STRATEGIJA RAZVOJA POLjOPRIVREDE NA TERITORIJI GRADA SMEDEREVA ZA PERIOD 2008. - 2013. GODINE Novembar 2008. SADRŽAJ: 1. UVOD 2. GEOGRAFSKI I PRIRODNI USLOVI ZA POLjOPRIVREDNU PROIZVODNjU NA TERITORIJI GRADA SMEDEREVA 2.1. Geografski uslovi 2.2. Prirodni uslovi 3. SADAŠNjE STANjE 3.1. Struktura zemljišnih površina prema obradi u 2002. godini 3.2. Sadašnje stanje primarne proizvodnje i prerade 3.2.1. Voćarsko - vinogradarska proizvodnja 3.2.2. Ratarska, stočarska i povrtarska proizvodnja 3.2.3. Prerađivačka industrija 4. STRATEGIJA: VIZIJA I PRIORITET DELOVANjA 4.1. Vizija 4.2. Prioriteti delovanja (mere) 5. PRIORITETNE OBLASTI I MERE DELOVANjA 5.1. Održavanje postojeće primarne proizvodnje 5.2. Mere za unapređenje voćarsko - vinogradarske proizvodnje 5.2.1. Voćarska proizvodnja 5.2.2. Vinogradarska proizvodnja 5.3. Mere za unapređenje stočarske proizvodnje 5.4. Mere za unapređenje ratarsko - povrtarske proizvodnje 5.5. Mere za unapređenje pčelarstva 5.6. Mere za pokretanje organske proizvodnje 5.7. Mere za unapređenje prerade poljoprivrednih proizvoda u selima 5.8. Mere za obnovu i oživljavanje zemljoradničkih zadruga i otvaranje otkupnih stanica 5.9. Razvoj Agrobiznis centra 5.10. Ostale mere vezane za agrar 6. FINANSIJSKI I STRATEŠKI OKVIR 6.1. Finansijski okvir 6.2. Strateški okvir 7. ZAKLjUČAK 2 1. UVOD Ovaj dokument predstavlja rezultat rada svih subjekata iz oblasti poljoprivrede i institucija na lokalu, koji su zajedno prepoznali potrebe ljudi vezanih za agrar. On treba da da odgovor kako uneti promene u problematiku smederevskog agrara i kako prirodne pretpostavke i dobar geografski položaj pretočiti u jednu visoko akumulativnu proizvodnju za dobro svih. Ovaj dokument stoga i predstavlja sliku budućnosti smederevske poljoprivrede (kako će izgledati, kako će se raditi, edukovati i brinuti o životnoj sredini). Dokument šalje jasnu sliku kako svi zajedno u narednom periodu moramo raditi, da bi došlo do realizacije vizije naše poljoprivrede date u ovom dokumentu. 3 2. GEOGRAFSKI I PRIRODNI USLOVI ZA POLjOPRIVREDNU PROIZVODNjU NA TERITORIJI GRADA SMEDEREVA 2.1. Geografski uslovi Grad Smederevo se nalazi na južnom obodu Panonskog basena i severoistočnim obroncima Šumadijskog pobrđa. Severnu granicu u dužini od 20 kilometara čini reka Dunav, dok se istočna granica pruža aktivnim koritom Velike Morave u dužini od 27 kilometara njenog regulisanog korita. Područje grada prostire se na površini od 48.100 hektara i čini 0.54% ukupne površine Republike Srbije. Po poslednjem popisu iz 2002. godine, na području grada živi 109.809 stanovnika od kojih 62.810 živi u Smederevu, a 46.999 živi u 27 sela. Razgranata saobraćajna mreža omogućava dobru povezanost Smedereva drumskim, železničkim i vodenim putevima. Reka Dunav za Ggrad i okolinu predstavlja izuzetnu prednost. Jedan od najvažnijih putnih pravaca u okruženju je Auto-put E - 75 (koridor 10) sa čvorištem u Ralji u koridoru puta M - 24, a udaljenost od Beograda je pedesetak kilometara. U okviru železničkog saobraćaja koji je jedan od najrazvijenijih u republici, pruga E - 85 Beograd - Mala Krsna - Niš, je deonica transkontinentalne železničke magistrale sa železničkim čvorištem u Maloj Krsni. Dominantne privredne grane u Gradu Smederevu su crna metalurgija, metaloprerađivačka industrija i poljoprivreda. 