M U N D A R I J A СОДЕРЖАНИE CONTENT МАТЕМАТИКА ТАРИХ Abdullayev J., Sobirov U. Axmedov Q. Шихов О.О. Барқарор ривожланиш Diffеrеnsial hisоbning asоsiy tеоrеma- йўлида табиий ресурслардан оқилона larining funksional tenglama va фойдаланиш .............................................28 tengsizliklarga tatbiqi ................................2 Садуллаев Б.П., Рахимов Ш.Б. Новые данные к истории Древнего Кята КИМЁ (Левобережного) .....................................32 Eshchanov X.O., Baltayeva M.M, Собиров Қ., Абдиримов Р., Каримов Я. Matmurotov B.Y. Elektr o’tkazuvchan Хоразм илк ўрта аср ёдгорликларида polimerlar – kelajak o’tkazgichlari ....……4 археологик тадқиқотлар .........................40 Yaqubova G. Shayboniylar davrida БИОЛОГИЯ Xorazm: ijtimoiy-iqtisodiy va etnomadaniy Жуманиязов А. Жанубий Оролбўйи munosabatlar (XVI-XVII asr o’rtalari) .....43 табиий шароитини яхшилаш муаммолари ......................................................................6 ФИЛОЛОГИЯ Джонибекова Н. Термитларнинг аҳоли Матниёзов А. “Қунйат ил-мунйа” турар жойлари ва жамоат биноларида асарининг Саудия нусхалари хусусида 46 тарқалиши ва зарари .................................9 Қутлимуратов Р.С. Туямўйин гидро- ПЕДАГОГИКА узели сувларини физ-кимёвий ва Vaisova N., Baltayeva I., Ashirova A. микробиологик жиҳатдан таҳлил “Ehtimollar nazariyasi” fanida “diskret қилишнинг ўзига хос хусусиятлари.......12 tasodifiy miqdorning sonli xarakteristika- larini aniqlash” mavzusini o‘qitishda ТЕХНИКА masofaviy ta’lim resursidan foydalanish ..51 Собиров Б., Сапаев Ш., Абдуллаев Ф. Иншоот ҳисобий схемасида таянч АРХИТЕКТУРА боғланишини оқилона танлаш ...............15 Азизова Б.М. Хива меъморчилигида уйғунлашув усуллари .............................53 ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ Кариева Н.Ж., Ибадуллаев И. Хоразм Аккужин Д.А., Кадиров Ш.Ю., меъморчилигининг африғий даврида Жуманиязов Ф.Қ., Машарипова Р.Б. тарқалган уй-жойлари ............................57 Хоразм воҳаси шароитида истиқболли ғўза навларининг уруғчилиги ................20 САНЪАТШУНОСЛИК Юсупов Ш.Н., Нишонов Б.Э., Абдуллаев М.С. Хоразм ёғоч Мадаминов Р.Р., Худайберганова Р.Т. ўймакорлиги ...........................................61 MODIS радиометри маълумотлари билан Zargarova N. Xorazm mе'moriy obidalari Амударё қуйи оқимида радиация va nodir qo`lyozmalardagi xattotlik мувозанати усулини қўллаб қишлоқ namunalarini o`rganish davr talabidir!.......67 хўжалигида сувдан фойдаланишни тадқиқ қилиш ...........................................23 ХОТИРА Ягодин В.Н. (1932 – 2015)......................70 2 XORAZM MA`MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI 2/2015 МАТЕМАТИКА DIFFЕRЕNSIAL HISОBNING ASОSIY TЕОRЕMALARINI FUNKSIONAL TENGLAMA VA TENGSIZLIKLARGA TATBIQI Abdullayev J.Sh., Sobirov U.M., Axmedov Q.Y. – Urganch davlat universiteti “Funksiyalar nazariyasi” kafedrasi o’qituvchilari Annotatsiya: ushbu maqolada differensial 1-misol. Agar f (x) funksiya a,b da hisobning asosiy teoremalarining ba’zi uzluksiz, hamda (a,b) intervalda chekli tatbiqlari keltirilgan. hosilaga ega bo‘lib, chiziqli funksiya Kalit so’zlar: