ROCZNIK ASTRONOMICZNY OBSERWATORJUM KRAKOWSKIEGO NA ROK 1923. WYDAWNICTWA TOM II. WYDANO Z ZASIŁKU WYDZIAŁU NAUKI MSNISTERSTWA W. R. I OŚWIECENIA PUBLICZNEGO. DRUKARNIA ZWIĄZKOWA. KRAKÓW 1923. DD POLACY! Platoniczny kult Kopernika — martwy jest; honor jego Ojczyzny wymaga wzniesienia N arodow ego Instytutu Astronomicznego. ROCZNIK ASTRONOMICZNY OBSERWATORJUM KRAKOWSKIEGO NA R O K 1923. WYDAWNICTWA TOM II. WYDANO Z ZASIŁKU WYDZIAŁU NAUKI MINISTERSTWA W. R. I OŚWIECENIA PUBLICZNEGO. DRUKARNIA ZWIĄZKOWA. KRAKÓW 1923. » * 4 L ( » s jjf;i ^*'"4 - ^ tb & \4 -w **•■*4- d!> XI J S X „Bok pomagay“ (według średniowiecznej chwiejnej pisowni polskiej, i zamiast obecnego »Boże pomagaj*; własnoręczny, dwu­ krotnie powtórzony napis M. K o p e rn ik a , odna­ le z io n y przez prof. Birkenmajera na marginesie karty październikowej roku 1505 książki »Calendarium raa- gistri Joannis de mon te region bibljoteki uniwersyteckiej w Upsali (sygnatura bibl. Inczmab. 840). W szystkie inne, w tej książce ręką Kopernika poczynione zapiski, są treści astronomicznej i po łacinie). PRZEDMOWA. Drugi rok swego istnienia zaczyna Rocznik Astronomiczny pod znakiem 450-tej rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika, największego astronoma wszystkich czasów a nieśmiertelnej chluby narodu naszego. Oby rok ten stał się dla astronomji polskiej przełomowym i wypro­ wadził ją z obecnego poniżenia przez założenie choćby podwalin pod NARODOWY INSTYTUT ASTRONOMICZNY! Skromne prace nasze, podjęte celem urzeczywistnienia idei tego zakładu, opisane są w tym R oczniku i jeżeli wydawnictwo niniejsze chociażby w słabym stopniu przyczyni się do wzbudzenia wśród społeczeństwa przekonania, że astro- nomja polska na lepszą zasługuje oprawę, niż ta, w którą zawarły ją macosze rządy zaborców, będziemy sowicie wynagrodzeni za pracę. O celach Rocznika nie będziemy się tu rozpisywali, gdyż zostały one szczegółowo omówione w przedmowie do tomu I. Przypominamy tylko, że chodzi nam zarówno o miłośników zjawisk niebieskich i nauk przy­ rodniczych wogóle, jako też o potrzeby praktyczne społeczeństwa, i, wreszcie, o cele czysto naukowe. W porównaniu z rokiem zeszłym R ocznik został znacznie rozsze­ rzony: w dziale zjawisk — przez dodanie szczegółowych wiadomości o biegach planet (z mapkami), ich wschodach i zachodach, zakryć gwiazd dla Poznania, tudzież danych o fenomenach w świecie księży­ ców Jowisza; w dziale zaś literackim — przez szereg artykułów, za­ równo ogólno-dostępnych, z artykułem prof. Birkenmajera o Koperniku na czele, jako też i bardziej specjalnych. R ocznik będzie uzupełniony ponadto przez część międzynarodową, która wyjdzie później, a zawie­ rać będzie, między innemi, obliczenia momentów zaćmień gwiazd zmien­ nych, dokonane przez nas na zlecenie Kongresu Unji Astronomicznej w Rzymie, w maju 1922 r. W opracowaniu tomu II. Rocznika brał udział, w rozmaitym sto­ pniu, prawie cały, tak zresztą nieliczny, personel Obserwatorjum kra­ IV kowskiego, Największe zasługi położyli dla niniejszego tomu pp. M