2.2. Prirodni uslovi Povoljni klimatski uslovi, morfološki i pedološki sastav zemljišta, kao i hidrološki uslovi, izuzetno su pogodni za razvoj svih oblika poljoprivredne proizvodnje u Gradu Smederevu. Posmatrani prostor se nalazi u zoni umereno kontinentalne klime sa srednjom godišnjom temperaturom od 10,4 °C. Vremenski period kada su srednje dnevne temperature više od 10°C iznosi u proseku 205 dana tako da su za mnogobrojne kulture obezbeđeni uslovi za dug vegetacioni period. Suma aktivnih temperatura u toku ovog perioda iznosi oko 3500°C, čime je omogućeno sa agrotehničkog aspekta dovoljan period za uspešno gajenje žitarica, voća, grožđa i povrća. Poznavanje količina i režima atmosferskog vodenog taloga naročito je važno za biljnu proizvodnju.Srednja količina padavina u toku godine za područje grada Smedereva, iznosi 650 mm. Što se tiče režima on se odlikuje velikom neravnomernošću padavina po mesecima. Najveća količina padavina je početkom leta, odnosno u maju i junu i u njima se izluči od 31.9% do 34.8% padavina. Najmanja količina padavina je u februaru i oktobru mesecu, sa količinama od 30 - 40 mm. Hidrološki uslovi su uglavnom povoljni sa stanovišta navodnjavanja znatnih površina, s obzirom na prisustvo velikih potencijala vodenih površina i podzemnih voda, ali su do sada slabo iskorišćeni. Od vetrova su najzastupljeniji južni i severni, a potom jugoistočni. Prema dominantnim morfološkim oblicima u reljefu posmatrane teritorije, ističu se dve celine i to: - Ravničarski reljef, koji se nalazi u aluvijalnoj ravni reke Dunav, Velike Morave i Ralje, kao i na drugim mestima i terenima na kojima preovlađuju plodna zemljišta bez većih ograničenja za intenzivnu obradui navodnjavanje. Nadmorska visina ovog reljefa je do 100 metara, a obuhvata 52.4% ukupne površine grada. 4 - Brežuljkasto - brdoviti reljef, koji se prostire kao deo šumadijskih brda, ispresecan plitkom dolinskom vodom. Ovaj reljef čini 47.6% teritorije i nalazi se u visinskoj zoni od 100 - 273 metra, koji se takođe može smatrati potencijalnim područjem za razvoj savremene poljoprivredne proizvodnje. U strukturi nagiba, ravan ili blago nagnut teren (do 3°) zahvata oko 85% površine, što sa aspekta uslova za navodnjavanje, uslova za pojavu erozije i uslova za primenu mehanizacije pruža odlične mogućnosti za poljoprivredu. Pedološki pokrivač na teritoriji grada se takođe može smatrati potencijalom u poljoprivrednoj proizvodnji, jer su zastupljena uglavnom zemljišta sa značajnom poljoprivrednom vrednošću i to: - aluvijum, aluvijum na ritskoj crnici i aluvijalna smonica (pored reke Velika Morava), ritska crnica (u Godominskom polju) i černozem ( pored reke Jezava), kao prioritetna poljoprivredna zemljišta i pokrivaju 40% površine - Najveću površinu pokriva "gajnjača", oko 60% teritorije, koja takođe raspolaže potencijalom kao obradivo zemljište. Svi tipovi zemljišta su uglavnom dubokog i moćnog horizonta, dobre strukture i plodnosti, tako da mogu biti pogodna za intenzivnu biljnu proizvodnju. 