с 1' ј ' t MR PAVO L.IVKOVIC • 1 r. Podaci о · roЬiju kao izvor .za istorijsku geogra­ fiju srednjovjekovne B~sne ј' '• 1. ' Trgovina bosanskim roЫjem Ьila је do sada u nasoj istoriografiii v1se puta predmet izucavanja. Do sada su se ovom proЫematikom ba­ vili mnogi autori. 1) Ovom prilogu nije cilj da posebno obraduje proЫe­ matiku bosanskog rоЫја, nego mu је zadatak da podaci о roЬiju po­ sluze kao izvori za istorijsku geografiju srednjovjekovne Bosne. ') G. Cremosnik, Provni polozaj noseg roЫfa u srednjem vijeku, Glasnik Zemaljskog Muzeja - 1947, Drustvene nauke sv. 11, Sarajevo '1947. G. Cremosnik, lzvori za istoriiu rоЫја i servicijanskih odnosa u nasim zem· ljamo srednjega vijeka, lstorijsko-pravni zbornik 1, Sarajevo 1949. · G. Cremesnik, Nase rоЫје u srednjem veku, Jugoslovenska njiva 6/1922, 1. А. Solovjev, Trgovina bosanskim roЫjem do godine 1661, Godisnjak drzavnog muzeja u Sarajevu 1946, Drustvene rюuke sv. 1: Ј. Stipancic, Nasi krajevi i trgovina roЬijem, Franjevacki vijesnik 35/ 1928. S. Novakovic, Trgovina roЫjem u srpskim drzavama srednjeg veka, Prosveta (kalendar) 9/1913. Ј. Tadic, Tgovina roЫ je m u Dutяovniku u 15 veku, Politika 27/1930, 8804-9. 8129-6. ' V. Vinaver, Trgovina bosanskim roЬijem tokom 14 veka u Dubrovniku, Anali Historijskog instituta JAZU u Dubrovniku 11, (1953ј. М. Purkovic, RoЬije i trgovino roЫjem u srednjevekovnirn srpskim zemljama, Glasnik profesorskog drustva Xlll/1 (19321. Petranovic, О ropstvu, Rad Jugoslavenske akodemije XVI, Zagreb 189. 1. G. Cremosnik, Kancelarijski i notarski spisi 1, SAN, Beograd 1932. Charles Verlinden, L'esclavage sur lo c6te dalmate au bas moyen dge, Bulie- ~ tin de 1' lnstitut Historique belge de Rame, Fascicule u Xll-1970. .33_3 Trgovina roЫjem koja se javlja u drugoj polovinj trinaestog vjjeka u Bosnj Ьila је vrlo rozvjjena. U ovo111 periodu bosansko roЬije se javlja u prjmorskjm gradovjma, medu kojjma је ј grad Tro­ gjr. ~to se tice porjjekla roЬija , u dokumentjma se ono pomjnje kao roЬije jz Bosne. Bosansko roЬije dolazjlo је u vlast pojedjnjh Trogjrskih porodjca. Jedna od takvjh је porodjca Dimincjca.2 ) U dokumentima је spomenuto da је rоЫје porjjeklom jz Bosne, vjerovatno zbog toga sto је Bosna, posljje 1253. godine, Ьila podijeljena па dvjje banovine: Bosnu u uzem smjslu, ј banovjnu, koju su sacjnjavalj medu ostaljm: Usora ј Solj, Ove dvjje zupe su ulazjle u sastav Macvanske banovjne.3) Na celu Bosanske banovjne u drugoj polovjni 13. vijeka Ьiо је ban Prijezda. 1 on sam Ьiо је ukljucen u trgovinu bosanskim roЫjem. lzvjesnom Trogj­ ranjnu on је prodao sina nekog Smjcitica 1266. godjne.4) lz Bosne ј е, sezdesetih godjna 13. vijeka, prodat u Trogir izvjesnoj Uzekjni rob za 25 maljh venecijanskjh librj~ Rob se zvao Dobroslav.5) • U posljednjoj cetvrtiti 14. vijeka izvori govore о mnogim zupama u Bosnj, ра cak ј о nekim naseljjma unutar tjh zupa. Medu najces6e spomenutim zupama su: Hum, Usora, Vrbas, Treblnje, Rudine, Sana ј Dublca. Za Usoru jzvori daju podatke о porijeklu rоЫја vec u 1280. go­ dini.6) Ova se zupa u izvorima spominje ј u toku 1281 . godine.7) Usora је usla u sastav bosanske drzove tek u vrjjeme vladavjne Stjepana 11 Kotormanjca. Ugarskj