ik. Miedźwiecki, i J. Witkowski, tudzież asystent - wolontarjusz Obserwa­ torjum — p, St. Struzik. Niemałego trudu obliczenia zakryć gwiazd przez Księżyc dokonał sam jeden p. Eug. Rybka. Kończąc, miło nam jest podziękować Drukarni Związkowej i jej personelowi, w szczególności p. J. Stankiewiczowi, kierownikowi techni­ cznemu tego zakładu, za chętne uwzględnianie specyficznych potrzeb Rocznika Astronomicznego. Kraków, i i lutego 1923 r. Redaktor i wydawca: Tadeusz Banachiewicz Dyrektor Obserwatorjum Krakowskiego. SPIS RZECZY. sci. Przedmowa ................................................................................................ III E fem erydy....................................................................................................1— 66 Planety w r. 1923 (z 4-ma mapkami), napisał St. Struzik ...... 67 Dział artykułów: L. Birkenmajer, prof. dr. — Mikołaj Kopernik Geneza odkrycia heljocentrycznej budowy św iata..................... 72 T. Banachiewicz, prof. — Pierwsze miesiące Stacji Astronomicznej w Beskidach (z 1 mapką w tekście) .... 79 — Wyciąg z dziennika wyprawy astronomicznej na Przygoleź (Ł y sin ę )............................. .... f 85 J. Witkowski — Zboczenie magnetyczne na Łysinie .... 96 J. Gadomski — Pomiar siły rozpoznawczej przyrządów (z mapą P l e j a d ) ............................................................... 97 J. Witkowski — O teorji rozwoju gwiazd .................................. 104 Tad. Ban, — Maszyny do rachowania (z tabl. poza tekstem) 109 J. Witkowski — Teorja względności w astronomji . 113 D. Szymkiewicz — O niedosycie wilgotności............................. 117 T. Banachiewicz, prof. — O obliczaniu współrzędnych planet i komet arytmometrem ......................... ......................... 120 J. Witkowski — O obliczaniu graficznem zakryć gwiazd przez K s ię ż y c .......................................................... .... 126 T. Banachiewicz, prof. — O rozprawie z teorji względności prof. St. Zaremby .................................................. .... 136 E. Stenz — O promieniowaniu słonecznem podczas za­ ćmienia ............................................................... 145, Ofiary na Obserwatorjum krak. i Stację Astronomiczną w Beskidach 150 T. Banachiewicz, prof. — Projekt reformy stosunków pieniężnych . 151 Tablice pomocnicze, objaśnienia.................................................. .... 154 Skorowidz rzeczowy i n a z w is k ............................................................... 162 W Roczniku Krakowskim przyjęto naogół CZAS UNIWERSALNY Czas uniwersalny = czas średni cywilny Greenwichski, liczony od oh do 2411 od północy Greenwichskiej. Czas środkowo - europejski = czas uniwersalny + 1 godzina. Czas wschodnio-europejski = czas uniwersalny + 2 godziny. W Polsce, na mocy ustawy sejmowej, czasem legalnym (urzędowym) od 1 czerwca 1922 r. jest czas środkow o-europejski. Tablica zamiany dni roku na daty nowej ery astronomicznej (n, e. a.) oraz okresu Juljańskiego (d. J.). 