Huiszwaluwen (delichon urbica) in groot-Amsterdam in de periode 1981-2001 David Tempelman inds 1981 worden in de regio Amsterdam de S nesten van de Huiszwaluw geteld. Dit uitge­ strekte gebied is in de meeste jaren voor het groot­ ste gedeelte vlakdekkend onderzocht, waardoor een nieuw overzicht gemaakt kon worden over een zeer lange onderzoeksperiode. Het meest recent gepubliceerde overzicht dateert alweer van 1992 (Vlek 1992) en bestrijkt praktisch heel Groot­ Amsterdam. Onderstaand artikel houdt bij benade­ ring de grenzen aan van het werkgebied van de Vogelwerkgroep Amsterdam, uitgebreid met Marken en Monnickendam. Het beschrijft de ont­ wikkeling van de populatie per deelgebied en maakt daarbij gebruik van de beschikbare gege­ vens uit het Vogelarchief van de Vogelwerkgroep, die inmiddels zijn gedigitaliseerd. 1. Havens-Oost en Amsterdam-Noord: en een ijzeren daklijst. Havens-Oost, Nieuwendam en De Huiszwaluwen van Schellingwoude, maxi­ Schellingwoude maal ongeveer 10 paar, verdwenen rond 1984. Dit gebied is sinds 1981 vrijwel jaarlijks afge­ Een bewoner merkte op dat de ze hun nestmate­ zocht. Alleen in de periode 1984-1988 ontbreken riaal, 'specie', betrokken van de in de sluizen nogal wat gegevens. afgemeerde zandschepen. De opmerking in Vlek (1992) dat de Huiszwaluw De Nieuwendamse Huiszwaluwen waren in 2001 achteruit gaat op plaatsen met voortgaande ver­ verdwenen. Tussen 1981 en 1993 broedden hier stedelijking, lijkt aardig te kloppen. In dit gedeel­ nog zo'n 20 tot 40 paren, onder dakoverstekken te van het onderzoeksgebied is anno 2001 nog van rond de 25 woonhuizen, meestal met één of maar één kolonie te vinden, namelijk de bekende enkele paartjes bij elkaar. Nadien namen de aan­ kolonie aan de Levantkade in Havens-Oost. Voor tallen geleidelijk af. In 2000 was nog slechts één zover de gegevens compleet zijn, vestigde de nest te vinden, in 2001 geen een. Verder herberg­ kolonie zich voorzichtig in 1992, met 5 paar, en de Nieuwendam begin jaren '90 een aardige waren de zwaluwen er vanaf 1994 bijna steeds kolonie aan de gevel van een fabrieksloods. met 20 tot 25 paar aanwezig. Bijna in de verge­ Daarvan was in 2000 nog één paartje over, hoog telheid geraakt is de opmerkelijke kolonie van de aan de daklijst. betonfabriek aan de Cruquiusweg. Hier noteerde In totaal nam de stand in dit gedeelte van Willem van der Waal begin jaren '80 maximaal Amsterdam in 20 jaar met ruim 50 procent af. zo'n 10 paar onder een betonnen transportband Gegevens van vóór 1981 zijn niet voorhanden. De Gierzwaluw jaargang 40 nr 1, april 2002 13 {' POPULATIEONTWIKKELING VAN DE HUISZWALUW FIGUUR 1 -v. IN HAVENS-OOST EN AMSTERDAM-NOORD IN 1981-2001 60 -,----------------------~ 55+--'1,---------------------------i 50 +-+----------------------l 45 +---+--1>---------------,-------i 40-+-~---------------------1 35+-\,-------------+--==-------1 ]C: 30-+--+--------------------+---I <(25-t---;---------tt--",c----'t---t-""""';;---....,_::--;"' 20 +--~""'"""------tf---',=r-\1:-+-----,.._,.."------; -+- Havens-Oost, betonfabriek 15+--------_.11----->,-+-----------i _.,_ Havens-Oost, Levantkade - h.