KOCIEWSKI MAGAZYNNR 3(74) lipiec • sierpieý • wrzesieý 2011 REGIONAPL ISSN 0860-1917 CENALNY 3,00 zã Kwartalnik spoÙeczno-kulturalny PelpliĔskie rozlewiska fot. Maágorzata Pauch W NUMERZE KOCIEWSKI 2 OD REDAKCJI 3 Ks. Wáadysáaw Szulist DEKANAT PELPLIēSKI (cz. I) 7 Marek Kordowski MAGAZYN SUBKOWY NA PRZESTRZENI WIEKÓW (cz. VII) 10 Ryszard Szwoch CZY PAMIĉTAMY O OFIARACH ZBRODNI HITLEROWSKICH? REGIONALNY 13 Anetta Laskowska W ĩYCIU TRZEBA MIEû PASJĉ (cz. II ostatnia) Kwartalnik spoáeczno-kulturalny 15 Edmund ZieliĔski NIE ZA DUĩO KASZUBSKOĝCI? Nr 3 (74) lipiec • sierpieĔ • wrzesieĔ 2011 • PL ISSN 0860-1917 16 WYDARZYàO SIĉ NA KOCIEWIU... 17 POSZUKIWACZ WàASNYCH KORZENI WYDANO ZE ĝRODKÓW BUDĩETU MIASTA TCZEWA 18 Anna Szweda • KOLEJNY PRZEGLĄD PIOSENEK NA KOCIEWIU RADA PROGRAMOWA 20 Jan Ejankowski Kazimierz Ickiewicz – przewodniczący STULECIE POWSTANIA TOWARZYSTWA Jerzy Cisewski, Czesáaw Glinkowski, Józef Golicki, Andrzej Grzyb, LUDOWEGO W PIASECZNIE (cz. III ostatnia) Jan Kulas, prof. Maria Pająkowska-Kensik, Józef Zióákowski 22 Regina Kotáowska LEGENDA O LALKOWSKIM KOWALU REDAKCJA I JEGO KUħNI oraz KUħNIA WSPÓàCZEĝNIE Halina Rudko redaktor naczelna Wanda Koáucka sekretarz 26 Edmund ZieliĔski Kociewski Kantor REGIONALNIE W PINCZYēSKIEJ SZKOLE Edytorski opracowanie graficzne i áamanie 28 Andrzej Grzyb DWIE WAĩNE KSIĄĩKI O KOCIEWIU WYDAWCA Kociewski Kantor Edytorski 29 Maágorzata Olczak Sekcja Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej DàUGO OCZEKIWANA • Recenzja KsiĊgi Pamiątkowej im. Aleksandra Skulteta w Tczewie III Kongresu Kociewskiego dyrektor Urszula Wierycho 30 Zdzisáaw Mrozek • OKUPACYJNE LATA KS. PROF. FRANCISZKA SAWICKIEGO ADRES REDAKCJI I WYDAWCY Konterfekty 83-100 Tczew, ul. J. Dąbrowskiego 6, tel. (058) 531 35 50 e-mail: [email protected] 32 Jan Kulas • ODDANY SPRAWIE POLSKIEJ 33 Jan Ejankowski • NIEZNANI BOHATEROWIE LAT WOJNY I OKUPACJI Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów, zmiany tytuáó w oraz poprawek stylistyczno-jĊzykowych w nadesáanych tekstach. 36 Regina Kotáowska LUDZKIE ĩYCIE, LUDZKIE LOSY... Teksty oraz zdjĊcia zamieszczone w niniejszym numerze zostaáy przekazane przez autorów 39 Andrzej Romanow • ILOĝCIOWA I JAKOĝCIOWA nieodpáatnie. ANALIZA ZAWARTOĝCI TREĝCIOWEJ KOCIEWSKIEGO MAGAZYNU REGIONALNEGO NAĝWIETLENIE, MONTAĩ I DRUK 42 Krystyna Brodnicka • GRZYBY Zak ady Graficzne im. J. Czy ewskiego á Ī 43 Maria Pająkowska-Kensik • WAĩNE CO STOI Tczew, ul. Kwiatowa 11 NAPISANE CZYLI O PUBLICYSTYCE W KOCIEWSKIM MAGAZYNIE REGIONALNYM Nakáad: 600 egz. 45 Zofia Daniel • JUĩ TYLKO SIĉ ZNAMY ObjĊtoĞü: 6 ark. druk. • JAK KAĩDY • NIE UMIEM Nasze promocje 46 ĝWIAT DZIECIĉCYCH LAT NA OKàADCE Wyniki konkursu poetyckiego Rzeka Wda páynąca przez Czarną WodĊ 48 REGAà REGIONALNY fot. Urszula Wierycho KMR 1 Od redakcji Czy Kociewie to terra incognita, ziemia nieznana, którñ z kaprysu albo i innego „poli- tycznego” powodu moĔna zdobyè? Patrzñc na wyborcze poczynania niektórych chötnych do parlamentarnego zasiadania, tak. Nagle, nie z powodu olĈnienia przecieĔ, piszñ i mówiñ, Ĕe sñ z Kociewia, Ĕe dla Kociewia bödñ pracowali do oberwania rökawów. To drobiazg, Ĕe dla Kociewia nie zrobili nic, Ĕe czösto nie wiedzñ nawet, gdzie