VIII. Charakterystyka wybranych obszarów województwa zachodniopomorskiego VIII.1. Wyspa Wolin i Woliński Park ną jednostkę fizjograficzną wymagającą jed- Narodowy nolitej strategii ochrony środowiska naturalne- go, zwłaszcza w zakresie kompleksowej och- VIII.1.1. Zrównoważony rozwój wyspy rony wód. Wolin Powierzchnia wyspy wynosi ponad 250 km2, Urszula Jakuczun z czego ok. 50 km2 mieści się w granicach Związek Gmin Wyspy Wolin Wolińskiego Parku Narodowego (WPN), który Wstęp obejmuje również przyległe tereny Zalewu Szczecińskiego i Morza Bałtyckiego, łącznie Wyspa Wolin stanowi naturalnie wyodrębnio- ponad 100 km2 (Rysunek VIII.1). Rysunek VIII.1. Położenie wyspy Wolin w Regionalnym Systemie Ochrony Przyrody 167 Populacja lokalna liczy ok. 30 000 osób; rów- specjalistyczną jednostkę samorządową – nocześnie na terenie wyspy przebywa od ok. Związek Gmin Wyspy Wolin, która statutowo 5 000 osób w okresie zimowym do ok. 90 000 zobowiązała się do opracowania i wdrożenia osób w okresach szczytu letniego: turystów, programu zrównoważonego rozwoju wyspy wczasowiczów i kuracjuszy. Z tej proporcji Wolin, ze szczególnym uwzględnieniem zago- wynika niemała skala problemów z którymi spodarowania i ochrony zasobów wodnych. należało i należy się uporać w wielu dziedzi- W działaniach podejmowanych przez ZGWW nach, koniecznych do uporządkowania na ważną rolę odegrała bardzo szeroko pojęta drodze do zrównoważonego rozwoju. współpraca, również międzynarodowa. Prze- Wody otaczające wyspę mają znaczenie po- kraczano więc granice nie tylko gminne; inte- nadregionalne: Morze Bałtyckie od północy, gracja stawała się sprawą coraz bardziej Zalew Szczeciński od południa i dwie cieśniny oczywistą dla wszystkich, których interesowa- ujściowe Odry – Dziwna od wschodu i Świna ła teraźniejszość i przyszłość wyspy Wolin. od zachodu. Obszar ujścia Odry po stronie polskiej i nie- Związek Gmin Wyspy Wolin mieckiej uznany został za jeden z najlepiej ZEK G ZGWW działa od 1991 r. jako zachowanych naturalnych regionów w Euro- IĄ M I W N samorząd celowy, na mocy pie, zarazem jeden z najpiękniejszych. Inter- Z ustawy o samorządzie gmin- national Friends of Nature proklamowało uj- W Y nym. Obszarem działania S N ście Odry Krajobrazem Roku 1993/94. P LI Y WO ZGWW jest wyspa Wolin. Inicjatywa ta była pierwszą wspólną polsko- Do statutowych zadań ZGWW należy: niemiecką akcją promocji i ochrony wspólnego regionu ujścia Odry. Powstały projekty, które • zagospodarowanie przestrzenne i turys- są kontynuowane po obu stronach granicy. tyczne, Jednym z głównych wspólnych postulatów • ochrona środowiska naturalnego, przyrody i było ograniczenie ładunku zanieczyszczeń do- krajobrazu, a szczególnie: pływających do wód Zalewu Szczecińskiego – budowa oczyszczalni ścieków i urządzeń i Zatoki Pomorskiej. wodno-kanalizacyjnych, – zagospodarowanie odpadów stałych, Jakość wód u ujścia Odry zależy od dopływu – gazyfikacja mająca na celu poprawę ja- zanieczyszczeń z całej zlewni Odry, niemniej kości powietrza, jednak, szczególnie w pobliżu wyspy Wolin, ma ścisły związek z właściwą gospodarką wodno- • zagospodarowanie wspólnych zasobów ściekową w obrębie Wyspy. wody pitnej. Dla samorządów gospodarujących na