funksiya, tenglama, sistema, bo‘lmasa, u holda (a,b) da c(a,b) almashtirish, o’zgaruvchi topiladiki, Аннотация: в данной статье приведены f b f a f 'c tengsizlik нeкoтoрыe примeнeния oснoвной b a тeoрeмы диффeрeнциальнoгo исчислeния. o‘rinli bo‘lishini isbotlang. Ключевые слова: функция, уравнение, Yechish: Biz ni n ta bo‘lakka система, преобразования, переменная bo‘lamiz. a x x ... x b har bir 0 1 n Abstract: in this article some ways of [xk , xk 1 ] ,k 0,n 1 segmentda introducing basic theorems of differential funksiya Lagranj teoremasini calculus are stated. qanoatlantiryapti. U holda (x , x ) Key words: function, equation, system, k k k1 transformation, nonconstant ' f (xk1 ) f (xk ) topiladiki, f (k ) tenglik xk1 xk Misol va masala yechish muammolari o‘rinli. xk1 xk xk deb belgilasak, matematik ta’limning diqqat markazidan n1 n1 o’rin olgan. Respublikamiz ta’lim-tarbiya ' f (b) f (a) ( f (xk1) f (xk )) f (k )xk tizimida qator islohiy o’zgarishlar amalga k0 k0 oshirilgan bo’lib, ularning asosiy maqsadi (1) o’quvchilarni layoqati, qobiliyati, iqtidorini Endi f ' (c) ' , c (a,b) deb max{f (k )} aniqlash, ochish va ularning rivojlanishi k uchun shart-sharoitlar va imkoniyatlarni belgilash kiritib va (1) dan yaratishdan iboratdir. n1 n1 n1 f (b) f (a) Matеmatik analiz fanidan bizga funksiya f (b) f (a) f ' ( )x f ' ( ) x f ' (c) x f ' (c) b a f ' (c) k k k k k b a uzluksizligi, funksiya hоsilasi, funksiya k0 k0 k0 diffеrеnsiali kabi tushunchalar va ularning kelib chiqadi. gеоmеtrik va mехanik ma’nоlari ma’lum. 2-misol. Agar funksiya Biz ushbu maqolada diffеrеnsial segmentda 2-tartibli hosilaga ega bo‘lib, hisоbning asоsiy tеorеmalarini funksional ' ' tenglama va tengsizliklariga tatbiqini f a f b 0 bo‘lsa, u holda kеltiramiz. Bu natijalardan kеlgusida topilishini isbotlangki, quyidagi munosabat tеnglamalar, tеngsizliklar va bоshqa bir o‘rinli bo‘lsin. U holda 4 qancha muhim masalalarni yеchishda kеng f '' (c) f (b) f (a) isbotlang. qo’llash mumkin. (b a) 2 Bu teoremalarning bir qancha tatbiqlari Yechish: Agar funksiya bo’lib, ular kiritilishi bilan ko’pgina segmentda 2-tartibli hosilaga ega bo‘lib, masalalar o’zining oson yechimini topadi. Ularni quyidagi masalalarga tatbiq qilamiz. 3 XORAZM MA`MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI 2/2015 a b bo‘lsa, u holda 8 f f a ' f 1 2 topilishini isbotlangki, quyidagi munosabat 2 ' ' 1 a b a 8 f b f a f f 1 2 o‘rinli bo‘lsin. 2 a b b a 1 a 2 b 8 f b f ' 1-hol. f x const bo‘lsin. U holda f 2 2 b 2 c a,b uchun tenglik bajariladi. 2 b a f ' f ' a f ' f ' b 2-hol. chiziqli funksiya bo‘lsin. U 1 2 1 a 2 b holda shart o‘rinli a b Bu ifodalardan a 1 ekaninia,b bo‘lmay qoladi. f (x) 2 3-hol. segmentni teng ikkiga bo‘lamiz. ' hisobga olsak, f x funksiya [a,1 ] da a b x a2 Lagranj teoremasini qanoatlantiryapti. [a, ] segmentda x va c(a,b) 2 2 a b Xuddi shunga o‘xshash, 2 b dan a b x b2 2 [ ,b] segmentda x [ ,b] segment uchun ham. U holda 2 2 2 yordamchi funksiyalarni qaraymiz. va c1 a,1 topiladiki, ' ' '' f 1 f a x funksiyalar segmentda, f c1 va c2 2 ,b 1 a ' ' va x funksiyalar esa '' f 2 f b topiladiki,[x , x ] f,kc20,n 1 lar k k 1 b segmentda Koshi