T.C. SAKARYA ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ TÜRK İYE’DE B İZANS TAR İHÇ İLİĞİ ’N İN GENEL DURUMU VE B İR B İBL İYOGRAFYA DENEMES İ YÜKSEK L İSANS TEZ İ Tunay KARAKÖK Enstitü Anabilim Dalı: Tarih Enstitü Anabilim Dalı: Ortaça ğ Tarihi Tez Danı şmanı: Yrd. Doç. Dr. Mahmut KIRKPINAR HAZ İRAN-2010 BEYAN Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyuldu ğunu, ba şkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunuldu ğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadı ğını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya ba şka bir üniversite deki ba şka bir tez çalı şması olarak sunulmadı ğını beyan ederim. Tunay KARAKÖK 30 / 06 / 2010 ÖNSÖZ Türkiye’de modern tarih yazıcılı ğı ba şlangıcından günümüze önemli de ğişimler ve geli şmeler göstermi ştir. Tarihçili ğin geli şimi üzerine özellikle yakın zamanlarda birçok ara ştırma yapılmı ştır. Fakat belirli bir alanda tarih ara ştırmalarının geli şimi üzerine yapılmı ş derli toplu çalı şmalar yok denecek kadar azdır. Mevcut incelemelerin çalı şmaların ço ğunlu ğu ise Osmanlı tarihi ara ştırmalarına yöneliktir. Bir tarih yazımı çalı şması olmaktan ziyade ortaça ğ tarihi alanının önemli ve müstakil meselelerinden biri olan Bizans Tarihçili ğinin durumu üzerine bir inceleme olan bu çalı şmanın amacı Cumhuriyet döneminde Bizans Tarihi ara ştırmalarının Türk tarihçili ği içinde nasıl bir konumda bulundu ğunu ortaya koymaktır. Tezimiz dünya ve Türkiye’deki Bizans Tarihi alanlarında yapılan akademik çalı şmalar ı şığında; Dünya ve Türkiye’de Bizans Tarihçili ğinin te şekkülü, geli şimi, bu alanda önem arz eden bilim adamları ve eserlerinin incelenmesi şeklinde sınırlandırılmı ştır. Dünya’da Bizans Tarihçili ği’nin do ğuşu ve geli şiminin ana hatları çizildikten sonra Türkiye’de ortaça ğ tarihi ara ştırmalarının te şekkülü, geli şimi ve bu alanda ara ştırma yapan bilim adamlarının eseleri ile birlikte de ğerlendirilmesi yapılmaktadır. Son olarak ise Bizans Tarihçili ği noktasında Türkiye’deki bilimsel yayın, toplantı, sempozyum ve kongreler ele alınarak, bunların bu alandaki çalı şmalar kattıkları ele alınmı ştır. Türkiye’de Bizans Tarihçili ği’nin Genel Durumu ve Bir Bibliyografya Denemesi adını ta şıyan yüksek lisans tezimle Türk Tarihçili ğimizde Bizans Tarihi ve tarihçili ğinin yeri, önemini ve bu alanda ya şanan de ğişme ve geli şmeleri ortaya koymak istedim. Bu tür bir çalı şma Türkiye’de Bizans Tarihi ve Tarihçili ği alanındaki geli şmelerin, de ğişimlerin ve eksikliklerin farkında olunmasını sa ğlamak bakımından hiç şüphesiz yararlı olacaktır. Devamında ise Türkiye’de Bizans Tarihçili ği alanındaki çalı şmaların geli şerek ve detaylandırılarak artması, Bizans Tarihi çalı şmak isteyenlerin ve çalı şan tarihçilerin eksik ve taraflı yönlerinden haberdar ve sorunlarının farkında olmalarını sa ğlaması açısından da çalı şmamın bilim dünyasına katkı sa ğlayaca ğı kanısındayım. 1923 – 2008 yılları arasında dünyada ve Türkiye’de Bizans Tarihçili ğinin durumunu ve Türkiye’de bu alanda çalı şma yapan akademisyenleri ve çalı şmalarını ele alan tezimiz; giri ş, üç bölüm, sonuç ve bir bibliyografyadan olu şmaktadır. Giri ş bölümünde; Tezin konusu, amacı, ara ştırma yöntemi ve sınırlamalar, konunun hazırlanmasında kullanılan temel kaynaklar ve ara ştırmalar ele alınırken, birinci bölümde ise Bizans İmparatorlu ğu’nun kökeni, kısa bir siyasi tarihçesi, Devlet İdaresi, Din, Para, Toprak, Ekonomi, Ordu - Donanma ve Türkler ile olan İlişkileri hakkında bilgiler verilmektedir. Çalı şmamızın İkinci bölümüne bakıldı ğığında ise Bizans Tarihi Ara ştırmaları ve Bizans Tarihçili ği noktasında Dünya’da ve Türkiye’de yapılmı ş olanlara ve yapılanlara dair bilgiler bulunurken, Kâtip Çelebi’nin 17. yüzyılda Chalkokondyles Tarihi ’nin çevirisi ile ba şlayan ve önemli evrelerden geçerek 2000’li yıllara kadar gelmeyi ba şaran Bizans Tarihi Ara ştırmalarının Türkiye’ deki do ğuşu ve geli şimine yer verilirken, Türkiye’de Bizans Tarihi Ara ştırmalarının Ba