terenie ZGWW realizuje na terenie wyspy Wolin Pro- wyspy Wolin walory przyrodnicze, krajobra- gram kompleksowych przedsięwzięć pro- zowe, klimatyczne i lecznicze regionu stano- ekologicznych (dalej „Program”), opracowany wią bazę, z którą wiążą swój byt i rozwój. Za- w 1992 r. Ze względu na skromną liczebnie sady gospodarowania na terenie o bogatych obsadę stałą (3-4 etaty) i dużą ilość zadań, zasobach przyrodniczych, lecz zarazem bar- w tym procesów inwestycyjnych, ZGWW dzo wrażliwych na zniszczenie, wymagają wzmacniał siły własnego zespołu radą i po- specyficznego programu działania, umożliwia- mocą stałych doradców. jącego zaspokojenie wymagań środowiska ZGWW organizował wspierające Program oraz zaspokojenie potrzeb mieszkańców dyskusje, warsztaty, konsultacje społeczne, i turystów. wydawał prospekty, uczestniczył w konferen- Planowanie przestrzenne, ochrona przyrody cjach i seminariach tematycznych, starając się i środowiska naturalnego, gospodarka wodna, włączyć w krąg działań jak najwięcej partne- okazały się zadaniami wymagającymi zintegro- rów z zewnątrz. Przyjęta przez ZGWW forma wanego, kompleksowego działania na terenie pracy umożliwiła integrację zrzeszonych gmin, całej wyspy, specjalistycznej wiedzy, a często a wypracowane metody współpracy przyniosły niekonwencjonalnych metod działania. w efekcie znaczną pomoc merytoryczną i finansową, zarówno na etapie planowania, W konsekwencji w 1991 r. gminy: Dziwnów, jak i realizacji zadań. Międzyzdroje i Wolin powołały do życia nową, 168 W chwili tworzenia ZGWW na Wyspie nie było żonego rozwoju i polityką ekologiczną Pań- żadnych urządzeń służących biologicznemu stwa, został oparty na wzorcach zaczerpnię- oczyszczaniu ścieków, na skutek czego stan tych z krajów zachodniej Europy. Był jednym niektórych akwenów w pobliżu miejscowości z pierwszych w Polsce programów zrównowa- o skoncentrowanym ruchu turystycznym moż- żonego rozwoju, opracowanym na szczeblu na było uznać za katastrofalny. Woda pitna gminnym dla całego regionu, w tym przypadku w wielu miejscowościach była nieodpowied- dla wyspy Wolin. niej jakości, a w sezonie letnim pod ujęciami Zakładane cele i strategia ich osiągania rozło- w pasie nadmorskim pogłębiały się leje de- żone zostały na wiele lat, gdyż zaplanowane presyjne, grożąc wieloma ujemnymi skutkami, przez ZGWW niezbędne procesy inwestycyj- również zasoleniem. Najbogatsze zasoby wo- ne wymagały stworzenia podstaw „od ogółu dy zlokalizowane w środkowej części wyspy do szczegółu” w zakresie wszystkich zadań nie były eksploatowane. statutowych. ZGWW stał się partnerem dla WPN, gdyż jego Kompleksowe master plany odrębne dla: za- działania przynosiły zahamowanie degradacji gospodarowania przestrzennego, gospodarki zasobów przyrodniczych. Obie instytucje ściekowej, gospodarki wodnej, gospodarki stworzyły model merytorycznej współpracy na odpadami stałymi, gazyfikacji, zagospodaro- rzecz regionu w oparciu o zasady zrównowa- wania turystycznego – problematyką koniecz- żonego rozwoju. Wyodrębnione zostały wspól- ną do uwzględnienia wykraczały znacznie ne cele statutowe. Wzajemne uczestnictwo poza zakres zadań przejętych do realizacji władz przy zapadaniu ważnych decyzji stało przez ZGWW