DE FINANCIËLE MARKTEN AAN BANDEN? UITGAVE VAN HET WETENSCHAPPELIJK BUREAU VAN DE SP Verschijnt 11 keer per jaar, jaargang 15, nummer 2, februari 2013 INHOUD DE FINANCIËLE MARKTEN 3 DE FINANCIËLE SECTOR: AAN BANDEN? EEN TUSSENSTAND 5 BRUSSEL PAKT SPECULANTEN HALFSLACHTIG AAN Hoe krijgen we weer greep op de kent (de belastingbetalers), maar ook 9 financiële sector? Het debacle met winnaars (de overige banken). SNS: RuTTE-II SCHENKT SNS Reaal laat zien dat we nog een Hoogleraar Internationale Betrekkin- DE BANKEN € 4,7 MILJARD lange weg te gaan hebben. Alle reden gen Henk Overbeek betoogt in een 10 om aan dit onderwerp de nodige interview dat de huidige crisis geen DE ONTSPORING VAN HET aandacht te besteden. ongeluk is binnen een gezond CASINOKAPITALISME: Afgelopen december verscheen op systeem, maar het resultaat van de ONGELUK OF WETMATIGHEID? verzoek van de Partijraad een wijze waarop de internationale 11 Spanning over de democratisering van economie gereageerd heeft op de NAAR EEN MONETAIR ECOSYSTEEM de economie. Dit nummer bouwt economische crisis van de jaren 12 daarop voort, door expliciet stil te zeventig. MoNETAIRE SOEVEREINITEIT ALS staan bij de financiële sector, een In een pas verschenen rapport van de OPLOSSING VOOR DE EUROCRISIS vitaal onderdeel van de economie. De Club van Rome stelt de Belgische 14 afgelopen decennia zijn de financiële econoom Bernard Lietaer dat het ‘TwEEDE KAMER HEEFT TIJDENS DE markten steeds invloedrijker gewor- huidige geldsysteem faalt en dat we BANKENCRISIS BUITENSPEL GESTAAN’ den en is de economie steeds dienst- toe moeten naar een monetair 16 baarder geworden aan hun behoeften. ecosysteem, waarin verschillende ‘EEN TE GROTE FINANCIËLE SECTOR IS De wrange vruchten daarvan plukken muntsystemen naast elkaar bestaan, SCHADELIJK VooR DE ECONOMIE’ we nu. Daarom staan we in deze voor doelen als betere gezondheid, 18 Spanning stil bij de huidige crisis en onderlinge samenwerking en milieu- WAS NEDERLAND MAAR ALLEEN vragen we ons af welke maatregelen behoud. EEN BELASTINGPARADIJS nodig zijn om de almacht van het Econoom Herman Meester pleit als 20 kapitaal aan banden te leggen. oplossing voor de economische crisis ‘IN ONS STRAATJE’ SP-Kamerlid Arnold Merkies en zijn voor schuldafschrijvingen en grote, fractiemedewerker Rob Mollink rentevrije investeringen in de maken de balans op van hoe de publieke sector en in een duurzame CoLOFON Spanning wordt uitgegeven door het financiële sector er voorstaat. Zij economie. Wetenschappelijk Bureau van de SP Jan de Wit blikt in een vraaggesprek geven aan dat er inmiddels een aantal Een abonnement kost 12 euro per jaar voor maatregelen is genomen om de greep terug op de Parlementaire Enquête- SP-leden en 25 euro voor niet-leden. De op de banken te vergroten. Toch valt commissie Financieel Stelsel. Hij betaling gaat per incasso. de balans volgens de auteurs negatief betoogt dat Wouter Bos grote fouten Abonnementenadministratie uit, omdat er vanuit de politiek en de heeft gemaakt bij de nationalisatie Snouckaertlaan 70 bankenlobby veel verzet is tegen van ABN AMRO en dat de Tweede 3811 MB Amersfoort maatregelen die de financiële sector Kamer gedurende de bankencrisis T (088) 243 55 40 werkelijk moeten hervormen. buitenspel heeft gestaan. E [email protected] Europarlementariër Dennis de Jong Econoom Rens van Tilburg vertelt aan Redactieadres geeft in zijn artikel een tussenstand Spanning