Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Niedźwiedź na lata 2017-2022 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO GMINY NIEDŹWIEDŹ NA LATA 2017 – 2022 NIEDŹWIEDŹ, GRUDZIEŃ 2016 1 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Niedźwiedź na lata 2017-2022 Spis treści Wstęp…………………………………………………………………………..3 Mapa Gminy Niedźwiedź……………………………………….……………..4 Analiza aktualnego stanu społeczno – gospodarczego gminy Niedźwiedź..….5 Raport z sesji planowania strategicznego rozwoju Gminy Niedźwiedź…......48 2 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Niedźwiedź na lata 2017-2022 WSTĘP Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Niedźwiedź na lata 2017-2022 została opracowana metodą planowania partnerskiego, na podstawie wyników sesji strategicznej oraz na podstawie materiałów udostępnionych przez Urząd Gminy w Niedźwiedziu. W sesji strategicznej uczestniczyły osoby zarządzające gminą , Radni Rady Gminy, członkowie rad sołeckich oraz mieszkańcy gminy Niedźwiedź. Sesja odbyła się w dniach 19 grudnia 2016 r. w sali kinowej Domu Kultury w Niedźwiedziu. Dodatkowo zorganizowane zostały zebrania w sołectwach. Podczas sesji strategicznej i zebrań określono: misję, czyli wizje gminy za 5 lat, cele strategiczne wstępny plan zadań dla poszczególnych celów strategicznych. Niniejszy dokument zawiera charakterystykę aktualnego stanu społeczno- gospodarczego gminy oraz wyniki sesji strategicznej. 3 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Niedźwiedź na lata 2017-2022 MAPA GMINY NIEDŹWIEDŹ 4 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Niedźwiedź na lata 2017-2022 Analiza aktualnego stanu społeczno- gospodarczego gminy Niedźwiedź HISTORIA GMINY Pierwsze wzmianki o Niedźwiedziu pochodzą z drugiej połowy XIV wieku. W tym czasie ziemie te stanowiły dobra zakonu Cystersów w Szczyrzycu, a powstające tutaj wsie zorganizowane były na zasadach prawa niemieckiego z dziedzicznymi sołtysami na czele oraz z góry wytyczonym planem pracy. Plan ten polegał na podziale gruntów na jednostki. Każda w ten sposób powstała rola otrzymała nazwę zgodnie z miejscowymi tradycjami. W taki sposób powstała rola Grońska, Jamrozowa, Czechowa i inne. Granice powstających ról były tyczone prostopadle względem potoków, wzdłuż których tyczone były drogi. W wieku XV obecne ziemie wchodzące w skład gminy po skonfiskowaniu ich Cystersom, za aferę fałszowania pieniędzy, przeszły na rzecz skarbu królewskiego i weszły w skład tunuty nowotarskiej, a następnie w charakterze dzierżawy w ręce rodziny Ratołdów. W 1518 roku dobra te przechodzą na rzecz rodziny Pieniążków w związku małżeńskim Beaty Ratołdownej z Janem Pieniążkiem. W 1565 r. powstaje klucz porębski w skład którego weszły obok Niedźwiedzia Kunina, Podobin, Mszana Górna i wieś Lubomierz. Poręba stała się centrum administracyjnym. W 1593 roku Sebastian Lubomirski wybudował własnym kosztem drewniany kościół. Fakt ten był wstępem do erygowania parafii niedźwiedzkiej w roku 1605, która obejmowała wsie: Kuninę z Kuninkami, Lubomierz, połowę Mszany Górnej, Niedźwiedź, Podobin, Porębę Witów i Zawadę. W początkach XVII w. Poręba traci charakter królewszczyzny puszczanej w dzierżawę i przechodzi w posiadanie prywatne. Na mocy konstytucji 5 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Niedźwiedź na lata 2017-2022 sejmowej z 1607 roku klucz porębski otrzymał Sebastian Lubomirski, który dwa lata wcześniej założył i uposażył kościół parafialny. W 1710 r. klucz porębski przechodzi w ręce Sanguszków jako posag Marii Lubomirskiej, żony Karola Pawła Sanguszki, a w roku 1760 dostaje się w posiadanie Wodzickich, których descendenci do dziś dnia utrzymali się w charakterze właścicieli. Główny zrąb ludności, który przyszedł z północy doliną Raby począwszy od Myślenic był pochodzenia polskiego. Przez wieki ludność mieszała się tylko w obrębie klucza porębskiego. Jedynie w nieznacznej mierze napływała z klucza rabczańskiego ( przede wszystkim byli to komornicy i służba). 1 stycznia 1973 roku Wojewódzka Rada Narodowa w Krakowie utworzyła Gminę Niedźwiedź. Od 1980 roku budynek administracyjny gminy znajduje się na rynku w centrum Niedźwiedzia. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE Gmina Niedźwiedź położona jest w województwie małopolskim, w południowej części powiatu limanowskiego. Usytuowana jest na północnych stokach malowniczych Gorców w Beskidzie Wysokim. Gmina zajmuje powierzchnię 74,44 km2 tj. 7,8 % obszaru powiatu limanowskiego, a od większych ośrodków przemysłowych położona jest w odległości: Limanowa – 32 km Myślenice – 30 km Nowy Targ – 32 km Kraków – 66 km Obecnie w skład Gminy Niedźwiedź wchodzą cztery sołectwa: Poręba Wielka, Niedźwiedź, Podobin i Konina. 