3. SADAŠNjE STANjE 3.1. Struktura zemljišnih površina prema obradi iz 2002. godine Grad Smederevo zahvata površinu od 48.100 hektara i ima visok stepen korišćenja ukupnog zemljišnog potencijala za poljoprivrednu proizvodnju. Tabela 1: Zemljišne površine Redni br. Zemljišne površine Površina u ha U procentima 1. Oranice i bašte 31.617 65.7 2. Voćnjaci 3.027 6.3 3. Vinogradi 1.977 4.1 4. Livade 1.719 3.6 5. Obradive površ.(1+2+3+4) 38.340 79.7 6. Pašnjaci 640 1.3 7. Ribnjaci,trstici i bare 122 0.3 8. Poljopr.površ. (5+6+7) 39.102 81.3 9. Šume 2.617 5.4 10. Neplodno zemljište 6.381 13.3 11. Ukupna površina (8+9+10) 48.100 100 Tabela 2: Poljoprivredne površine po najnovijim podacima iz 2005. godine Poljop. Oranice Industr. Krmno Vinogradi Ribnjaci i Žita Povrće Voćnjaci Livade Pašnjaci površ i bašte bilje bilje trstici 39.102 31.617 21.038 887 3.711 4.011 5.027 1.477 1.719 640 122 5 Poljoprivredne površine po osnovu vlasništva 1. Društvena svojina Zemljoradničke zadruge 159 hektara 2. Državna svojina 3.081 hektara 3. Privatna svojina 35.862 hektara Svega : 39.102 hektara Na osnovu iznetih podataka vidi se da obradive površine u ukupnim površinama učestvuju sa 79.7%, a poljoprivredne sa 81.3%, što je izuzetno povoljan odnos u korist poljoprivrede. Na teritoriji Grada Smedereva živi 110 000 stanovnika i to u 11 gradskih i 27 seo- skih mesnih zajednica. Od ukupno 37.376 domaćinstava 25.3%, ili 9454 domaćinstava su poljoprivredna domaćinstva. Tabela 3: Struktura domaćinstava prema veličini poseda iz 2002. godine Veličina poseda u hektarima Broj domaćinstava Procenat učešća bez zemlje 49 0.5 do 0,10 229 2.4 0,11 - 0,50 1572 16.6 0,51 - 1,00 1308 13.8 1,01 - 2,00 1731 18.3 2,01 - 3,00 1387 14.7 3,01 - 4,00 1022 10.8 4,01 - 5,00 772 8.2 5,01 - 6,00 455 4.8 6,01 - 8,00 547 5.8 8,01 - 10,00 231 2.4 10,01 - 15,00 119 1.3 15,01 - 20,00 15 0.2 preko 20 hektara 17 0.2 UKUPNO 9454 100 Smanjenje broja stanovnika koji se bave poljoprivredom u prethodnom periodu je posledica privrednog razvoja i opadanja relativnog značaja poljoprivrede u privrednoj strukturi Grada. Međutim, to nije imalo uticaja na ukrupnjavanje zemljišnog poseda, već je i dalje nastavljen trend usitnjavanja parcela i povećanje gazdinstava koja se bave poljoprivredom, kao sporednom delatnošć, što je rezultiralo nemogućnošću da se organizuje savremena poljoprivredna proizvodnja. Iz priložene tabele se vidi da 19.5% domaćinstava ima posed ispod 0.5 hektara što nije dovoljno za registraciju poljoprivrednog domaćinstva i taj broj domaćinstava nije u mogućnosti da koristi podsticajna sredstva. 3.2. Sadašnje stanje poljoprivredne proizvodnje i prerade 3.2.1. Voćarsko - vinogradarska proizvodnja Zbog blage kontinentalne klime, Smederevski region ima povoljne uslove za uspešno gajenje gotovo svih voćnih vrsta i vinove loze. U strukturi površina višegodišnjih zasada pored 6 vinograda, najzastupljenija voćna vrsta je jabuka, zatim breskva, šljiva, višnja, kajsija, kruška, jagoda, trešnja, kupina, orah, dunja, mušmula, lešnik, badem i ostalo. Kada je u pitanju sortiment u vinogradarstvu kod nas je najzastupljenija sorta "smederevka" sa 60 - 70%, a ostale sorte su "vranac", "muskat", "hamburg", "prokupac", "italijanski rizling", "župljanka" i ostale. Većina voćnih vrsta je što se tiče sortimenata