- Nieuwendam, woonhuizen -+f- Nieuwendam, fabrieken 5 -H'j,......"""';-'r----ç---7'-------,-;t-,-,--------1 -l:- Schellingwoude ....._ Totaal 0 +--,---,--,---,---,11--,---,--rlol-.,,.,...r+-,--;,--,--+-r"-'-,,-,,...,......,......,........,...c....,-=,--i '81 '83 '85 '87 '89 '91 '93 '95 '97 '99 '01 Jaartal ll. Waterland-Oost entegen is het prima blijven doen, zowel in het Ook van de meeste dorpen in Waterland-Oost is dorp zelf als aan de gevel van een boerderij in de een mooie reeks inventarisatiegegevens beschik­ polder Blijkmeer. Begin jaren tachtig was de baar. Deze is verwerkt in Figuur 2. Van Marken stand zo'n 30 tot 70 paar, om daarna af te nemen en Monnickendam zijn gegevens beschikbaar maar vanaf 1991 weer uit te komen op tussen de vanaf ongeveer 1993. De dorpen liggen wel wat 70 en 110 paar. Over de Huiszwaluwen van het buiten het bekende VWGA-gebied maar worden beroemde witte kerkje bestond enige bezorgd­ hier toch besproken, omdat er veel flinke kolo­ heid, omdat dat grondig werd opgeknapt. nies aanwezig zijn. Vanaf 1997 zijn ook Broek in Inmiddels zijn enkele Huiszwaluwen terugge­ Waterland, Ilpendam, Watergang en 't Schouw keerd, maar het niveau van voor de schilder­ onderzocht. Met name in Ilpendam zijn veel werkzaamheden is nog niet bereikt. In Rans­ Huiszwaluwen te vinden. Maar vanwege de on­ dorp, waar de vogels in de jaren tachtig op ver­ volledigheid van de gegevens of een te korte schillende adressen broedden, is al een jaar of 10 gegevensreeks is van deze dorpen geen grafiek nog maar één kleine kolonie over. opgenomen. Zuiderwoude is een verhaal apart. In de hele De Huiszwaluwenstand in het gebied heeft nogal periode 1981-1996 waren er hier slechts drie tot geschommeld. In Durgerdam lagen de aantallen negen nesten. In 1997 en vooral 1998 nam het anno 2001 lager dan begin jaren tachtig en aantal plotseling spectaculair toe, doordat tien­ negentig, maar wel wat hoger dan de zeer slechte tallen Huiszwaluwen onder de hooikap aan een eind jaren tachtig. Schilderwerkzaamheden had­ boerderij vlakbij de Gouwzee hun intrek namen. den de vogels op één adres verdreven, waar voor­ Dit had alles te maken met de Huiszwaluw­ heen steeds ruim 15 paren broedden. De Huis­ kolonie van 50 tot 90 paar die tussen 1994 en zwaluwen van Uitdam en Zunderdorp zijn na 1996 had gebroed in Monnickendam, een paar 1995 verdwenen. De Holyslootse populatie daar- honderd meter verderop. De kolonie is vanaf 14 De Gierzwaluw jaargang 40 nr 1, april 2002 1997 geweerd en kwam zo onder de groot deel van de tegenwoordige hooikap terecht. De maximaal 67 woningen was toen nog niet gebouwd. paren die hier in 1998 broedden, De zwaluwenstand moet in het verle­ maakten de sterke afname 'over de den flink hebben gewisseld, want grens' met Monnickendam bijna Huiszwaluwen werden vaak verjaagd. helemaal goed. In 1999 en 2000 Zo werden in 1990 aan het kerkver­ waren de aantallen onder de hooikap enigingsgebouw (Het Huis met de weer lager. Maar omdat zich ook elders in Zonnewijzer) 18 nesten tegelijk verwoest, een Zuiderwoude flink wat soortgenoten vestigden, kolonie die daar al tientallen jaren zat. Aan der­ telde het dorp nog steeds aardig mee. Na 2000 gelijke praktijken heeft de heer Commandeur zijn de meeste nieuwe vestigingen overigens weer destijds getracht een einde te maken, met een geleidelijk verdwenen. In Monnickendam broed­ beroep op Psalm 82, vers 2 dat aan het eind de den behalve de in 1997 verdwenen kolonie nog Huiszwaluw noemt als welkome bewoner: tientallen Huiszwaluwen, vooral in nieuwbouw­ " ... Het heil dat uw altaar omgeeft, beschermt en wijken uit de jaren zestig. koestert