od zrzeszonych gmin. Koniecz- się normą. ne okazało się poszerzenie Programu o sze- Działania na szczeblu Ministerstwa Środowi- reg działań nie należących do kompetencji ska, Regionalnego Zarządu Gospodarki Wod- samorządu gminnego, jednak niezbędnych nej w Szczecinie, urzędów i instytucji na dla osiągnięcia celów ustalonych w Progra- szczeblu wojewódzkim, spowodowały urucho- mie. Dokumentacje: bilansu wodnego wyspy mienie programów badawczych i dokumenta- Wolin, zasad ochrony „Głównego Zbiornika cyjnych istotnych dla kompleksowego rozwią- Wód Podziemnych Nr 102 – Wyspa Wolin”, zania kluczowych problemów wyspy Wolin. bilansu wodno-gospodarczego, jak również ciągły monitoring zmian w środowisku, były Także międzynarodowe komisje i ich progra- i są realizowane równocześnie na zlecenie my na rzecz środowiska stanowiły cenny wkład władz ochrony środowiska i gospodarki wod- w skomplikowany proces równoważenia roz- nej, ażeby umożliwić podejmowanie optymal- woju wyspy Wolin, między innymi: Plan Zinte- nych decyzji gospodarczych, w tym inwesty- growanego Zarządzania Obszarami Przy- cyjnych, przez ZGWW i gminy, choć oczywi- brzeżnymi Zalewu Szczecińskiego, opracowa- ście nie tylko temu celowi służą. W Programie ny w ramach HELCOM PITF, wdrażany na uwzględniona została również współpraca terytorium Polski i Niemiec, jak również pro- ZGWW z coraz silniejszym na wyspie Wolin gramy współpracy przygranicznej Unii Europej- sektorem prywatnym. skiej, w których ZGWW aktywnie uczestniczył. Program zawierał analizę stanu środowiska Lata pracy ZGWW potwierdziły, że osiągnięte przed rozpoczęciem realizacji zadań inwesty- zostały cele ustalone na pierwsze dziesięcio- cyjnych, ustalał kolejne kroki organizacyjne, lecie realizacji Programu, co więcej, dzięki techniczne, technologiczne i finansowe, przy- dobrej współpracy z wieloma instytucjami i or- bliżające do osiągnięcia zakładanych efektów ganizacjami w kraju i zagranicą, a także dzięki w poszczególnych sektorach zadań statuto- zdobytym środkom finansowym w ramach wych. Zawierał prognozy oddziaływania inwe- różnych dotacji, cele te zostały osiągnięte stycji na środowisko dla wyodrębnionych pro- szybciej i taniej. jektów, opis przeprowadzonych konsultacji merytorycznych i społecznych, poprzedzają- Program kompleksowych przedsięwzięć cych wybór rozwiązań technicznych i techno- proekologicznych na wyspie Wolin i jego logicznych. W dużym uproszczeniu działal- realizacja ność projektowo-inwestycyjną ZGWW można Program stanowi podstawę działania ZGWW. zawrzeć w następujących etapach: Opracowany zgodnie z zasadami zrównowa- 169 • 1991-1992 – przygotowanie Programu, prze- • zastosowanie technologii i urządzeń o wy- prowadzenie studiów i badań stanu środo- sokim standardzie, posiadających właściwe wiska, opracowanie kompleksowych master referencje, dających pewność osiągnięcia planów dla poszczególnych działań; efektu ekologicznego zgodnego z wymo- gami odnośnych dyrektyw Unii Europejskiej, • 1992-1993 – przygotowanie dokumentacji wybranych w wyniku przeprowadzenia mię- projektowej dla podstawowych inwestycji, dzynarodowych przetargów; przeprowadzenie konsultacji merytorycz- nych i społecznych; • rygorystyczne przestrzeganie