1 Autor Projekt okładki Tibor Dienes Dariusz Romanowicz Pomysł serii Zdjęcia Michał Koliński Tibor Dienes Jolanta Pol István Dienes Irida Ruçi (fot. 1, 3) Redakcja Jolanta Pol Mapy Butrinti, Phoinike Neritan Ceka (w: Neritan Ceka, Butroti, Tirana 2002) Korekta Nina Kapuścińska Autorzy opracowań Apollonia, Butrinti, Phoinike – Jacek Przeniosło Konsultacja merytoryczna i uzupełnienia Literatura, fi lm, malarstwo i rzeźba – Jolanta Pol Jacek Przeniosło Architektura – Jacek Przeniosło, Jolanta Pol Parki Narodowe – Krzysztof Pol Skład i opracowanie map Słowniczek – Marta Przeniosło Paweł Szewczyk © Copyright by Piątek Trzynastego, Łódź 2005 Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeżone. Wszelkiego rodzaju reprodukowanie, powielanie (łącznie z kserokopiowaniem), przenoszenie na inne nośniki bez pisemnej zgody Wydawcy jest trakto- wane jako naruszenie praw autorskich, łącznie z konsekwencjami przewidzianymi w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. nr 24 z 23.02.1994 r., poz. 83). Wydawca starał się, aby przewodnik był poprawny merytorycznie i zawierał aktualne dane. Jednak nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie informacji w nim zawartych. ISBN 978-83-61253-18-1 KSIĘŻY MŁYN Dom Wydawniczy Michał Koliński 90-345 Łódź, ul. Księży Młyn 14 tel./fax (0-42) 632 78 61, 630 71 17, tel. 0-602 34 98 02 infolinia: 0-604 600 800 (codziennie 8-22, także sms), skype: ksiezy-mlyn, gg. 4147954, 4146841 www.ksiezy-mlyn.com.pl; e-mail: [email protected] Łódź rok: 2011 2010 2009 2008 ostatnia Wydanie II rzut: 9 8 7 6 5 4 3 2 1 liczba Druk i oprawa Drukarnia na Księżym Młynie s.c., Łódź Printed in Poland 2 OD WYDAWCY Albania jest krajem, który ma wspaniałe warunki turystyczne: góry, jeziora, morze, plaże, antyczne miasta. Na każdym kroku spotykamy wyjątkowo przyjaznych ludzi. A jednak tylko nieliczni Polacy wybrali się w podróż do tego ciekawego i niezwykle pięknego kraju. Brakuje informacji o Albanii, dużo jest powierzchownych bądź wręcz dalekich od prawdy, do wielu trudno dotrzeć bądź są fragmentaryczne. Wierzymy w to, że ten przewodnik spełni swoją rolę – zachęci do podróży, a tym, którzy się na nią zdecydują, dostarczy nie tylko interesujących wiadomości o Albanii, ale także prak- tycznych rad, ułatwi poruszanie się po Albanii i jak najpełniejsze wykorzystanie swojego pobytu. Naszym celem jest przedstawienie rzetelnych informacji, chcemy pomóc poznać ten bliski, a przecież dla wielu zupełnie nieznany kraj. Informacje ogólne zawierają najistotniejsze wiadomości o Albanii. Niektórym tematom po- święcono znacznie więcej miejsca niż w typowych przewodnikach, gdyż obecne na polskim rynku nieliczne, choć często bardzo interesujące, publikacje nie dają kompleksowej wiedzy o Albanii. Pragnęliśmy zatem, aby ten przewodnik przybliżył nie tylko warunki geografi cz- ne, ale także historię, obyczaje i kulturę kraju, który choć niepodległość odzyskał dopiero w XX wieku, jednak jego dzieje sięgają czasów iliryjskich. Wyruszamy w podróż to rozdział, w którym zostały zamieszczone informacje pomocne przy planowaniu wyjazdu do Albanii i podejmowaniu wstępnych decyzji. Przestudiowanie go z pewnością umożliwi lepsze przygotowanie i zorganizowanie podróży. Informacje praktyczne mogą przydać się zarówno przed podróżą, jak i pozwolą czuć się pewniej po przyjeździe do Albanii. Proponowane trasy zwiedzania przybliżają nie tylko miejsca ogólnie znane, ale także te, o których mało kto słyszał bądź nie planował ich odwiedzić. Obok szczegółowych opisów miejsc, zwrócono uwagę na walory krajoznawcze, zabytki i wszystko, co istotne w danym rejonie. Podano także najważniejsze informacje o bazie noclegowej i gastronomicznej. Do- kładne opisy dojazdu do poszczególnych miejscowości z pewnością pomogą bez problemu dotrzeć do celu podróży. Mapy ilustrują trasę zwiedzania, a plany miast ułatwią poruszanie się po mieście. Informacje dotyczą nie tylko atrakcji turystycznych opisywanych miejscowości, ale także historii i ciekawostek, co niewątpliwie wzbogaci poznawanie tego pięknego kraju. Do do- kładnych opisów historii i zabytków antycznych miast – Butrinti i Apollonii – dołączone zostały szczegółowe mapki. Słowniczek zawiera najważniejsze wyrazy, wyrażenia i zwroty w języku albańskim. Indeks umożliwi błyskawiczne odszukanie informacji dotyczących nazw geografi cznych. 