over zijn rapport ‘Het Snouckaertlaan 70 3811 MB Amersfoort van het Europese actieplan, dat de SP financiële overgewicht van Neder- T (088) 243 55 35 in september 2011 lanceerde om de land’. Hij heeft becijferd dat de vier E [email protected] onverantwoorde speculatie aan te grootste Nederlandse banken Redactie pakken. Hij constateert dat de vanwege hun ‘too big to fail’-status Tijmen Lucie uitvoering van het plan uiterst traag een groot financieringsvoordeel Arjan Vliegenthart verloopt en op veel weerstand stuit van hebben. Deze ‘verborgen subsidie’ Tekstredactie de lidstaten en de financiële lobby. Hij bedroeg in 2011 tussen de 4 en 12 Daniël de Jongh concludeert dan ook, net als Merkies miljard euro. Redactieraad en Mollink, dat de SP nog een lang David Hollanders zet uiteen waarom Hans van Heijningen gevecht heeft te leveren om duidelijk Nederland voor multinationals een Tiny Kox te maken dat niet de nationale belastingparadijs is, waardoor wij en Ronald van Raak Basisontwerp overheden, maar de financiële andere landen uiteindelijk miljarden Thonik en BENG.biz instellingen de crisis veroorzaakt aan belastinginkomsten mislopen. Vormgeving hebben. In de rubriek ‘In ons straatje’ tot slot Robert de Klerk SP-senator Geert Reuten zet in zijn deze keer aandacht voor de commis- Antoni Gracia bijdrage uiteen dat de nationalisatie sie-Wijffels die momenteel onderzoek Gonnie Sluijs van SNS Reaal niet alleen verliezers doet naar de splitsing van nuts- en Foto cover zakenbankactiviteiten in Nederland. Logan Mock-Bunting / Aurora Pho / HH 2 SPANNING FEBRUARI 2013 DE FINANCIËLE SECTOR: EEN TUSSENSTAND Tekst: Arnold Merkies en Rob Mollink Dat het jarenlange proces van deregulering en dat banken minder risico nemen, en wanneer het toch mis geloof in de werking van de markt ten grondslag ligt gaat voldoende ruimte hebben om tegenslagen op te aan het uitbreken van de crisis, is bij de meeste vangen waardoor de belastingbetaler niet nogmaals moet burgers en inmiddels ook bij de meeste politici wel opdraaien voor onverantwoordelijk gedrag. doorgedrongen. Maar zijn beleidsmakers in Neder- land en Europa erin geslaagd te voorkomen dat KAPITAALbuFFERS bankiers ooit weer onverantwoorde risico’s nemen De financiële crisis is voor een belangrijk deel veroorzaakt met geld van anderen? Zijn ze erin geslaagd om van door banken die handelden zonder de benodigde reserves de bankensector een dienstbare sector te maken, als dekking te hebben. Daarom werden nieuwe afspraken die in plaats van zichzelf de reële economie voorop- gemaakt om banken meer kapitaal te laten aanhouden, van stelt? Is het risico op een nieuwe financiële crisis betere kwaliteit (Basel III). Onder grote druk van de afgenomen? Hoogste tijd voor een tussenstand. financiële wereld is echter voorgesteld de termijn waarbin- nen de banken aan de nieuwe kapitaaleisen moeten Een aantal maatregelen die de SP voorstelde in het rapport voldoen, vier jaar uit te stellen. Ook wordt voorgesteld om ‘De lessen uit de kredietcrisis’, uit 2008, is inmiddels in de eisen waaraan kapitaal moet voldoen om als ‘buffer’ te wetgeving omgezet. Er is een – nogal magere – bankenbe- worden gerekend, vergaand te versoepelen. Men vreesde lasting ingevoerd, de kapitaaleisen van banken worden namelijk dat door de nieuwe kapitaalvereisten de krediet- opgehoogd en de parlementaire enquête die de SP wilde is verlening aan bedrijven in