6 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Niedźwiedź na lata 2017-2022 Powierzchnia Lp. Sołectwo Opis ( w ha) Najmniejsze sołectwo w gminie 1. Podobin 894 Graniczy z miastem Mszana Dolna Położona centralnie u zbiegu doliny 2. Niedźwiedź 715 Koniny i Porębianki Siedziba władz samorządowych Graniczy z gminą Mszana Dolna 3. Konina 2.690 i Kamienicą 4. Poręba Wielka 3.145 Największa wieś w gminie Gmina Niedźwiedź graniczy z gminami: od północnego-wschodu z Mszaną Dolną, od południowego wschodu z Kamienicą od południowego zachodu z Nowym Targiem od zachodu z Rabką Do gminy Niedźwiedź można dojechać tylko jedną drogą. Jest to droga powiatowa Mszana Dolna - Niedźwiedź. 7 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Niedźwiedź na lata 2017-2022 PODZIAŁ GMINY NIEDŹWIEDŹ NA SOŁECTWA 8 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Niedźwiedź na lata 2017-2022 PORĘBA WIELKA Największa i najbardziej atrakcyjna pod względem turystycznym miejscowość w gminie Niedźwiedź. Leży u stóp Gorców przy ujściu Koninki do Poręby i w dolinach obu potoków. Poręba Wielka wywodzi swą nazwę od leśnych wyrębów w dawnej puszczy gorczańskiej. Pierwsza osada powstała prawdopodobnie u schyłku XII wieku. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że osada powstała jako przystanek noclegowy na przebiegającym tędy szlaku handlowym z Krakowa na Spisz. Dawniej wieś była ośrodkiem przemysłu drzewnego i hutniczego. Dzisiaj jest najlepszym centrum turystycznym gminy. Składają się na to nie tylko walory krajobrazowe, ale także dobrze wyposażona baza turystyczno – wypoczynkowa, do której należy zaliczyć pensjonaty. Atrakcją jest również wyciąg krzesełkowy na górę Tobołów, wyciągi orczykowe i trasy narciarskie. Lasy stanowią 67% powierzchni Poręby Wielkiej, przy drodze do Mszany Dolnej znajduje się zabytkowy park dworski z XVIII w., w którym rosną drzewa mające 300 – 400 lat. Sporo drzew to pomniki przyrody. Warto tu zobaczyć ścieżkę przyrodniczą, która biegnie wzdłuż parkowych alejek. Znajdują się tam też pozostałości dworu z zachowaną oficyną dworską i starą wozownią. Całość parku ogrodzona jest starym kamiennym murem. Poręba Wielka, znana ze swoich walorów wypoczynkowych, stanowi dobry punkt wypadowy w Gorce, m.in. na Turbacz, Obidowiec, Suhorę i in. Uznaniem cieszą się zwłaszcza szlaki na Turbacz przez Koninki i Czoło Turbacza oraz na Stare Wierchy. 9 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Niedźwiedź na lata 2017-2022 Tutaj w roku 1875 urodził się znany pisarz Władysław Orkan (Franciszek Smaciarz), którego twórczość ukazuje dawne stosunki panujące na wsiach podgorczańskich. Willa, w której kiedyś mieszkał pisarz tzw. „Orkanówka” jest dzisiaj muzeum z ciekawymi zbiorami etnograficznymi. W początkach lat 50 – tych ubiegłego wieku odkryto tu gorące źródła – solankę jodobromową, użyteczną w leczeniu schorzeń jamy ustnej, astmy, reumatyzmu. W 2007 r. z inicjatywy Wójta Gminy Niedźwiedź Pana Janusza Potaczka i Starosty Powiatu Limanowskiego Pana Jana Puchały powstała spółka Gorczańskie Wody Termalne. Głównym celem spółki jest powstanie basenów termalnych, które będą przydatne w leczeniu chorób układu ruchowego jak i w leczeniu chorób reumatycznych. Możliwe więc, że Poręba stanie się kiedyś kurortem i będzie się bogacić na kuracjuszach. Mieszkańcy wsi dbają o folklor i tradycje terenu zagórzan. Świadczą o tym liczne zespoły regionalne. Istnieje tam również tradycyjna góralska zabudowa. 10 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Niedźwiedź na lata 2017-2022 NIEDŹWIEDŹ Miejscowość Niedźwiedź położona jest w Karpatach, w Beskidzie Wysokim, w Paśmie Gorców. Graniczy z pozostałymi trzema sołectwami Gminy: Koniną, Porębą Wielką, Podobinem, a także Mszaną Górną, należącą do gminy Mszana Dolna. Miejscowość ta w całości znajduje się w zlewni rzeki Raby, prawostronnego dopływu Wisły. Część południowa wsi znajduje się w otulinie Gorczańskiego Parku Narodowego. Sama wieś stanowi centrum administracyjne dla pozostałych miejscowości; tu mieści się siedziba władz gminnych. Wg Jana Długosza wieś została ulokowana w 1398 w oparciu o system łanów leśnych. Niedźwiedź przez wiele lat był własnością Ratułdów, wchodząc w skład starostwa nowotarskiego. Po jego podziale w XVII w. wieś zaliczała się do tzw. klucza wielkoporębskiego, zarządzanego przez Lubomirskich z Wiśnicza. Otwarli oni tutaj w 1608 swoją papiernię, która działała aż do 1730. Pierwszy kościół w Niedźwiedziu zawdzięcza się Sebastianowi Lubomirskiemu, który ufundował go w 1593. W 1605 nastąpiło erygowanie parafii. Obecnie jej siedzibą jest nowy kościół parafialny poświęcony w 1997.W lipcu 2000 r. na rynku odsłonięto pomnik Władysława Orkana, piewcy ludu gorczańskiego. Pomnik przedstawiający postać Orkana (Władysław Smereczyński) został wykonany w latach trzydziestych minionego stulecia i stał na rynku w Nowym Targu do końca 11 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Niedźwiedź na lata 2017-2022 wieku, skąd został przeniesiony do Niedźwiedzia.