KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİENSTİTÜSÜ MİMARLIK ANABİLİM DALI TRABZON MİMARLIK VE SANAT TARİHİLİTERATÜRÜ: BİBLİYOGRAFYA, DİZİN VE DEĞERLENDİRME YÜKSEK LİSANS TEZİ Mimar BEYHAN SARICAOĞLU HAZİRAN 2011 TRABZON KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİENSTİTÜSÜ MİMARLIK ANABİLİM DALI TRABZON MİMARLIK VE SANAT TARİHİLİTERATÜRÜ: BİBLİYOGRAFYA, DİZİN VE DEĞERLENDİRME Mimar Beyhan SARICAOĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsünce "YÜKSEK MİMAR" UnvanıVerilmesi İçin Kabul Edilen Tezdir. Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 17.05.2011 Tezin Savunma Tarihi : 09.06.2011 Tez Danışmanı : Doç. Dr. Ömer İskender TULUK Trabzon 2011 Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalında Beyhan SARICAOĞLU tarafından hazırlanan TRABZON MİMARLIK VE SANAT TARİHİLİTERATÜRÜ: BİBLİYOGRAFYA, DİZİN VE DEĞERLENDİRME başlıklıbu çalışma, Enstitü Yönetim Kurulunun 24 / 05 / 2011 gün ve 1406/1 sayılı kararıyla oluşturulan jüri tarafından 09 / 06 / 2011 tarihinde yapılan sınavda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Jüri Üyeleri Başkan : Doç. Dr. Ömer İskender TULUK …………………………. Üye : Yrd. Doç. Dr. Derya ELMALI ŞEN …………………………. Üye : Yrd. Doç. Dr. Tülay ZORLU …………………………. Prof. Dr. Sadettin KORKMAZ Enstitü Müdürü II ÖNSÖZ “Trabzon Mimarlık ve Sanat Tarihi Literatürü: Bibliyografya, Dizin ve Değerlendirme” adlıbu çalışma Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim DalıYüksek Lisans Programı’nda hazırlanmıştır. Tezime konu olan bu çalışmanın hazırlanmasında, danışmanım olmayıkabul ettiği günden bu güne kadar çalışmamın her aşamasında gerek bilgi ve tecrübelerini gerekse anlayışve sabrınıbenden esirgemeyen Doç. Dr. Ömer İskender TULUK’a en içten teşekkürlerimi sunarım. Çalışmalarım boyunca desteğini gördüğüm, araştırmalarımda yardımlarınıbenden esirgemeyen arkadaşım Emrah ÇEVİK’e çok teşekkür ederim. Ayrıca arkadaşlarım Derya’ya, Elif’e, Ayşegül’e ve tüm işarkadaşlarıma ayrıayrıminnettarım. Bu uzun süreçte sevgileri, anlayışlarıve destekleri için her iki aileme; BEKAR ve SARICAOĞLU Ailelerine teşekkürü bir borç bilirim. Eşim Mustafa Buğra SARICAOĞLU’na ise, anlayışı, sabrı, desteği ve daha nicesi için ne kadar teşekkür etsem az olacaktır. Bu tez çalışmasının, yeni çalışmalara yol göstermesini ve Trabzon mimarlık ve sanat tarihine yararlıbir çalışma olmasınıtemenni ederim. Beyhan SARICAOĞLU Trabzon 2011 III TEZ BEYANNAMESİ Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum “Trabzon Mimarlık ve Sanat Tarihi Literatürü: Bibliyografya, Dizin ve Değerlendirme” başlıklıbu çalışmayıbaştan sona kadar danışmanım Doç. Dr. Ömer İskender TULUK’un sorumluluğunda tamamladığımı, verileri/örnekleri kendim topladığımı, analizleri ve değerlendirmeleri kendim yaptığımı, başka kaynaklardan aldığım bilgileri metinde ve kaynakçada eksiksiz olarak gösterdiğimi, çalışma sürecinde bilimsel araştırma ve etik kurallara uygun olarak davrandığımıve aksinin ortaya çıkmasıdurumunda her türlü yasal sonucu kabul ettiğimi beyan ederim. 16/05/2011 Beyhan SARICAOĞLU IV İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖNSÖZ .......................................................................................................................... III TEZ BEYANNAMESİ..................................................................................................... IV İÇİNDEKİLER................................................................................................................. V ÖZET .......................................................................................................................... IX SUMMARY ..................................................................................................................... X ŞEKİLLER DİZİNİ.......................................................................................................... XI 1. GENEL BİLGİLER ......................................................................................... 1 1.1. Giriş.................................................................................................................. 1 1.2. Trabzon: Tarihi Arka Plan ............................................................................... 5 1.3. Yerel Tarih ....................................................................................................... 10 1.3.1. Dünyada Yerel Tarih........................................................................................ 12 1.3.2. Türkiye’de Yerel Tarih .................................................................................... 14 1.4. Trabzon Yerel Tarih Çalışmalarıve Kent / Mimarlık / Sanat Tarihi Bağlamındaki Önemi ....................................................................................... 16 1.5. Araştırmaya Değer Malzeme Olarak Tarihsel Belge Birikimi ....................... 