gevaar zou komen. Wie naar de er gekomen. Toch blijft de financiële sector een punt van winsten van Nederlandse banken kijkt, ziet dat er voorlopig continue aandacht, getuige de recente ontwikkelingen nog wel enige ruimte voor banken is om de kredietverle- rond SNS. Meer maatregelen zijn dus nodig om de financi- ning op peil te houden; in 2011 maakten de Nederlandse ele sector als geheel veiliger te maken. Hieronder een banken gezamenlijk alweer bijna 8 miljard euro winst. De overzicht van de belangrijkste maatregelen om te bereiken voorstellen van het Basels Comité hebben daarom vooral SPANNING FEBRUARI 2013 3 tot gevolg dat een veiliger bankwezen wellicht nog vier jaar gerept. Wel is het mogelijk dat de commissie-Wijffels met langer op zich laat wachten. aanbevelingen komt om de banken in hun onstuimige groei te stoppen. BONUSSEN Al voor de verkiezingen was de SP samen met de PvdA bezig BANKENUNIE met het maken van een initiatief wetsvoorstel om bonussen Het kabinet is voorstander van de totstandkoming van een te maximeren op 20 procent van het vaste jaarsalaris. Deze bankenunie. Nu is de SP er geen tegenstander van dat er op maatregel is overgenomen door de huidige regeringspar- Europees niveau wordt samengewerkt om het toezicht op tijen VVD en PvdA. De vraag is echter wel hoe doeltreffend de grote banken te regelen, in aanvulling op het nationale de maatregel zal blijken te zijn; in het wetsvoorstel dat de SP toezicht. Echter, wanneer daaraan wordt gekoppeld dat met de PvdA wilde indienen zouden ook handelaren hun landen in de toekomst moeten gaan opdraaien voor bonus gemaximeerd zien. Of het huidige kabinet zo ver verliezen van banken in andere landen, omdat die landen durft te gaan blijft voorlopig echter de vraag. hun financiële sector niet op orde hebben, kan men op de steun van de SP niet rekenen. Landen zijn in onze visie in Ook is onlangs een amendement van de voormalige de eerste plaats zelf verantwoordelijk om hun bankensector Kamerleden Ewout Irrgang (SP) en Paul Tang (PvdA) om te reguleren. bonussen te kunnen terugvorderen in fusie- of overnamesi- tuaties door de Tweede Kamer aangenomen. Bonussen SPECULATIE zoals de 28,4 miljoen euro die ABN AMRO-topman Eind 2011 bracht de SP een actieplan tegen speculatie uit Rijkman Groenink opstreek door het verkopen van zijn met daarin concrete maatregelen ter verbetering van het bank, kunnen door deze regelgeving worden teruggevor- toezicht en het verkleinen van de risico’s, onder andere derd. Daarnaast is in mei 2012 een amendement van door het invoeren van een belasting op financiële transac- SP-Kamerlid Farshad Bashir en PvdA-Kamerlid Ed Groot ties. Deze financiële transactiebelasting of FTT belast aangenomen waardoor banken een tweemaal zo hoge iedere financiële transactie met een klein percentage, boete moeten betalen wanneer zij exorbitante bonussen waardoor speculatieve handel, waaronder de zeer risico- uitkeren. Toch zijn de beloningen in de financiële sector volle geautomatiseerde flitshandel, een stuk onaantrekkelij- nog steeds hoger dan in andere sectoren1 en in 2010 en ker wordt gemaakt. 2011 namen de salarissen in de sector alweer sneller toe dan in andere delen van de economie. OVERHEIDSSTEUN Met deze maatregelen zou voorkomen moeten kunnen SCHEIDING NUTS- EN ZAKENBANKEN worden dat banken weer door de overheid worden ge- De belangrijkste les die geleerd is uit de crisis is dat steund.