REFERENTIES EN MAATLATTEN VOOR NATUURLIJKE WATERTYPEN VOOR DE KADERRICHTLIJN WATER 2015-2021 2012 RAPPORT 31 TWEEDE DRUK (2016) 978.90.5773.569.1 [email protected] www.stowa.nl Publicaties van de STOWA kunt u bestellen op www.stowa.nl TEL 033 460 32 00 Stationsplein 89 3818 LE Amersfoort POSTBUS 2180 3800 CD AMERSFOORT STOWA 2012-31 REFERENTIES EN MAATLATTEN VOOR NATUURLIJKE WATERTYPEN VOOR DE KADERRICHTLIJN WATER 2015-2021 COLOFON UITGAVE Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer Postbus 2180 3800 CD Amersfoort AUTEURS Meren: W. Altenburg (Altenburg & Wymenga), G. Arts (Alterra), J.G. Baretta-Bekker (RWS), M.S. van den Berg (RWS), T. van den Broek (Royal Haskoning), R. Buskens (Taken Landschapsplanning), R. Bijkerk (Koeman & Bijkerk), H.C. Coops (RWS, WL/Delft Hydraulics), H. van Dam (Aquasense, Waternatuur), G. van Ee (Provincie Noord Holland, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier), C.H.M. Evers (Royal Haskoning), R. Franken (Wageningen Universiteit), B. Higler (Alterra), T. Ietswaart (Royal Haskoning, Provincie Friesland), N. Jaarsma (Witteveen+Bos), D.J. de Jong (RWS), A.M.T. Joosten (Stichting Alg), M. Klinge (Witteveen+Bos), R.A.E. Knoben (Royal Haskoning), J. Kranenbarg (RWS, WL/Delft Hydraulics), W.M.G.M. van Loon (RWS), R. Noordhuis (RWS), R. Pot (Roelf Pot onderzoek- en adviesbureau), F. Twisk (RWS), P.F.M. Verdonschot (Alterra), H. Vlek (Alterra), K. Wolfstein (RWS). Rivieren: J.J.G.M. Backx (RWS), M. Beers (OVB, AquaTerra), M.S. van den Berg (RWS), T. van den Broek (Royal Haskoning), R. Buskens (Taken Landschapsplanning), A.D. Buijse (RWS), H.C. Coops (RWS, WL/Delft Hydraulics), H. van Dam (Aquasense, Waternatuur), G. Duursema (Waterschap Velt en Vecht), C.H.M. Evers (Royal Haskoning), M. Fagel, T. Ietswaart (Royal Haskoning, Provincie Friesland), M. Klinge (Witteveen+Bos), R.A.E. Knoben (Royal Haskoning), J. Kranenbarg (RWS, WL/Delft Hydraulics), J. de Leeuw (RIVO, IMARES), J. van der Molen (Alterra), R. Noordhuis (RWS), R.C. Nijboer (Alterra), J. Postma (Ecofide), R. Pot (Roelf Pot onderzoek- en adviesbureau), P.F.M. Verdonschot (Alterra), H. Vlek (Alterra), T. Vriese (OVB, VisAdvies). Overgangs- en kustwateren: J.J.G.M. Backx (RWS), J.G. Baretta-Bekker (RWS), M.S. van den Berg (RWS), R. Bijkerk (Koeman & Bijkerk), R. Duijts (RWS), J.G. Hartholt (RWS), Z. Jager (RWS), D. de Jong (RWS), M. Klinge (Witteveen+Bos), R.A.E. Knoben (Royal Haskoning), J. Kranenbarg (RWS, WL/Delft Hydraulics), W.M.G.M. van Loon (RWS), E.C. Stikvoort (RWS), F. Twisk (RWS). REDACTIE D.T. van der Molen (Ministerie van Infrastructuur en Milieu), R. Pot (Roelf Pot onderzoek- en advies- bureau), C.H.M. Evers (Royal HaskoningDHV), F.C.J. van Herpen (Royal HaskoningDHV) en L.L.J. van Nieuwerburgh (Royal HaskoningDHV) FOTO OMSLAG De Rode Beek Vlodrop in Nationaal Park De Meinweg is een snelstromende bovenloop op zand (type R13) met de status Natuurlijk (Foto: Barend van Maanen, Waterschap Roer en Overmaas) DRUK Kruyt Grafisch Adviesbureau STOWA rapportnummer 2012-31 ISBN 978.90.5773.569.1 COPYRIGHT De informatie uit dit rapport mag worden overgenomen, mits met bronvermelding. De in het rapport ontwikkelde, dan wel verzamelde kennis is om niet