3 Na ogół została zachowana oryginalna pisownia nazw własnych. Tylko w wyjątkowych przy- padkach, kiedy nazwa od dawna jest spolszczona, zastosowano pisownię zgodną ze zwycza- jem językowym, przykładem mogą być nazwy miejscowości: Tirana, Durres czy Vlora. Wydawnictwo włożyło w przygotowanie przewodnika wiele wysiłku, starając się, aby był on kompletny, dokładny i aktualny. Jednak tempo zachodzących w Albanii zmian jest im- ponujące, np. sieć dróg pierwszej kategorii w ostatnich trzech latach zwiększyła się o 25%, a liczba nowo powstałych hoteli o 50%. Zatem niektóre dane bardzo szybko się dezaktu- alizują. Za wszelkie sugestie, uwagi, komentarze i poprawki będziemy bardzo wdzięczni. Przeczytamy i przeanalizujemy wszystkie materiały dostarczone zarówno pocztą tradycyjną, jak i elektroniczną, aby móc je uwzględnić w kolejnym wydaniu. Mamy nadzieję, że ten pierwszy przewodnik po Albanii, jaki ukazał się w Polsce, będzie dla Państwa nie tylko przewodnikiem, źródłem wiedzy o Albanii, ale także ciekawą lekturą. Składamy serdeczne podziękowania za cierpliwość i nieocenioną pomoc w przygotowaniu tej publikacji Panu Jackowi Przeniosło – Wiceprezesowi Towarzystwa Polsko-Albańskiego. Dziękujemy wszystkim autorom „Przeglądu Albańskiego”, a w szczególności Redaktorowi Naczelnemu Jerzemu Wiśniewskiemu i Konsulowi Honorowemu Jarosławowi Rosochackie- mu za pozwolenie na wykorzystanie materiałów z tego jedynego na polskim rynku periodyku poświęconego Albanii. Pragniemy wyrazić ogromną wdzięczność wszystkim, którzy udzielali cennych wskazówek i informacji. Do powstania przewodnika przyczyniło się wiele osób, m.in. Profesor Neritan Ceka i Profesor Muzafer Korkuti – dyrektor Instytutu Archeologii w Albanii, Irida Ruçi, Marta Przeniosło, a także wielcy przyjaciele Polski, zawsze służący radą i pomocą, byli ambasadorowie Albanii w Warszawie: Profesor Osman Kraja – rektor Uniwersytetu w Ti- ranie i Profesor Enver Faja. Zarówno użyczone mapy, materiały, jak i wszystkie uwagi w sposób znaczący wpłynęły na kształt polskiej wersji publikacji. 4 SPIS TREŚCI INFORMACJE OGÓLNE 9 Położenie geografi czne, Obyczaje ............................................... 25 klimat i krajobraz .................................... 9 Gjakmarrja (krwawa zemsta) ................ 30 Kim są Albańczycy ............................... 10 Historia .................................................. 32 Język albański ....................................... 11 Ustrój polityczny Literatura ............................................... 11 i podział administracyjny ...................... 39 Film ....................................................... 15 Gospodarka ........................................... 40 Malarstwo i rzeźba ................................ 18 Stopa życiowa ....................................... 41 Architektura .......................................... 20 Flora i fauna .......................................... 41 Struktura ludności ................................. 23 Ochrona środowiska .............................. 43 Wyznania ............................................... 23 Parki narodowe ..................................... 43 WYRUSZAMY W PODRÓŻ 47 Formalności ........................................... 47 Statkiem ............................................ 48 Najważniejsze przepisy celne ............... 47 Samolotem ........................................ 48 Kiedy wyjechać do Albanii ................... 47 Pociągiem .......................................... 49 Jak dojechać do Albanii ........................ 48 Noclegi .................................................. 49 Samochodem ..................................... 48 Gdzie wypoczywać latem ..................... 49 Autobusem ........................................ 49 Plany podróży ....................................... 51 INFORMACJE PRAKTYCZNE 53 Bezpieczeństwo publiczne .................... 53 Rower i motocykl .................................. 62 Służba zdrowia i opieka lekarska .......... 54 Znaki informacyjne ............................... 62 Podróżowanie z dzieckiem ................... 54 Mapy ..................................................... 62 Osoby niepełnosprawne ........................ 54 GPS ....................................................... 62 Kobiety w Albanii ................................. 54 Internet .................................................. 63 Jak się ubierać ....................................... 55 Sieć telefoniczna ................................... 63 Toalety publiczne .................................. 55 Telefony komórkowe ............................ 63 Komunikacja ......................................... 55 Poczta .................................................... 63 Podróż samochodem ............................. 55 Prasa ...................................................... 64 Proponowane trasy ................................ 57 Media .................................................... 64 Samochód terenowy .............................. 58 Pieniądz, wymiana pieniędzy ................ 64 Wypożyczanie samochodów ................. 59 Banki ..................................................... 64 Autostop ................................................ 59 Godziny pracy ......................................