Okolice Radomia Puszcza Kozienicka część II INFORMATOR TURYSTYCZNY Wydawca: Gmina Miasta Radomia Wydział Edukacji, Sportu i Turystyki Autorzy tekstu: Łukasz Sobol, Ewa Kutyła – treści krajoznawcze Zdjęcia: Remigiusz Kutyła, Ewa Kutyła Skład: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji — Państwowego Instytutu Badawczego w Radomiu, ul. K. Pułaskiego 6/10, 26-600 Radom Wydanie I, Radom 2012 Spis treści Wstęp >>> 3 Augustów — Rezerwat „Zagożdżon” — Brzóza >>> 5 Bąkowiec — Garbatka-Letnisko >>> 13 Czarnolas — Polesie >>> 19 Garbatka-Letnisko — Czarnolas >>> 25 Garbatka-Letnisko — Kozienice >>> 35 Jastrzębia — Mąkosy Stare (Lewaszówka) >>> 47 Kozienice — Pionki Główne PKP >>> 53 Lesiów — Siczki >>> 63 Pionki — Przejazd — Augustów >>> 71 Policzna — Miodne >>> 81 Zwoleń — Podgóra >>> 91 Żytkowice — Anielin — Patków — Policzna >>> 101 Żytkowice — Brzustów — Sucha — Rez. Ługi Helenowskie — Podgóra >>> 111 Bibliografia >>> 120 WSTĘP Oddajemy do Państwa rąk drugą część przewodnika po Puszczy Kozienickiej. Tym razem trasy wędrówek wiodą głównie przez tereny związane ze znakomitym synem ziemi radom- skiej — Janem Kochanowskim. Autorzy przewodnika zachęcają nas zatem do odwiedzenia Czarnolasu, gdzie ojciec poezji polskiej wiódł żywot szlachcica-ziemianina. Przeżywał tu największe radości i tragedie swojego życia, czerpiąc z nich inspirację i natchnienie dla swo- ich utworów. W Zwoleniu możemy oddać hołd poecie, odwiedzając kościół pw. Podwyższe- nia Krzyża Świętego. Tu w dostępnej dla zwiedzających krypcie spoczywa Jan Kochanowski, który niegdyś był prebendarzem w kościele. W tym królewskim mieście jest zresztą więcej miejsc godnych odwiedzenia: muzeum, liczne pomniki, figury przydrożne oraz cmentarz. Natomiast w pobliskiej Policznej autorzy przewodnika proponują odwiedzić stary cmen- tarz, na którym prawdopodobnie Jan z Czarnolasu pochował swoje córki: Urszulę i Hannę. Tu również możemy poznać miejsca związane z życiem innych twórców literatu- ry i sztuki, zajrzeć do kościoła pw. św. Stefana, a na plebanii zobaczyć akt ślubu Stefana Żeromskiego. Na trasie wędrówek nie można pominąć Gródka i Garbatki–Letniska. Warto również wstąpić do Kozienic, gdzie urodził się król Zygmunt I. W tym urokliwym mieście, oprócz zabytków, można poznać historię budowy mostu łyżwowego, po którym wojska Władysława Jagiełły przeprawiły się przez Wisłę, idąc na Grunwald. Godnym polecenia miejscem wypoczynku jest atrakcyjny ośrodek nad Jeziorem Kozienickim. Przemierzając z naszym przewodnikiem szlaki Puszczy Kozienickiej, będziemy podziwiać unikatową roślinność, która najlepiej zachowała się w rezerwatach przyrody. Rosiczkę, wełniankę i bagno zwyczajne znajdziemy w rezerwatach bagiennych „Ługi Helenowskie” i „Okólny Ług”. Przy odrobinie szczęścia uda nam się, być może, spotkać również żurawie czy łosia. W rezerwacie „Miodne” odnajdziemy wspaniałe buki, a okazałe dęby zobaczymy w rezerwacie „Ponty Dęby”. Zabytkowe aleje drzew zachowały się w Brzózie i przy leśniczówce „Miodne”. Podczas wędrówek wielokrotnie będziemy przekraczać malowni- cze rzeki, tworzące przełomy i rozlewiska. Dla osób zainteresowanych historią wojenną autorzy wskazują miejsca przeróżnych poty- czek oraz