1923. n. e. a. d. J. 1923. n. e. a. d. J. Styczeń 1 44560 2423 421 Lipiec 10 4475° 2 4 2 3 6 l l 11 570 431 20 760 621 21 58° 441 30 770 6 3 1 31 590 451 Sierpień 9 780 641 Luty 10 600 461 19 790 651 20 610 471 29 800 661 Marzec 2 44620 2423 481 Wrzesień 8 44810 2423 671 12 630 491 18 820 681 22 640 501 28 830 691 Kwiecień 1 650 511 Październ. 8 840 701 11 660 521 18 850 711 21 670 531 28 860 721 Maj 1 44680 2423 54i Listopad 7 44870 2423 731 11 690 551 17 880 741 21 700 561 27 890 751 31 710 57i Grudzień 7 900 761 Czerwiec 10 720 581 17 910 771 20 730 591 27 920 781 30 740 601 37 930 791 Nachylenie ekliptyki do równika średniego dla 1923.0 . 23°26’57".5 Precesja ogólna w roku 1923 ................................................... 50''.26 Początek wiosny astr. (równonoc wiosenna) 21-go Marca o 15h29m; 0 wstępuje w znak „ lata astr. (przesilenie letnie) 22-g-o C zerw ca o 11 3 ; „ „ „ „ jesieni astr. (równonoc jesienna) 24-go Września o 2 4 ; „ „ ,, „ zimy astr. (przesilenie zimowe) 22-go Grudnia o 20 54 ; „ „ „ „ 2 (I). Styczeń 1923. — Słońce © O godzinie 12 czasu uniwersalnego I, (w średnie południe Greenwichskie). T3 ‘O -d 1 Dzień Cti & ‘O Czas Wzno­ 0 Równa­ 0 rd a Zbo­ Dłu­ « O gwiazdowy szenie as nie czasu si ja CG Oj w czenie gość tS3 proste i a (czas średni © «J Greenwich na l h w War>zawie Ł.n a mniej « a S A h D Przemiana L prawdziwy) Ph P Czas m iesiąca tygodnia Srodk.-Eur. li m s h ni s s 0 1 n n O in s 4 h m h m 745 1533 i pn. 18 40 27.34 18 43 47.9 11.05 — 23 3 53 11.6 280.06 + 3 2o-5 1.1:9 2 wt 18 44 23.90 18 4812.8 11.03 22 59 2 12.7 281.08 3 48.8 1.17 745 1531 3 śr. lS 48 20.46 18 52 37-3 1 1.02 22 53 44 13.8 282.10 4 16 .8 1.16 745 1535 4 cz. 18 52 17.02 18 57 1-5 11.00 22 47 5S 15.0 283.12 4 44-5 1.14 745 1537 5 Pt. lS 56 1 3*5*7 19 1 25.3 IO.99 22 41 45 16.1 284.14 5 11-7 1.13 745 1538 6 sb. 19 0 10.13 19 5 48.7 10.97 — 22 35 5 17.2 285.16 -{- 5 38-6 1.11 745 1539 7 nd. 19 4 6.69 19 10 11.7 10.95 22 27 58 18.4 286.18 6 5 -o I.09 744 15*0 8 pn. 19 S 3.24 10 1-4 34.2 10.93 22 20 24 19-5 287.20 6 30.9 1.07 744 1542 9 wt. 19 11 59.80 19 18 56.2 10.91 22 12 24 20.6 288.22 6 56-4 1.05 74B 1543 74B 10 śr. 19 15 50.36 19 23 1 7,7 IO.89 22 3 58 21.6 289.24 7 21.4 1.03 15 44 11 cz. 19 19 52.91 19 27 3&-7 10.87 — 21 55 6 22.7 290.25 + 7 45-8 1.01 742 15 46 12 pt. 19 23 49.47 19 31 59.2 IO.84 21 45 49 23.8 291.27 8 9.7 0.98 742 15 47 13 sb. 19 27 46.03 19 36 19-0 10.82 21 36 6 24.8 292.29 8 33-0 0.96 741 15 49 740 14 nd. 19 31 42.58 1940 38.3. 10.79 21 25 58 25-9 293-31 8 55-7 0-93 15 50 15 pn. 19 35 39*14 19 44 56.9 IO.76 21 15 2 5 26.9 294-33 9 17.8 0.91 739 15&2 1553 16 wt. 19 39 3 5 *7° 19 4 9 14.S IO.74 — 21 4 2 7 27.9 295-35 + 9 39-2 0.88 739 55 17 śr. 19 4 3 32.25 19 53 32-1 10.71 20 53 6 28.9 296.37 9 59-9 0.85 738 15 18 cz. 19 47 28.81 19 57 48.7 10.68 20 41 20 29.9 297-39 10 19.9 0.82 737 156’ 19 pt. 19 512 5.3 6 20 2 4.6 10.65 20 29 12 30.9 298.41 10 39.2 0.79 736 15 38 20 sb. 19 55 21.92 20 6 19.7 10.62 20 16 39 31.8 299.42 10 57.8 0,76 735 16on 2 1 nd.