Zbiór mów średniej długości tom 1 Zbiór mów średniej długości tom 1 fundacja „theravada” ∙ 2020 Majjhima Nikaya – Zbiór mów średniej długości Copyright © 2020 Fundacja „Theravada” Wydawca: Fundacja „Theravada” Tłumaczenie: Piotr Jagodziński Redakcja: Alicja Brylińska Korekta: Bartosz Klimas, Milena Bartosz-Lisowska Zdjęcie na okładce: Mathijs Delva on Unsplash Projekt okładki i skład tekstu: Monika Zapisek Wszystkie książki z suttami wydawane są przez Fundację „Theravada”. Jest to możliwe dzięki osobom wpłacającym darowizny bezpośrednio na konto Fundacji, jak też tym, które wspomagają projekt crowdfundingowy na portalu patronite (patronite.pl/TheravadaPL). Dodatkowo udało nam się uzyskać grant z Khyentse Foundation z usa, który pokrywa nieco mniej niż połowę wszystkich kosztów związanych z projektem tłumaczeń sutt. W tym miejscu chcielibyśmy podziękować zarówno Khyentse Foundation za zaufanie nam, jak i wszystkim osobom wpłacającym darowizny na ten cel oraz na pozostałe cele statutowe Fundacji. Specjalne słowa podzięki chcemy przekazać patronom, a są to: Adam Anonim, Justyna Chruściel, Bartosz Kościów, Agnieszka Kruk, Mateusz Parkita, Janusz Podkościelny, Michał Sawicki, MarcinSilesia isbn: 978-83-948459-5-7 (całość) isbn: 978-83-948459-4-0 (tom 1) Spis treści Wstęp 5 Mūlapariyāya Sutta (mn.001 – Mowa o porządku podstaw) 7 Przedmowa 7 Struktura kanonu 8 Pierwsza sutta średniego zbioru – Mowa o porządku podstaw (mn.001) 9 Porządek podstaw 11 Pospolity człowiek 15 Mniemanie 19 Zachwyt jako przyczyna cierpienia 24 Dwadzieścia cztery bazy 26 Mnich w trakcie treningu 29 Arahant 32 Tathāgata 33 Zakończenie sutty 35 Tłumaczenie 38 Sabbāsava Sutta (mn.002 – Mowa o wszystkich skażeniach) 52 Przedmowa 52 Tłumaczenie 75 Dhammadāyāda Sutta (mn.003 – Mowa o tych, którzy dziedziczą Dhammę) 89 Przedmowa 89 Tłumaczenie 100 Bhayabherava Sutta (mn.004 – Mowa o bojaźni i trwodze) 108 Przedmowa 108 Tłumaczenie 116 Anaṅgaṇa Sutta (mn.005 – Mowa o braku splamień) 132 Przedmowa 132 Tłumaczenie 144 5 Wstęp Książka, którą oddaję w ręce czytelników, zawiera tłumaczenie pięciu pierwszych mów Buddhy ze zbioru średniego Majjhima Nikāyi wraz z ich omówieniem. Przekładam bezpośrednio z języka pāḷijskiego, bazując na wersji Tipiṭaki z Szóstego Synodu buddyjskiego (Chaṭṭha Saṅgāyana), który odbył się w Kaba Aye, w Yangon (Rangoon w Birmie) w 1954 roku – uzgodniono wtedy oficjalną, ujednoliconą wersję tekstów. Zdecydowałem się włączyć oryginał do publikacji polskich tłumaczeń z kilku powodów. Po pierwsze, czytelnik może w wygodny sposób sprawdzić brzmienie terminu w oryginale, oszczędzając przy tym czas. Dzięki temu mogłem również ograniczyć liczbę przypisów podających cytaty z oryginału. Po drugie, jest to podyktowane ogromnym szacunkiem dla języka pāḷijskiego, nawet jeśli nie jest to wiernie zrekonstruowany māgadhī (język królestwa Magadha, a więc ten, którym posługiwał się Przebudzony), to mimo wszystko jest to nośnik, dzięki któremu ostał się kompletny zbiór słów Błogosławionego – coś nieocenionego, zwłaszcza gdy chodzi o Wielkie Kryteria Odniesienia (mahāpadesa). Gdyby wydrukować pełny zbiór tekstów Trójkosza, zapełniłby niewielki pokój, mimo że już w oryginale pāḷijskim dostrzec można opuszczenia w tekście wyróżnione skrótem „…pe…” – od słowa „peyyāla”, które znaczy powtórzenie, formuła, sposób, co można przetłumaczyć również jako „i tak dalej”. Jest to zwykle ustęp, który jest powtórzeniem, ewentualnie bardzo dobrze znanym fragmentem niewymagającym przytaczania. Nawet w oficjalnej wersji przyjętej przez Szósty Synod nie ma pełnych tekstów, jest tam dość często używane „...pe...”