verkrijgbaar. De eventuele kosten die STOWA voor publicaties in rekening brengt, zijn uitsluitend kosten voor het vormgeven, vermenigvuldigen en verzenden. DISCLAIMER Dit rapport is gebaseerd op de meest recente inzichten in het vakgebied. Desalniettemin moeten bij toepassing ervan de resultaten te allen tijde kritisch worden beschouwd. De auteurs en STOWA IIkunnen niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele schade die ontstaat door toepassing van het III gedachtegoed uit dit rapport. STOWA 2012-31 REFERENTIES EN MAATLATTEN VOOR NATUURLIJKE WATERTYPEN VOOR DE KADERRICHTLIJN WATER 2015-2021 VOORWOORD De Kaderrichtlijn Water (KRW) beoogt onder meer de bescherming en verbetering van aqua- tische ecosystemen en duurzaam gebruik van water. Oppervlaktewateren dienen daarom een ‘goede ecologische toestand’ te bereiken. Bij het voorbereiden van de eerste generatie Stroomgebiedbeheerplannen (2009-2015) zijn de ‘goede ecologische toestand’ en de overige kwaliteitsklassen uitgewerkt in KRW-maatlatten voor natuurlijke watertypen. Op weg naar de tweede generatie Stroomgebiedbeheerplannen (2015-2021) zijn de KRW-maatlatten geëvalueerd en verder geharmoniseerd met de beoorde- lingsmethoden in het buitenland. Uit de evaluatie bleek dat een verbetering van de maatlat- ten gewenst was, om de transparantie van het proces van KRW-doelafleiding en de reprodu- ceerbaarheid en kwaliteit van de afgeleide KRW-doelen (GEP’s) te vergroten. Uit de harmo- nisatie bleek dat de ambitie op enkele onderdelen iets moest worden bijgesteld. Daarom zijn in opdracht van de Regiekolom de volgende (deel)maatlatten aangepast: fytoplankton in diepe meren (M20), fytobenthos in enkele stromende wateren (R7, R8, R12 – R18), macrofyten en vissen in stromende wateren (R-typen) en meren (M-typen), macrofauna in rivieren met ge- tijdeninvloed (R8) en in zwak brakke wateren (M30) en angiospermen, macrofauna en vissen in kust- en overgangswateren (O2, K1-K3). De aanpassingen zijn voorbereid door teams van technisch specialisten en afgestemd binnen de werkgroep Ecologische Maatlatten, met vertegenwoordiging van waterschappen, provin- cies, het Ministerie van I&M en de STOWA. De aanpassing van de vissenmaatlat is afgestemd met Sportvisserij Nederland. Voor u ligt de geactualiseerde versie van het document Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water, dat in het najaar 2012 is vastgesteld door de Regiekolom. De getalswaarden in dit rapport zijn de doelen voor de ‘natuurlijke’ watertypen. Deze doe- len zijn van toepassing bij de voorbereiding van de volgende planperiode (2015-2021). De Ministeriële regeling Monitoring onder het ’Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water’ (BKMW) zal er te zijner tijd naar verwijzen. Rapporten en achtergronddocumenten zijn digitaal beschikbaar op www.helpdeskwater.nl en www.stowa.nl. De voorzitter van de werkgroep Ecologische Maatlatten namens STOWA Chiel Cuypers Bas van der Wal III STOWA 2012-31 REFERENTIES EN MAATLATTEN VOOR NATUURLIJKE WATERTYPEN VOOR DE KADERRICHTLIJN WATER 2015-2021 VOORWOORD BIJ DE TWEEDE DRUK (2016) In het najaar van 2012 is een geactualiseerde versie van het document Referenties en maat- latten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water