teoremasining barcha 2 '' shartlarini qanoatlantiradi. Ya’ni, '' '' o‘rinli. Agar f c max{ f c1 ; kf c(x2 k}, xk1 ) a b deb olsak: 1 a, topiladiki, 2 8 f b f a a b a b f '' c f '' c f '' c f '' c 2 f '' c 8 f f a 2 1 2 1 2 ' f f a f 2 2 b a 1 ' 2 '' 4 1 a b b a f (c) f (b) f (a) . a 2 2 (b a) 3-Misol. funksiya quyidagi a b shartlarni bajarsin: hamda 2 ,b topiladiki, n1 2 1) f (x) C x0 , xn 2) (x0 , xn ) intervalda n -darajali hosilaga a b a b ega. f b f 8 f b f ' 3) x x ... x uchun f 2 2 2 0 1 n ' 2 a b b a f x0 f x1 ... f xn tenglik o‘rinli. 2 b 2 U holda x0 , xn topilishini (n) isbotlangki,' f ' 0 bo‘lsin. tengliklar o‘rinli bo‘ladi. ' va ' f a f b 0 1 2 Yechish: larga qiymatini qo‘yamiz segmentda funksiya Roll teoremasini qanoatlantiryapti, u holda ' topiladiki, f ( k ) 0 bo‘ladi. Bu fikr har bir segment uchun o‘rinli. Ya’ni, ' ' ' f (1 ) f (2 ) ... f (k ) 0 . Endi [ 0 ,1 ],[1 , 2 ], ...,[i ,i1 ]... i 0.k 1 4 XORAZM MA`MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI 2/2015 ' (n1) (n1) segmetlar uchun esa f (x) funksiya Roll f (1) f ( 2 ) 0 (1, 2 ) teoremasining barcha shartlarini topilib, tenglik o‘rinli bo‘ladi. qanoatlantiradi. U holda i (i ,i1 ) '' Adabiyotlar: topiladiki, f (i ) 0 bo‘ladi. n - 2 1. Madrahimov R., Abdullayev J., Kamalov qadamdan keyin biror [ , ] segmentda 1 2 N. Masala qanday yechiladi? UrDU (n1) f (x) funksiya Roll teoremasini noshirlik bo’limi, Urganch, 2013. qanoatlantirishini matematik induksiya 2.Хudоybеrganоv G., Vоrisоv A., Mansurоv yordamida ko‘rish qiyin emas. U holda H., Shоimqulоv B. Matematik analizdan ma’ruzalar. Tоshkеnt, 2010. КИМЁ ELEKTR O’TKAZUVCHAN POLIMERLAR – KELAJAK O’TKAZGICHLARI Eshchanov X.O., Baltayeva M.M, Matmurotov B.Y. - Al-Xorazmiy nomidagi Urganch davlat universiteti “Tabiatshunoslik va geografiya” fakulteti “Umumiy kimyo” kafedrasi o`qituvchilari Annotatsiya: maqolada hozirgi vaqtda elektronika, elektrotexnika, ishlab chiqarish, sintezlanayotgan yangi elektr o'tkazuvchan tibbiyot va kimyo sanoatlari uchun polimerlar va ularning qo'llanilishi haqida yangidan-yangi xom-ashyolar zarur. Bu ma'lumotlar berilgan. sohalar hozirgi vaqtda jadal rivojlanyapti. Kalit so’zlar: elektr o’tkazuvchan Elektronika va elektrotexnika polimerlar, organik polimerlar, noorganik takomillashgani sayin, bu sohada yangidan- polimerlar, polianilin, politiofen, polipirrol, yangi materillar qo’llanilyapti. indikator, batareya, sun’iy nerv, katalizator Yaqin davrlargacha o’tkazgichlar sifatida metallar va ba’zi metallmaslardan Аннотация: в статье даны сведения о foydalanib kelinar edi. Hozirgi vaqtga kelib полимерах, которые синтезируются в ularning o’rnini organik va noorganik настоящее время с электрической polimerlar egallayapti. проводимостью. Elektr o’tkazuvchi polimerlarni olish va Ключевые слова: электропроводящие ularni elektr o’tkazuvchanligini metallar полимеры, органические полимеры, elektr o’tkazuvchanligiga yaqinlashtirish, неорганические полимеры, полианилин, elektrotexnikada qo’llaniladigan metallar политиофен, индикатор, полипиррол, o’rnini bosa olishi bilan ahamiyatlidir. батарея, искусственный нерв, Elektr o’tkazuvchi polimerlarga poliyenlar,