kralj Karlo 1 dao је saglasnost da Usora moze ucj u sastav bosanske drzave. Posljje 1324. godjne. Stjepan 11 Kotro­ ... manjc nosjo је tjtulu »gospodjn Usore ј Solj«.s) Druga veJjka zupa na .. sjeveru Bosne koja se pomjnje u jzvorjma Ьila је zupa Vrbas. Naziv је , doЬila ро jstoimenoj rjjecj gdje se ј prostirala. U drugoj polovjnj 13. vj­ jeka vrlo malo, tacnjje receno gotovo njkako se ne pominju naselja u ovoj zupi, kao sto је, uostalom. Ьiо slucaj ј sa drugjm zupama u sred­ njovjekovnoj Bosnj u 13. vjjeku, uz male jzuzetke (Usora. Osat i Vrhbosna). Zupa Vrbas se u jzvorjma о roЫju prvj put javlja 1280. godjne,в) а javlja se i u norednjm godjnama: 1281 . 1282. ј 1283. godjne.10} Za samo cet jr j godine (128Q-1283), ova se zupa о jzvorima о roЬiju pojavljuje, cak, jedanaest puta. 'Ј м. Barada, Trogirskj spomenjej 1, Zagreb 1951, 12 (dalje: Borodo, Trog. spom. 1). 3 ) U Usori је uprovu u druggj polovinj 13. vjjeka jmao _knez Rast.jslo~ Mjhojls>vjc, zet kroljo Bele IV. Оп је umro 1263. god1пe .о nasiiJedllo go 1е n(egova zепа Ana-Agneza. koja se poslije 1264. godine jovljo koo gospodarjea Bosne ј Macve sa titulom hereeziee. Krojem 1284. godjne Usoro ј Soli su se nalazile pod vlascu srpskog kraljo Drogutjno, koji је vec dvjje godjne ronjje abdjeirao u korist brota Milutina. Basanski ban Prijezdo i Dragutin blli su u radu tako sta је Dragutinova kcerka Jelisavetn bila udato zo Prjjezdjna sjno Stjepana 1 Kotromonjca 1284. godjne. S. Cjrkovjc, lstorjja sredпjovekovne bosanske dгZove, Beograd 1964. 75. ') м. Borada, Trog., spom. 1, 15. ') Barada, Trog .• spom. 1, 405. ') G. cremosnjk, Kaneelarijski i notorski spisi 1, SAN, Beagrod 1932. 45. (dalje. cremosnik, Капе. ј not. spisi 1) . 7) cremosnik, Кап е . i not. spjsj 1, 59, 71, 77, 78, 102, 109, 119, 122, 123, 129, 130. ' ) S. 6irkovic, lstorijo sredпjovekovne bosanske drzove. 89. 9) cremosnjk, Капе. ј not. spisj 1, 50, 57. 10) cremosnik, каnе. i not. spisi 1, 66, 72. 86 -е , 208, 221, 235, 242, 286, 290, 296, 333. 334 Zapadno od zupe Vrbasa smjestene su jos dvjje zupe koje se javljaju u jzvorjma. То su: DuЬica ј Sana. 1 jedna ј druga se vrlo cesto pomjnju u posljednjoj decenjjj 13. vjjeka u jzvorjma. а narocito је to karakterjstjcno za ovu drugu.Н) Sana se potkraj 13. vijeka spomjnje ce­ trnaest puta u izvorima. Sa zupom DuЬica to nije Ьiо slucaj. Ova se Z.upa u posljednjoj deceniji 13. vijeka u jzvorima javlja samo dva puta.12) Potkraj 13. vijeka rоЫје koje se u Bosnj prodavalo potjcalo је cak i sa padrucja Drave.13) U jugozapadnom dijelu bosanske drzave u izvorima је spomenuta jos zupa Hlivno. о kojoj nesto vjse podataka daje М. Vego u knjizi Naselja srednjovjekovne bosanske drzave. tзa) Ova zupa se javlja 1282. godjne u jzvorima.14) Jugozapadno od ove zupe prostjralo se nekoliko zupa sa pomenima u izvorima u drugoj polovini 13. vijeka. Meau ostalim to su: Hum. Treblnje, Nevesinje i Rudine. Od svih navedenih zupa, u posljednjoj cetvrtjni 13. vjjeka, najces6e se susre6emo sa zupom Hum. Prvo datiranje ove zupe pada u 1280. godjnu prema jzvorima, i to ро kupovini roЬinje Zorice jz Sane, kupljene od kneza jz Huma.15) Hum је Ьiо ј jedan od izvora roЬija u srednjovjekovnoj Bosnj. Podacj о