1 OSMANLI TOPLUMUNDA RAMAZAN KÜLTÜRÜ (Yüksek Lisans Tezi) Gül BEZCİ Kütahya- 2018 2 T.C DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi OSMANLI TOPLUMUNDA RAMAZAN KÜLTÜRÜ Danışman: Yrd. Doç. Dr. Hacı Murat ARABACI Hazırlayan: Gül BEZCİ Kütahya- 2018 3 Kabul ve Onay Gül BEZCİ’nin hazırladığı “Osmanlı Toplumunda Ramazan Kültürü” başlıklı Yüksek Lisans tez çalışması, jüri tarafından lisansüstü yönetmeliğinin ilgili maddelerine göre değerlendirilip oybirliği / oyçokluğu ile kabul edilmiştir. ...../...../2018 İmza Tez Jürisi Kabul Red Prof. Dr. Kamil ÇOLAK Dr. Öğr. Üyesi Hacı Murat ARABACI (Danışman) Dr. Öğr. Üyesi Arif KOLAY Doç. Dr. Ayhan KAHRAMAN Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü 4 Yemin Metni Yüksek lisans tezi olarak sunduğum “Osmanlı Toplumunda Ramazan Kültürü” adlı çalışmamın, tarafımdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım kaynakların kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım. ….../……/2018 Gül BEZCİ 5 Özgeçmiş 03/ 06/ 1990 Tarihinde Denizli Tavas ilçesinde doğdu. İlköğretimi Manisa Alaşehir Osman Akça İlköğretim Okulunda tamamladı. 2007 yılında Manisa Turgutlu Özel Rabia Hatun Lisesinden mezun oldu. 2008 yılında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünde Lisans eğitimine başladı. 2009 yılı çift ana dal programıyla Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünü okumaya hak kazandı.2012 yılında Tarih Bölümünden 2014 yılında ise Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun oldu. 2013-2015 yılları arasında Kütahya Halk Eğitim Merkezinde Osmanlıca ve Arapça branşlarında Usta Öğretici görevi aldı. 2015 yılında Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinden Pedagojik Formasyon sertifikası aldı. 2015-2016 eğitim öğretim yılında Milli Eğitim Bakanlığında Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği yapmaya başladı. 2015 yılında Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ alanında tezli yüksek lisans eğitimine başlamıştır. v ÖZET OSMANLI TOPLUMUNDA RAMAZAN KÜLTÜRÜ BEZCİ, Gül Yüksek Lisans Tezi, Tarih Ana Bilim Dalı Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Hacı Murat ARABACI Şubat, 2018, 184 sayfa Bilinen en eski zamanlardan beri toplumların hayatında din önemli bir yere sahiptir. Toplumların kültürünün oluşmasında din en önemli faktörlerden biridir. Türk kültürü için de bu durum geçerlidir. Gündelik hayatımızda farkında olarak ya da olmayarak yaptığımız pek çok uygulama, davranış ve inançlar üzerinde dini unsurların tesiri mevcuttur. Türklerin kültürel değerlerinde, İslam dininde görülen ibadetlerden oruç ve orucun yaşandığı ay olan Ramazan ayıönemli bir yere sahiptir. Türk milleti asırlarca Ramazan ayına büyük bir önem vermiş ve bu ayı en güzel şekilde yaşamıştır. Bu da toplumda zamanla Ramazana has bir kültür oluşmasına sebep olmuştur. Türk milleti Ramazan ayını diğer Müslüman ülkelerden farklı yaşamış ve kendine has bir hayat tarzı haline getirmiştir. Türkler oruç kavramını Arapçadaki ‘savm’ Farsçadaki ‘rûze’ kelimesinden ‘rûze-orûze-orûz-oruç’ şekline getirerek Türkçeleştirmişlerdir. Ramazan ayını daha da estetik bir görünüm kazandıran Türkler; bu aya özgü eğlenceler, temizlik anlayışı, fakiri gözetme ve günahlardan çekinmegibi olgularıbir araya getirerek bir “ Ramazan Kültürü” oluşturmuşlardır. Bu özel ay, en zengin ve en güzel biçimde, Osmanlı payitahtı olan İstanbul’da yaşanmıştır. Gerek yabancı seyyahlar, gerekse yerli yazarlar eserlerinde bu zengin kültürü işlemişlerdir. Anahtar Kelimeler: Türkler, Ramazan, Osmanlı Devleti, İslam, Oruç. vi ABSTRACT RAMAZAN CULTURE IN THE OTTOMAN SOCIETY BEZCİ, Gül Master Thesis, Department of History Thesis Advisor: Asst. Professor. Dr. Hacı Murat ARABACI February, 2018, 184 pages Religion had important place in the life of the societies since the ancient times. Religion is one of the most important factors in the formation of the culture of societies. This is also true for Turkish culture. There are many elements in our daily life that are influenced by religious elements on many practices, behaviors and beliefs, whether we are aware or not. In the cultural values of the Turks, the month of Ramadan, which is the month of fasting and revelry, is worshiped in the Islamic religion. The Turkish nation has given great importance to the month of Ramadan for centuries and this month lives in the most beautiful way. This led to the formation of a culture of Ramadan in society. Turkish nation Ramadan lived differently from other Muslim countries and made it a unique way of life. The Turks have made the concept of fasting a Turkic language in the Arabic 'savm' by introducing the 'rûze-oruzze-oruz-fast' phrase from the 'rûze' word in Persian. The Turks who gave Ramadan a