vastgesteld. Uit het gebruik van deze maatlatten en het programmeren van de Aquokit Biologie (webservice voor toetsen van ecologische kwaliteit met deze maatlatten ontwikkeld door het InformatieHuis Water) bleek dat er een aantal errata en verduidelijkingen nodig zijn om te zorgen voor een juiste en consistente toepassing van de maatlatten. Deze errata zijn doorgevoerd in de tweede druk van de maatlatten. In bijlage 14 is een overzicht opgenomen van de aanpassingen in de maatlat ten opzichte van de eerst druk. De tweede druk is alleen digitaal beschikbaar via www.stowa. nl en www.helpdeskwater.nl. De update van de maatlatten is uitgevoerd in opdracht van de Werkgroep Doelstellingen en is gefinancierd door STOWA en Rijkswaterstaat. Naast de errata is ook de voortdurende ontwikkeling van de TWN reden geweest voor een tweede druk van de maatlatdocumenten. De soortenlijsten zoals opgenomen in de maatlatdo- cumenten zijn statisch, terwijl de TWN-lijst in ontwikkeling blijft op basis van nieuwe inzich- ten. In de voorliggende versie is de stand van zaken voor de TWN opgenomen in oktober 2016. De soortenlijsten worden actueel gehouden in de Aquokit-Biologie van het IHW en niet in de maatlatdocumenten. De soortenlijsten in de Aquokit-Biologie zijn dus leidend. Voor een groot deel waren de errata en TWN-aanpassingen al verwerkt in QBWat. Deze her- ziening van de maatlatdocumenten zou niet tot grote veranderingen in de berekende EKR’s moeten leiden. Desondanks kunnen er door de aanpassingen aan de TWN en onjuist gebruik van soortnamen in de maatlatdocumenten door deze errata wel kleine veranderingen in de berekende EKR’s optreden. Namens de Werkgroep Doelstellingen namens STOWA Marcel Tonkes Bas van der Wal IV V STOWA 2012-31 REFERENTIES EN MAATLATTEN VOOR NATUURLIJKE WATERTYPEN VOOR DE KADERRICHTLIJN WATER 2015-2021 SAMENVATTING In december 2000 is de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) vastgesteld. Eén van de ver- plichtingen die voortvloeien uit de KRW is het beschrijven van de ecologische referentiesitu- atie. De referenties vormen het vertrekpunt voor de ecologische doelstelling van natuurlijke oppervlaktewatertypen. Er zijn echter nog meerdere stappen nodig om van de referenties te komen tot beleidsdoelstellingen van de actuele oppervlaktewaterlichamen in Nederland. De uiteindelijke doelstelling per waterlichaam is in 2009 in het Stroomgebiedbeheersplan vastgelegd. Hiervoor is de eerste versie van de referenties en maatlatten gebruikt (Van der Molen & Pot [red], 2007b). In deze nieuwe versie van de maatlatten zijn verbeteringen doorgevoerd en deze versie dient te worden gebruikt voor de doelafleiding en toestandsbepaling voor de tweede generatie Stroomgebiedsbeheersplannen (2015-2021). De Inleiding (Hoofdstuk 1) gaat in op de uitgangspunten. De Methode (Hoofdstuk 2) geeft een algemene uitwerking van de beoordelingssystematiek per biologisch kwaliteitselement. Vervolgens is per watertype een globale referentiebeschrijving gemaakt die samen met enkele foto’s een beeld geeft van de toestand van het type in nagenoeg onverstoorde omstandig- heden. Daarnaast zijn de referentie en de andere vier klassen van de maatlat