sñ. WaĔny jest ich parlamentarny apetyt i wsparcie „tuzów”. Bödzie, jak ma byè, a moĔe nawet lepiej. Piszö te säowa tydzieþ przed wyborami, wiöc Ĕadnego wpäywu na wynik wyborczy mieè nie bödñ. Sñ tacy, którzy protestujñ albo wyraĔajñ zaniepokojenie tablicami na rogatkach mia- sta Gdaþska, gäoszñcymi w jözyku kaszubskim, Ĕe Gdaþsk jest stolicñ Kaszub. Pomija- jñc historyczne wñtpliwoĈci, przyjñè trzeba, Ĕe wspóäczeĈni Kaszubi rozstrzygnöli dawny spór. Stolicñ Kaszub nie jest Wejherowo, nie sñ Kartuzy, nie jest KoĈcierzyna, a wäa- Ĉnie Gdaþsk. Województwo Pomorskie jest wielokulturowe, wieloetniczne, co wiöc majñ pomyĈleè pozostaäe regiony Pomorza. Czy majñ szukaè sobie stolicy, bo z Gdaþska ich wypödzono. Podobnie dzieje siö z ksiñĔötami pomorskimi, którym przypisuje siö kaszubskoĈè. MoĔe uda siö coĈ w tych sprawach powiedzieè w nastöpnych numerach „Kociewskiego Maga- zynu Regionalnego”. Czy Kociewiacy majñ kompleks Kaszubów. Nie, pracujemy dla regionu solidnie, choè to prawda, Ĕe mniej nas widaè. JeĈli Górale i Kaszubi, moĔe ćlñzacy, sñ bardziej niĔ my wyraziĈci, to przecieĔ czwarte miejsce, choè i szkoda, Ĕe nie wyĔsze, nie jest zäe. Nieäatwe to zadanie przejñè po Romanie Landowskim, a potem po Halinie Rudko pisanie wstöpniaka „Od redakcji”, a wäaĈciwie od redaktora. Czujñc ciöĔar obowiñzku, ciöĔar sprostania wyzwaniu, spróbujö, kaĔdym zdaniem o Romanie pamiötajñc. Nie powtarzajñc spisu treĈci, zwróciè chcö uwagö szanownych Czytelników na arty- kuäy ks. Wäadysäawa Szulista „Dekanat pelpliþski” i Marka Kordowskiego „Subkowy na przestrzeni wieków”, ale teĔ komunikat „Czy pamiötamy o ofiarach zbrodni hitle- rowskich” Ryszarda Szwocha i wspóäbrzmiñce z nim materiaäy Jana Kulasa o Piotrze Szturmowskim, Jana Ejankowskiego o nieznanych bohaterach lat wojny i okupacji, jak równieĔ na przypomnienie przez Reginö Kotäowskñ postaci Pawäa Grzonki, kierownika szkoäy w LeĈnej Jani, który zamordowany zostaä w Szpögawsku. Straszna byäa kociewska krwawa jesieþ roku 1939. Wiele ofiar pochäonöäa zbrodni- cza niemiecka okupacja lat 1939-1945. O möczennikach z Kociewia, którzy zginöli za to, Ĕe byli Polakami, dobrymi, odwaĔnymi synami naszego narodu winniĈmy zawsze pamiötaè. Andrzej Grzyb 2 KMR Z PRZESZãOćCI REGIONU KS. WãADYSãAW SZULIST Dekanat pelpliĔski czĊĞü pierwsza Parafia Bobowo WieĞ naleĪaáa wówczas do starostwa gniewskiego. Li- czyáa 79 áanów, z tych 71 byáy obsadzone, 3 karczmy, kil- ieĞ jest usytuowana nad rzeczką WĊgiermucą. ku rzemieĞlników i osób zajmujących siĊ handlem okoáo WPrzez Bobowo przebiega trakt ze Starogardu 15 osób i 21 ogrodników10. Lustracja z 1565 roku wyliczyáa w kierunku Skórcza i dalej na poáudnie w kie- w Bobowie 67 czynszowych wáók, na których gospodarzyáo runku Bydgoszczy. Na zachód odchodzi droga w kierun- 19 gburów. Dalej mieszkaáo w niej 2 karczmarzy, ku Lubichowa, zaĞ w póánocno-zachodnim do Dąbrówki. 