porjjeklu datjraju jz posljednje dvjje decenije 13. vjjeka ј vezanj su za ovu zupu.16) U juznjm djjelovjma bosanske drzave smjestena је zupa TreЬinje, koja se u jzvorjma javlja pocetkom 14. vjjeka, tacnije 1300. godjne, kad је spomenut rob ро jmenu: Dobrosslavus de Radosslavo Thollam de Trj­ Ьigna ancillam ... cijj је vlasnik Ьiо izvjesnj Petar Prodaneli6Y) Treblnje se kao jzvor гоЫја pomjnje ј naredne godine, ј to dva puto.18) Pored nabrojanjh zupa, u srednjovjekovnoj Bosni najvecj dio rоЫја u drugoj polovjnj 13. i pocetkom 14. vjjeka Ьiо је porijeklom jz Bosne. Osim zupa kao sjrih teritorjja koje se javljaju u jzvorjma, ne rj­ jetko se u izvorima pojavljuju ј pojedjna naselja vezana za spomenute zupe, kao ј neke nove zupe. Medu nove zupe spadaju i: Vecerj6, Trebo­ tj6, Osat, Uskoplje, Vrhbosпa ј Dracevjca, kao ј naselje Srebrenica, uk- 11 ) Cremosnjk, Kane. ј not. spjsj 1, 86-а, 86-v. 137, 178, 179, 185, 190, 191, 243, 272. 305, 339, 342, 347. ") cremosnjk, Kane. ј not. spjsj 1, 141, 428. " ) Cremosek, каnе . ј not. spjsj 1, 313. Nesto prjje 1255. godjne ugarskj kralj Bela IV darovao је bosanskom banu Prjjezdi zupu Novake u Slavonjjj u Ьlizjnj Drave, kao nagradu zo dobru vjernost ugorskoj kruni. S. (:jrkovjc, lstorija sred njovekovne bosonske drsove, 72. •'- а) М. Vego, Noseljo bosanske srednjovjekovne d ГZ. o~e. Sarojevo 1957. 45. (no- dalje: Vego, Noseljo). 14 ) Cremosnlk, Kane. i not. spisi 1, 254. ")Cremosnik, каnе. i not. spisi 1. 38. ,.) lsto. 81. S. Cirkovic u lstoriji srednjovjekovne bosanske drzave. navodi da » . .. iz Humo ј sa drugjh srpskih drzavnih terjtorjja njje zaЬ/Ijezeno ni jedno liee<<. S. Cirkovic, lstorjja srednjovekovne bosanske drzave, 76. Hum se u jzvorima о porijeklu rоЬ/ја u toku 1282, 1283, 1300. ј 1301 . godine javljo, cak, osam puta. cremosnjk, каnе. ј not. spisi 1, 18о. 197, 244. Vranom de Chelmo 247, onejllam meom Cranam de Chelmo 334, Vo!eastj de Chelmo 321, 463, 473. ") Cremosnik, Kone. ј not. spjsj 1, 448. ") cremosnjk, Kanc. ј not. spisj 1, 468, 476. 335 ljucuju6i ј пaselja koja п оs е jstj пazjv kao ј sama zupa (Veceri6, Trebo­ ti6, Uskoplje i Vrhbosпa). Sve ove zupe ј пa sel ja se takode javljaju u posljedпje dvjje deceпij e 13. vj jeka. · 2upa Veceri6 se spo mj п je 1280. godiпe ро porijeklu rоЬiпје: Jurj­ 19 slauam de Vecerich. ) Ova zupa se nalazj па desпoj obali rijeke Neretve па posjedima Radivojevica, kao sto to smatra Mihajlo Di п i6 , сјје mislje­ п j e prjhvata i Marko Vego.20) Treboti6 se u izvorjma о porjjeklu rоЫја spomjпje 1282. godjne.21 ) Ova se zupa пalazjJa u zapadпjm djjelovjma Воsпе. Ро пјој је doЬilo ime i јеdпо pleme zvano Trebotjci.22) Godinu dana kasпije, паkоп sto se javlja zupa Trebotjc, роmјп ј е se i zupa Osat. 23 tacnije 1283. godine. ) Smjestena је u istocпom dijelu bosanske drzave i ukljucivala је пekoliko sela, medu ostalim i Srebrenicu. Jedno od izvora bosanskog гоЫја u posljedпjim decenijama 13. vijeka Ьila је zupa Uskop­ lje. U srednjem vijeku su postojala dva Uskoplja, jedno u Humu пedo­ leko Dubrovacke RepuЫike i drugo u doljnj rijeke Vrbasa u zapadnoj Bosni. U izvorima о porjjeklu rоЫја zupa Uskoplje u uпutrasnjosti Воsпе pominje se dva puta potkraj 13.