. W języku polskim przyjąłem nieco inne oznaczenia. Zawsze gdy w oryginale występuje peyyāla, w polskim tekście oznaczam to wielokropkiem ujętym w nawias okrągły: (...). Czasem jednak – bardzo rzadko i z ogromną rezerwą – skracam także powtórzenia w wersji pāḷijskiej tekstu, wtedy zarówno tam, jak i w polskim frag- mencie oznaczam te miejsca wielokropkiem w nawiasie kwadratowym: [...]. Zdecydowałem się przyjąć numerację wersetów taką, jaka jest w wersji Chaṭṭha Saṅ- gāyana Tipiṭaka. Zbiór mów średniej długości (Majjhima Nikāya) składa się z trzech ksiąg, w każdej z nich wersety są numerowane od początku. Pierwsza księga (Mūla- paṇṇāsapāḷi) to pierwsze 50 sutt, druga (Majjhimapaṇṇāsapāḷi) to sutty od mn.051 do mn.100, trzecia (Uparipaṇṇāsapāḷi) od mn.101 do mn.152. Jak można zauważyć już w tym wstępie, słowa pāḷijskie zapisuję w międzynarodowej transli- teracji (IAST), odmieniając je przez przypadki, osoby, liczby i rodzaje języka polskiego. Stosuję formę zapisu łacińskiego oddającego brzmienie prakrytu, jakim jest pāḷijski. Zatem zamiast 6 Majjhima Nikaya – Zbiór mów średniej długości | tom 1 powszechnie przyjętej spolszczonej formy „Budda”, używam „Buddha”, która znacznie lepiej oddaje wymowę przydechowego „h”, koniecznego w tym słowie. Można deliberować nad tym, jak dokładnie brzmiały konkretne głoski w oryginalnym języku1, ale póki spolszczenia nie odpowiadają przyjętemu międzynarodowemu konsensusowi związanemu z wymową, póty będę starał się unikać rozwiązań, które „zadomowiły” się w naszym języku, zwłaszcza że większość z nich (karma, nirwana) ma swe źródła w sanskrycie, a nie w pāḷijskim (kamma, nibbāna). W tytułach wymienianych w tekście stosuję oryginalny zapis, bez spolszczeń. Dodat- kowo redakcja przyjęła następującą formę stopniowania cudzysłowów: „pierwszy poziom”, „»drugi poziom«”, „»‘trzeci poziom’«”, „»‘›czwarty poziom‹’«”. Nie należy traktować tych tekstów jako naukowych. Nie są opatrzone typowymi dla tego rodzaju prac przypisami, nie mają też pokaźnej bibliografii2, a cytaty są wplecione w przedmowy. Wszystko podyktowane jest wygodą czytelnika, jak również moją, oraz oszczędnością papieru. Ponieważ nie pretenduję do miana „naukowca” ani nie dbam o uznanie „akademii”, a jedynie staram się podzielić swoją niewielką wiedzą, nie będę miał nikomu za złe, jeśli uzna tę książkę za swego rodzaju beletrystykę lub zaszuflad- kuje ją w jeszcze inny sposób. Moją intencją było wyjaśnienie kilku kwestii, o które wiele osób mnie pytało, oraz pokazanie, czym według mnie jest nauka Buddhy. Jest to więc subiektywna opinia na temat sutt i wczesnego buddyzmu, dzielę się z innymi tymi tłumaczeniami i spostrzeżeniami całkowicie za darmo i w ramach domeny publicznej. Zdecydowałem się na wydanie w pierwszej książce początkowych pięciu sutt