17 1.5.1. Tapu-Tahrir Defterleri...................................................................................... 20 1.5.2. Şer’iyye Sicilleri .............................................................................................. 22 1.5.3. Temettuat Defterleri ......................................................................................... 24 1.5.4. Vilayet Salnameleri.......................................................................................... 25 1.5.5. Vakfiyeler......................................................................................................... 26 1.5.6. Menzilnameler ................................................................................................. 27 1.5.7. Tamirat Defterleri ............................................................................................ 27 1.5.8. Seyahatnameler ................................................................................................ 27 1.5.9. Görsel Belgeler ................................................................................................ 29 1.5.10. Yapılar.............................................................................................................. 31 1.5.11. Kitabeler........................................................................................................... 32 1.6. YardımcıAlanlar ............................................................................................. 32 1.7. Sorunun Belirlenmesi....................................................................................... 35 1.8. Tezin Amacıve Kapsamı................................................................................. 36 V 1.9. Yöntem............................................................................................................. 37 2. YAPILAN ÇALIŞMALAR VE BULGULAR ................................................ 39 2.1. Bibliyografya ................................................................................................... 39 2.1.1. Trabzon Mimarlık ve Sanat Tarihi AraştırmalarıBibliyografyası................... 40 2.1.1.1. Kitaplar............................................................................................................. 40 2.1.1.2. Makaleler ......................................................................................................... 51 2.1.1.3. Tezler ............................................................................................................... 78 2.1.1.4. Bildiriler ........................................................................................................... 83 2.1.1.5. Araştırma Projeleri ve Raporlar ....................................................................... 92 2.1.2. YardımcıAlan Bibliyografyaları..................................................................... 94 2.1.2.1. Koruma / Restorasyon AraştırmalarıBibliyografyası..................................... 94 2.1.2.1.1. Makaleler ......................................................................................................... 94 2.1.2.1.2. Tezler ............................................................................................................... 95 2.1.2.1.3. Bildiriler ........................................................................................................... 96 2.1.2.1.4. Araştırma Projeleri ve Raporlar ....................................................................... 98 2.1.2.2. SeçilmişTrabzon Tarihi AraştırmalarıBibliyografyası................................... 98 2.1.2.2.1. Kitaplar............................................................................................................. 98 2.1.2.2.2. Makaleler ......................................................................................................... 110 2.1.2.2.3. Tezler ............................................................................................................... 122 2.1.2.2.4. Bildiriler ........................................................................................................... 129 2.2. Bibliyografik Dizin .......................................................................................... 134 2.2.1. Eser AdlarıDizini ............................................................................................ 134 2.2.1.1. Mimarlık ve Sanat Tarihi AraştırmalarıBibliyografyasıEser AdlarıDizini... 134 2.2.1.2. Koruma / Restorasyon AraştırmalarıBibliyografyasıEser AdlarıDizini ....... 165 2.2.1.3. SeçilmişTrabzon Tarihi AraştırmalarıBibliyografyasıEser AdlarıDizini .... 168 2.2.2. Yazar AdlarıDizini .......................................................................................... 190 2.2.2.1. Mimarlık ve Sanat Tarihi AraştırmalarıBibliyografyasıYazar Adları