al wat leeft, De mus, de zwaluw vindt Op Marken broedde gemiddeld zo'n 100 paar. een woning, haar jongen zijn in veiligheid ... " Het beste jaar was 1997, met maar liefst 138 (schriftelijke mededeling I. Tessel en Noord­ paren. In 2001 waren er nog 71 over. De grootste Hollands Dagblad van 6 juli 1991). Ook nu kolonie is al jaren die aan een bakkerij in Kets. wordt de stand op Marken weer door verjaging Verder broeden de zwaluwen verspreid over veel bedreigd. Op veel adressen zijn sliertjes te zien verschillende adressen, steeds met enkele paren die de vogels weren. Bovendien is de bakkerij in tegelijk Van Marken zijn ook enkele historische Kets verkocht en schijnen de zwaluwen in 2002 gegevens bekend: in 1957 telde P. Benjamin er 72 bij de nieuwe eigenaar niet meer welkom te zijn. bezette nesten, in 1958 64 (schriftelijke medede­ Over de hele onderzoeksperiode bezien, lijkt het ling Martin Roos aan Ruud Vlek, 1994). Een totaal aantal Huiszwaluwen in heel Waterland ► POPULATIEONTWIKKELING VAN DE HUISZWALUW IN HET ZUIDELIJKE DEEL VAN WATERLAND-OOST IN 1981-2001 200 175 150 125 ] 100 C <( "' -+- Durgerdam 75 --- Holysloot~Blijkmeer _ ,,,__ Holysloot•dorp 50 ~ Ransdorp -¼- Uitdam 25 -e- Zunderdorp --+- Totaal 0 '81 '83 '85 '87 '89 '91 '93 '95 '97 '99 '01 Jaartal De Gierzwaluw jaargang 40 nr 1. april 2002 15 POPULATIEONTWIKKELING VAN DE HUISZWALUW FIGUUR 3 IN AMSTERDAM-WEST IN 1981-2001 180 160 ___._ Badhoevedorp-Nieuwe Meer 140 -+- Badhoevedorp-Sloterweg 120 Halfweg , 100 --+f- Landelijk West en Sloten ,.C 80 ----- Oude Meer <( ---- Rozenburg-Aalsmeerderbrug 60 -+-- Spaarndammerbuurt 40 -- Westelijke Tuinsteden 20 -- Totaal 0 '81 '83 'BS '87 '89 '91 '93 '95 '97 '99 '01 Jaartal een fraaie golfbeweging te vertonen. 1994 is hier geen nest meer gevonden. De meeste Opmerkelijk is, dat eind jaren negentig de stand nesten waren te vinden in het noordelijke gedeelte weer terug is op het niveau van begin jaren van Slotermeer. Een aantal nesten was uitzonder­ tachtig. lijk gesitueerd: aan de gevels van flatgebouwen, op 15 meter hoogte. Nergens anders in de regio 111. Amsterdam-West: Westelijke broedden Huiszwaluwen zo hoog. Tuinsteden, Nieuwe Meer, Oude Meer, In Landelijk West en Sloten, waar begin jaren 1990 Schiphol en omgeving, Sloten nog tientallen paren broedden, was anno 2001 Dit gebied beslaat een enorm landelijk areaal, nog maar één broedpaar over. Dat heeft waar­ dat in de loop der jaren voor een deel is volge­ schijnlijk te maken met de voortschrijdende ver­ bouwd. De gebieden waar Huiszwaluwen stedelijking. In de omgeving van Schiphol is spra­ broed(d)en, zijn jaarlijks onderzocht. Dit is, ke van een halvering. Schiphol breidt sinds eind gezien de omvang van het terrein, beslist een jaren negentig flink uit. Bovendien zijn nogal wat prestatie. De meeste tellingen zijn uitgevoerd huizen gesloopt, in Oude Meer met zwaluwnest door de heren Tak, Hazevoet, Bol en Van Dijk. en al. Hoopgevend is een toename in Rozenburg­ De grootste aantallen Huiszwaluwen zijn nog Aalsmeerderbrug. Verder handhaaft de forse kolo­ steeds te vinden in Badhoevedorp (Badhoeve­ nie aan de gebouwen van een voormalig militair dorp-Nieuwe Meer en Badhoevedorp-Sloter­ terrein bij het Nieuwe Meer zich goed. weg), langs de Ringvaart Watergraafsmeer, ( maar eind jaren negentig betreft het nog maar zo'n 50 paar, ongeveer de helft van wat er in de IV.