more aesthetic appearance; they have formed a "Ramadan Culture" by bringing together the facts such as the peculiar entertainments, the sense of cleanliness, the poor care and the frustration of the sins. This special month was experienced in the richest and most beautiful way, Istanbul, which is the Ottoman shareholder. Both foreign travelers and local writers, in their works, process this rich culture. Keywords: Turks, Ramadan, Ottoman State, Islam, Oruc vii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET ................................................................................................................................ v ABSTRACT .................................................................................................................... vi İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. vii KISALTMALAR ............................................................................................................ x GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM OSMANLI DEVLETİ’NE KADAR TÜRK VE İSLAM DÜNYASINDA ÖZEL GÜN, AY, YIL VE BAYRAMLAR 1.1. KUTSAL ................................................................................................................ 3 1.1.1. Kutsal Varlık .................................................................................................... 3 1.1.2. Kutsal İnsan ..................................................................................................... 5 1.1.3. Kutsal Mekân ................................................................................................... 6 1.1.4. Kutsal Zaman ................................................................................................... 9 1.1.4.1. Yahudilikte Kutsal Zaman ..................................................................... 9 1.1.4.2. Hıristiyanlıkta Kutsal Zaman ............................................................... 10 1.1.4.3. Hinduizim’de Kutsal Zaman ................................................................ 11 1.1.4.4. Budizm’de Kutsal Zaman .................................................................... 12 1.1.4.5. Eski Türklerde Kutsal Zaman .............................................................. 13 1.1.4.6. İslam Dini’nde Kutsal Zaman .............................................................. 14 1.2. İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ÖZEL GÜN, TÖREN VE BAYRAMLAR .................................................................................................. 16 1.2.1. Resmi Törenler ve Kutlamalar ....................................................................... 18 1.2.2. Dini Toplantı ve Törenler .............................................................................. 19 1.2.3. Toplumsal Törenler ve Kutlamalar ................................................................ 22 1.3. İSLAM DÜNYASINDA ÖZEL GÜN, AY VE BAYRAMLAR ..................... 24 1.3.1. Cuma Günü .................................................................................................... 25 1.3.2. Aşure Günü .................................................................................................... 26 1.3.3. Kurban ve Kurban Bayramı ........................................................................... 27 1.3.4. Kandil Geceleri .............................................................................................. 29 1.3.5. Aylar .............................................................................................................. 30 1.3.6. Ramazan Ayı.................................................................................................. 31 1.3.6.1. Oruç...................................................................................................... 33 1.3.6.1.1. Yahudilikte Oruç ..................................................................... 36 1.3.6.1.2. Hıristiyanlıkta Oruç ................................................................. 38 1.3.6.1.3. Hinduizm’de Oruç ................................................................... 39 1.3.6.1.4. Budizm’de Oruç ...................................................................... 40 1.3.6.1.5. Eski Türklerde Oruç ................................................................ 40 viii 1.3.7. Asr-ı Saadet’te Ramazan ............................................................................... 41 1.3.8. Emevi Toplumunda Ramazan ........................................................................ 44 1.3.9. Abbasi Toplumunda Ramazan ....................................................................... 45 1.3.10. Memlûk Toplumunda Ramazan..................................................................