bitew, a także cmentarze wojenne z I wojny światowej (m.in. Brzustów, Januszno, Kociołki, Kozienice, Augustów, Policzna) oraz pomniki i mogiły z lat 1939—1945, a nawet ukryte w ostępach leśnych bunkry. Proponowane trasy w większości prowadzą w oparciu o sieć pieszych szlaków turystycz- nych oraz o szlaki rowerowe, co znacznie ułatwia orientowanie się w terenie. Dotrzeć do nich można, korzystając z komunikacji autobusowej, kolejowej oraz transportu prywatnego. W imieniu autorów przewodnika i własnym zachęcam zatem do relaksu na łonie natury, z naszą publikacją, przez cały rok. Prezydent Radomia Andrzej Kosztowniak PUszcza KOZIENICKA >>> 3 4 >>> AUGUSTÓW — REZERWAT „ZAGOŻDŻON” — BRZÓZA Legenda Długość: 14,5 km; drogi główne krzyż Czas przejścia: 4 h; drogi lokalne Oznakowanie: czarny szlak pieszy, drogi inne czerwony szlak pieszy; mogiła drogi polne, Dojazdy: leśne itp. pomnik • do Brzózy: komunikacja PKS oraz linia kolejowa, stacja kapliczka, komunikacja prywatna — busy przez kapliczka zabytkowa Kozienice (ok. 40 min); trasa wycieczki cmentarz zabytkowy • do Augustowa: komunikacja PKS oraz szlaki piesze kościół, komunikacja prywatna — busy szlaki rowerowe kościół zabytkowy murowany, zabytkowy drewniany (ok. 45 min); ścieżki dydaktyczne/ grodzisko przyrodnicze AUGUSTÓW — REZERWAT „ZAGOŻDŻON” — BRZÓZA >>> 5 Augustów PKS Augustów, cmentarz Rez. „Zagożdżon”, węzełMarianów szlaków Stanisławice Brzóza PKS (0,5 km) (2,5 km) (3,3 km) (2,6 km) (5,6 km) 0,0 km 0,5 km 3,0 km 6,3 km 8,9 km 14,5 km Z przystanku PKS w Augustowie kie- rujemy się w stronę Kozienic. Z lewej Warto zobaczYć: strony mijamy sezonową wioskę indiańską „Ponoka”, a z prawej Izbę Dydaktyczno- IZBĘ DYdaKTYCZNO-MUZEALNą -Muzealną Puszczy Kozienickiej. Tu spo- PuszczY KozienicKIEJ tykamy także czarny szlak turystyczny, utworzoną w 1994 r., zlokalizowaną którym udajemy się dalej. w dawnej leśniczówce z 1905 r. Znaj- dują się w niej muzealne ekspozycje AUGUSTÓW walorów krajoznawczych, historycz- Wieś położona przy drodze nr 737 (Radom nych i kulturowych Puszczy — Kozienice), 8 km na południowy zachód Kozienickiej. Obejmuje trzy sale od Kozienic. Dawna wieś królewska założo- ekspozycyjne i jedną dydaktyczną. na w 1777 r. przez króla Stanisława Na zewnątrz izby obejrzeć można Augusta Poniatowskiego, na gruntach dawny sprzęt leśny i kolejki wąskoto- pierwotnej osady puszczańskiej Półbór, rowe do transportu drewna, miniogród na cześć króla nazwana Augustowem. dendrologiczny oraz oczko wodne W XVIII w. zasiedlona przez „Posaniaków” z żółwiami błotnymi — osadników sprowadzonych z Puszczy Sandomierskiej. 18 września 1939 r. Wyłuszczarnię SZYSZEK w okolicy Augustowa batalion 31. Pułku drewniany zabytek z 1933 r., unikalny Strzelców Kaniowskich z Sieradza pod obiekt gospodarki leśnej dowództwem kpt. Kazimierza >>> Augustów: cmentarz z czasów I wojny światowej oraz Wioska indiańska „Ponoka” 6 >>> z której po 300 m schodzimy w lewo skos Cmentarz woJENNY Z I woJNY w ścieżkę. Wyprowadza nas ona na skrzy- światoweJ żowanie dróg leśnych, które przekraczamy (na skraju lasu, przy czarnym szlaku na wprost. Niebawem wychodzimy na turystycznym). Pochowano na nim szeroką piaszczystą drogę biegnącą ok. 400 żołnierzy