Maj- jhima Nikāyi, zamiast – jak to było w pierwotnym zamierzeniu – dziesięciu. Było to spowodowane głównie rozrastającym się materiałem. W trakcie pisania zrozumiałem, że przynajmniej pierwszą dziesiątkę należy podzielić, zwłaszcza że kolejne pięć mów (od mn.006 do mn.010) jest jeszcze obszerniejsze. W tym miejscu chciałbym podziękować Grzegorzowi Polakowi, Marcinowi Fabjańskiemu i Pawłowi Łucjanowi za konsultacje podczas tłumaczeń tekstów, jak też Monice Zapisek za skład i projekt okładki, ale przede wszystkim Alicji Brylińskiej za precyzyjną redakcję. Książkę tę dedykuję moim rodzicom. Wszelkie błędy, niedociągnięcia i nieścisłości są wyłącznie moje, za co z góry przepraszam czytelnika, prosząc o wyrozumiałość. Piotr Jagodziński Warszawa, 2020 1. Przykłady wymowy dostępne tu: http://sasana.wikidot.com/wymowa. 2. Bibliografia dostępna tu: http://sasana.wikidot.com/bibliografia. 7 Mūlapariyāya Sutta (mn.001 – Mowa o porządku podstaw) Przedmowa Czym jest prawda? Oto odwieczne pytanie zadawane przez mędrców. Buddha, Przebudzony, odkrył ścieżkę wiodącą do końca cierpienia. Uznał osiągnięcie tego celu za sens istnienia. Cała reszta wiedzy czy nauki była tylko drogowskazem do tego najambitniejszego i najsubtelniejszego z urzeczywistnień – w pāḷijskim, języku pism kanonu – nazywanym Nibbāną (Wygaszeniem, Nieuwiązaniem). Przedstawione tu tłumaczenia tekstów wczesnego buddyzmu nie są kompletnymi, jedy- nymi i bezpośrednimi słowami Przebudzonego. Wiemy, że przez 2500 lat niektóre mowy były zmieniane przez zapamiętujących je mnichów – komentarze powstające z biegiem czasu nadawały nowe znaczenia twierdzeniom znajdującym się w suttach3. Pewne jest natomiast, że z tych źródłowych tekstów wyłania się sedno Przebudzenia. Dla Buddhy tym sednem było przekonanie, że całkowita wolność jest możliwa i należy do niej dążyć. Tę właśnie informację chciał przekazać ówcześnie żyjącym i przyszłym pokoleniom: seyyathāpi, bhikkhave, mahāsamuddo Tak jak, mnisi, wielki ocean ma jeden smak, smak soli, tak ekaraso loṇaraso; evameva kho, samo, o mnisi, ta Dhammavinaya ma jeden smak, smak bhikkhave, ayaṃ dhammavinayo ekaraso wyzwolenia. vimuttiraso. Pahārāda Sutta (an.08.019 – Mowa do Pahārādy) Czytelnik tych przekładów powinien mieć zatem nieustannie w pamięci ten właśnie przekaz, bez specjalnego przywiązywania się do poszczególnych terminów czy kon- cepcji. Wiedza zawarta w suttach jest teoretyczna, ale wyjaśnia praktykę, więc można sprawdzić ją na sobie. Ten, kto zna wszystkie teksty, ale nie praktykuje zgodnie z nimi, krytykowany jest w tych samych tekstach jako ktoś, kto „jest jak pasterz cudzych stad, dobrodziejstwa świętego życia nie jemu są pisane”. 3. Sutty – mowy w kanonie pāḷijskim. 8 Majjhima Nikaya – Zbiór mów średniej długości | tom 1 Przed każdą suttą zamieściłem krótkie omówienie, które ma na celu ułatwienie lek- tury. Dzięki temu każdy będzie mógł bardziej świadomie i ze znajomością kontekstu poznawać teksty źródłowe. Wtedy też, mam nadzieję, dogłębne podstawy buddyzmu, a także szczegóły życia Buddhy, jego instrukcje i metody, będą stopniowo odkrywane przez czytelnika w kolejnych wydaniach Majjhima Nikāyi. Zaciekawiony konkretnym terminem lub kwestią czytelnik