzeqeja.................................................................................................... 30 I.6.1. Mallakastra në shekuj I.6.2. Mallakastra në antikitet............................................................................. 32 I.6.3. Mallakastra në mesjetë............................................................................ 37 I.6.4. Mallakstra nga shek XV-XIX.................................................................. 38 I.7 Mallakastra në periudhën aktuale.............................................................. 49 1.8 Nënndarjet krahinore të Mallakastrës................................................. 52 1.9 Përfundime 53 KAPITULLI II Pozita gjeografike e Mallakastrës II.1 Roli i pozitës gjeografike në krahinën e Mallakastrës ……………….. 54 KAPITULLI III Sistemet fizike dhe oferta e tyre për popullim dhe zhvillim social-ekonomik III.1. Ndërtimi gjeologjik III.1.1. Veçoritë strukturore.......................................................................... 60 III.1.2. Veçoritë litologjike............................................................................ 60 III.1.3. Vetitë fiziko-kimike të shkëmbinjëve të Mallakastrës..................... 62 III.1.3.1. Klasifikimi i shkëmbinjëve sipas fortësisë....................................... 64 III.1.3.2. Klasifikimi i shkëmbinjëve sipas përshkueshmërisë........................ 68 III.1.3.3. Klasifikimi i shkëmbinjëve sipas tretshmërisë................................. 71 III.1.4. Tektonika e Mallakastrës............................................................... 73 III.1.5. Rreziku sizmik................................................................................ 78 III.1.6. Pasuritë minerare të Mallakastrës dhe roli i tyre në ekonomi.... 81 III.1.7 Konkluzione 86 III.2 Relievi.............................................................................................. 87 III.2.1. Morfografia e relievit të Mallakastrës.............................................. 88 III.2.2. Veçoritë morfometrike të relievit të Mallakastrës............................ 89 III.2.2.1/a Katet hipsometrike........................................................................... 89 III.2.2.1/b Nënkatet hipsometrike .................................................................... 91 IV III.2.2.2. Dendësia e copëtimit ....................................................................... 92 III.2.2.3 Thellësia e copëtimit të relievit......................................................... 95 III.2.3. Morfogjenza e relievit...................................................................... 99 III.2.4. Njësitë e relievit të Mallakastrës 102 III.3 Klima................................................................................................. 112 III.3.1/a. Faktorët kozmik dhe planetar........................................................ 112 III.3.1/b Faktorët lokal................................................................................. 112 III.3.2. Elementët klimatikë ........................................................................ 114 III.3.3. Zonaliteti klimatik i Mallakastrës..................................................... 118 III.3.4. Pasuritë klimatike të Mallakastrës.................................................... 119 III.4. Hidrografia........................................................................................ 120 III.4.1. Ujërat sipërfaqësore......................................................................... 121 III.4.2. Ujërat nëntokësore......................................................................... 126 III.4.3. Liqenet artificiale ............................................................................. 128 III.4.4. Kanalet artificial............................................................................... 129 III.5 Tokat ................................................................................................. 129 III.6 Bimësia ............................................................................................. 133 III.7 Bota shtazore 136 Konkluzione të përgjithshme 137 KAPITULLI IV Sistemet humane IV.1. Popullsia IV.1.1. Popullimi dhe dinamika e ndryshimeve të tij….………………… 138 IV.1.2. Popullimi i hershëm i Mallakastrës................................................... 138 IV.1.3. Shpërndarja hapësinore e vendbanimeve......................................... 141 IV.1.4. Shpërndarja e popullsisë sipas kateve hipsometrike.......................... 147 IV.1.5. Struktura e qendrave të banuara……………………………… 147 IV.1.6 Evolimi numerik i popullsisë së Mallakastrës gjatë shek XX-të 149 IV.1.6.1 Popullsia e Mallakastrës para vitit 1992……………….. 149 IV.1.6.2. Ndryshimi numerik i popullsisë së Mallakastrës gjatë periudhës 153 1992-2009…………………………………………………… IV.1.6.3. Ndryshimi i popullsisë në njësitë vendore të Mallakastrës gjatë 154 periudhës 1992-2013……………… IV.1.7. Shtimi natyror …………………………………………………… 157 IV.1.7.1. Nataliteti…………………………………………………………… 160 IV.1.7.2. Mortaliteti …………………………………………………………. 163 IV.1.8. Lëvizja mekanike e popullsisë …………………………………… 166 IV.1.8.1. Të ardhurit…………………………………………………………. 170 IV.1.8.2. Të larguarit………………………………………………………… 172 IV.1.9. Dendësia e popullsisë së Mallakastrës…………………………….. 173 IV.1.10. Struktura e popullsisë………………………………………………. 178 IV.1.10.1. Struktura gjinore………………………………………………….. 178 IV.1.10.2. Struktura moshore………………………………………………….. 179 IV. 1.11 Përfundime 184 V KAPITULLI V Kuadri ekonomik i Mallakastrës, arritje dhe sfida V.1. Mallakastra në tranzicion, konsiderata të përgjithshme………. 186 V.2 Ekonomia bujqësore e Mallakastrës dhe problemet e saj……… 187 V.2.1. Bujqësia…………………………………………………………... 193 V.2.1.1. Bujqësia në vitet 90-të…………………………… 194 V.2.1.1.1. Konsiderata të përgjithshme mbi organizimin dhe pronësinë e 194 tokës……………………………………………………… V.2.1.1.2. Struktura e kulturave bujqësore 197 V.2.1.2. Bujqësia në vitet 2000………………………………………….. 201 V.2.1.2.1 Konsiderata të përgjithshme mbi organizimin dhe përdorimin e 201 tokës ………………………………………………………………. V.2.1.2.2. Struktura e kulturave bujqësore …………………………………… 203 V.2.1.3. Pemëtaria………………………………………………………….. 205 V.2.1.3.1 Pemëtaria në fund të viteve 1990-të ……………………………… 207 V.2.1.3.2. Zhvillimi i pemëtarisë në periudhën 2000-2011………………… 210 V.2.2. Blegtoria…………………………………………………………. 213 V.2.2.1 Blegtoria në vitet 90-të…………………………………………… 213 V.2.2.2. Blegtoria në vitet 2000…………………………………………… 215 V.3. Sektori sekondar – industria……………………………………. 218 V.3.1. Konsiderata të përgjithshme…………………………………….. 218 V.3.2 Struktura e industrisë në vitet 90-të…………………………… 219 V.3.3. Industria e Mallakastrës