poległych w dniach z Augustowa. Podążamy dalej prosto, 20—26 października 1914 r. podczas przed siebie. bitwy pod Laskami. Spoczywają tu żoł- Po 1,3 km mijamy kilka okazałych dębów nierze z wielonarodowościowych ar- i dochodzimy do węzła szlaków turystycz- mii: rosyjskiej, austro-węgierskiej oraz nych przy rezerwacie „Zagożdżon”. niewielka grupa żołnierzy niemieckich. Cmentarz utworzono w 1918 r. W latach 1929—1932 jego teren REZERWAT „ZAGOŻDŻON” otoczono kamiennym ogrodzeniem. Najstarszy rezerwat Puszczy Pośrodku cmentarza rośnie okazały Kozienickiej, leśny, częściowy. Utworzo- dąb — pomnik przyrody ny został w 1962 r. celem zachowania typowych dla Puszczy Kozienickiej drze- Sezonową WIOSKĘ INDIAńSką wostanów: borów mieszanych z udziałem „PONOKA”, jodły (jodła ma tu swój północny zasięg w której można się dowiedzieć m.in. występowania) i grądów. Obejmuje obszar gdzie żyją Indianie, jak wygląda strój 65,67 ha. Na jego terenie rośnie 350-letni Indian oraz co to jest tipi dąb szypułkowy — „Zygmunt August”. Występują tu drzewa w wieku 80—160 Skorupskiego stoczył bój z wojskami lat, choć spotykane są też pojedyncze niemieckimi 13. Zmotoryzowanej Dywizji starsze okazy dębów. Poza jodłą i dębami Piechoty. spotkać tu możemy sosnę zwyczajną, grab Obecnie siedziba leśnictwa Zagożdżon. zwyczajny, brzozę brodawkowatą czy olszę Idziemy wzdłuż szosy aż do parkingu czarną. Z rzadkich roślin na terenie rezer- leśnego po lewej stronie (niecałe watu rosną m.in. wawrzynek wilczełyko, 300 m). Wchodzimy do lasu przez parking. śnieżyczka przebiśnieg, zdrojówka rutew- Przy skręcie znajduje się głaz z tablicą kowata. Koło rezerwatu przechodzi wiele pamiątkową poświęconą żołnierzom szlaków turystycznych, dzięki czemu jest 31 Pułku Strzelców Kaniowskich, a kawa- łatwo dostępny. łek dalej cmentarz z okresu I wojny świa- Dalej idziemy w prawo, szeroką, towej. Idziemy prosto szeroką leśną drogą, utwardzoną drogą leśną, zgodnie ze znakami czerwonego pieszego szlaku tury- stycznego (na tym odcinku biegnie także niebieski szlak rowerowy). Droga wykręca lekko w prawo. Po ok. 600 m schodzimy z niej, skręcając w lewo, w leśny dukt. Wije się on sosnowo-świerkowym lasem, by po zakręcie w prawo doprowadzić do pro- stopadłej szerokiej drogi leśnej (200 m od zakrętu) — którą idziemy w lewo. Po prawie 2 km, zakręcając z prawo, w lewo i ponownie w prawo wchodzimy na szosę w Marianowie. Wychodzimy ze wsi, kierując się w prawo do lasu (dojazd >>> Rezerwat „Zagożdżon” AUGUSTÓW — REZERWAT „ZAGOŻDŻON” — BRZÓZA >>> 7 pożarowy nr 306). Po ok. 100 m przy do pozostałości parku dworskiego (na skra- okazałym dębie idziemy w lewo. Mijamy ju stoi krzyż przydrożny). Idziemy wzdłuż młodniki i skrzyżowanie na ich skraju. parku aż do drogi nr 48 — tu ciągnie się Wchodzimy między starszy drzewostan zabytkowa aleja drzew. My kierujemy się i skręcamy w lewo, w drogę równoległą do w lewo do centrum wsi. Na głównym placu biegnącej wzdłuż młodnika. Przekraczamy pomnik — pamiątka misji z 1839 r. Z drugiej rów i za nim, na skrzyżowaniu skręcamy strony kościół pw. św. Bartłomieja, a przed w drugą drogę w prawo (prawo skos). nim figura Matki Boskiej. Z prawej strony Przecinamy skośną drogę, idąc na wprost,