11 ogrodników, którzy jedynie posiadali ogrody od gbu- Pradzieje przekazaáy nam z Bobowa toporek kamienny1, rów. Pleban pobieraá naleĪnoĞci w Īycie i owsie11. Na a z kultury pomorskiej pochodzi grób skrzynkowy z zacho- rozwój wsi zapewne wpáywaá fakt, Īe leĪaáa na waĪnym waną popielnicą i pokrywą2. trakcie z GdaĔska przez Starogard do Nowego, ĝwiecia K. Bruski powstanie parafii przyjmuje na XIII wiek3. Za i Bydgoszczy12. jej starym rodowodem moĪe równieĪ wskazywaü wezwanie Stan wsi z początku XVII wieku podaje lustracja z l624 Ğw. Wojciecha i poáoĪenie na waĪnym szlaku handlowym roku. Na 79 wáók 64 byáo osiadáych i w tym 3 puste. Licz- Starogard – ĝwiecie4. Najstarsza wzmianka o Bobowie ma ba gburów na 64 wáókach wynosiáa 20. Dalsza statystyka pochodziü z 1352 roku5. Máyn bobowski, który w latach wylicza 2 karczmy, 7 ogrodników i máyn o 2 koáach korzen- 1437/38 naleĪaá do komturstwa gniewskiego byá nieczynny, nych13. ulegá po prostu spustoszeniu6. Opis królewszczyzn z l664 roku wspomina, Īe w cza- Inwentarz dóbr biskupstwa wáocáawskiego z 1534 sie I wojny szwedzkiej máynarz spustoszaá i nie podniósá siĊ roku wymienia w parafii Bobowo wieĞ Bobowo, DąbrowĊ, gospodarczo, pozostaáo po nim tylko miejsce. Druga wojna, Owidz, DąbrówkĊ, Smoląg, WysokĊ i miasto Starogard7. To zwana potopem, przyniosáa doĞü radykalne spustoszenia, bo- ostatnie wydaje siĊ byü pomyáką, gdyĪ ten inwentarz wy- wiem z 14 gburów przed wojną pozostaáo tylko 3. Utrzyma- mienia oddzielnie parafiĊ w Starogardzie. MoĪe w tym roku áa siĊ liczba karczmarzy 2, soátysów 2, 1 budnik i 1 ogrodnik parafią wáadali protestanci. zamkowy14. Taryfy z l682 roku zanotowaáy tylko w Bobowie Biskup Hieronim RozraĪewski w II poáowie XVI wieku 234 morgi, 2 ogrodników i 2 karczmy, które opáacaáy swoje podaje przy tej parafii Bobowo, WysokĊ i Smoląg8. Czytamy naleĪnoĞci podatkowe15. tam, Īe w wieku XVI rządzili parafią i koĞcioáem luteranie W zakres Īycia koĞcielnego w XVII i XVIII wieku przez 42 lata i dopiero dnia 21.08.1596 roku zwrócili go ka- wprowadzają nas wizytacje biskupie. Bobowo w l649 tolikom. Parafianie odpowiadali wówczas bpowi H. Rozra- roku naleĪaáo do dekanatu gniewskiego, áącznie z wsią Īewskiemu, Īe po Ğmierci proboszcza Pawáa luteraĔscy pre- Wysoka16. Wizytator w 1686 roku zanotowaá o parafii na- dykanci zjawili siĊ bardzo szybko i niespodziewanie, Īe nikt stĊpujące dane. WieĪa przy murowanym koĞciele groziáa nie stawiaá oporu9. zawaleniem, bowiem byáa zbudowana w pruski mur i na- wet zdjĊto z niej dzwony. We wnĊtrzu Ğwiątyni byáy usy- tuowane 3 oátarze. Liczba parafian, áącznie z Dąbrówką, wynosiáa okoáo 300. Nauczyciela utrzymywali wieĞniacy. W zabudowaniach parafialnych mieszkaáo 3 komorników, którzy páacili odpowiedni czynsz17. W 1703 roku wieĪa koĞcioáa byáa juĪ naprawiona. Komunikujących byáo ok. 530, a innowierców w Dąbrówce 30 osób. KoĞcielny przy- tuáek zamieszkiwaáo 4 ubogich i jakiĞ wieĞniak18. Mesz- ne pobieraá proboszcz z Bobowa, Wysokiej i folwarków ĩabienko oraz Smoląg. Nauczyciel peániá w 1710 roku równoczeĞnie funkcjĊ organisty, a uposaĪenie pobieraá równieĪ z filialnej parafii Dąbrówka. Ubodzy z przytuá- ka Īyli z jaámuĪny19. Do sakramentów Ğw. w 1728 roku przystĊpowaáo 390 wiernych, nawróconych 16, a liczba luteran wynosiáa 4720. ĝwiątynia w 1746 roku nosiáa wezwanie Ğw. Wojcie- cha i WniebowziĊcia NMP. Dominikanie zaprowadzili w parafii Bractwo RóĪaĔcowe. Spowiadających byáo 466 osób, a do wyznania luteraĔskiego naleĪaáo 2 owczarzy21. Bazylika katedralna w Pelplinie Do bardziej zasáuĪonych proboszczów