şlaması, Türkiye’de Bizans Çalı şmalarının Genel Durumu ve Türkiye’deki Bizans Tarihi Alanındaki Tercüme Çalı şmaları hakkında bilgiler verilmi ştir. Üçüncü bölümde ise bilimsel ara ştırma, çalı şma ve eserleri ile Türkiye’de Bizans Tarihçili ği’nin te şekkülünü, bu alandaki ara ştırmaların ba şlamasını ve bugüne kadar geli şerek devam etmesini sa ğlayan Türk akademisyenler, Bizans Tarihi ve Tarihçili ği ile ilgili çalı şmaları ve bu alanda ortaya koydukları katkıları anlatılmaktadır. Di ğer bir ifade ile Türkiye’deki Ba şlıca Bizans Tarihçileri ve Çalı şmaları ele alınmaktadır. Bizans Tarihi konusu Ortaça ğ Tarihi Bilim Dalı’nın konusu olmakla birlikte tez danı şmanı hocam ile birlikte Türkiye’deki üniversitelerin Fen Edebiyat ve Edebiyat Fakülteleri bünyesindeki Tarih Bölümleri bünyesinde yaptı ğımız ara ştırmaların sonucunda Türkiye’de Tarih Anabilim Dalı Ortaça ğ Tarihi Bilim Dalı mensubu olup bu konu ile ilgilenen akademisyenlerimizin sayısı on üç olarak tespit edilmi ştir. Bu akademisyenlerimiz (adlarının ba ş harfleri ve ünvanları esas alınarak) Prof. Dr. Akdes Nimet KURAT, Prof. Dr. Fahameddin Ba şar, Prof. Dr. Fikret I şıltan, Prof. Dr. I şın Demirkent, Prof. Dr. M. Fuat KÖPRÜLÜ, Prof. Dr. Melek Delilba şı, Prof. Dr. Nevra Necipo ğlu, Prof. Dr. Semavi EY İCE, Prof. Dr. Şerif BA ŞTAV, Doç. Dr. Ebru Altan, Doç. Dr. Levent Kayapınar, Doç Dr. Mustafa Da ş ve Yrd. Doç. Dr. Muharrem Kesik şeklinde olup, Bizans Tarihi ve Tarihçili ği konusundaki çalı şmaları ve bu alanda ortaya koydukları ı şığında ayrı ayrı de ğerlendirilmi şlerdir. İş te bu nenden dolayı çalı şmamız Bizans Tarihçili ğinin durumu üzerine bir inceleme olmanın yanında bu konu üzerine bir bibliyografya derlemesi olmayı amaçlamı ştır. Ülkemizde bu alandaki eksikli ği görerek verdikleri bu tez konusu ile beni bu ilmi mesainin bir parçası yapan, çalı şmam sırasında bana çok kıymetli zamanlarını ayırarak yapıcı önerileri ile bana yol gösteren, saygıde ğer Tez Danı şmanı hocam Yrd. Doç. Dr Mahmut KIRKPINAR’a te şekkürlerimi sunmayı bir borç biliyorum. Bu uzun ve yorucu süreçte her zaman yanımda olan ve maddi – manevi desteklerini esirgemeyen ailemin tüm fertlerine ve teknik yardımlarından dolayı yakın dostum, meslekta şım Ö ğr. Gör. Özgür ZEYDAN beyefendiye de ayrı ayrı şükran borçlu oldu ğumu ifade etmek isterim. Tunay KARAKÖK 30 / 06 / 2010 İÇİNDEK İLER KISALTMALAR .......................................................................................................... v ÖZET .................................................................................................................... vii SUMMARY ................................................................................................................. vii GİRİŞ ...................................................................................................................... 1 BÖLÜM 1: B İZANS İMPARATORLU ĞU .............................................................. 18 1.1. Bizans’ın Kökeni .................................................................................................... 22 1.2. Bizans Devleti Siyasi Tarihi................................................................................... 23 1.3. Devlet İdaresi ......................................................................................................... 62 1.4. Din .......................................................................................................................... 63 1.5. Para ......................................................................................................................... 65 1.6. Toprak .................................................................................................................... 66 1.7. Ekonomi ................................................................................................................. 67 1.8. Ordu ve Donanma .................................................................................................. 68 1.9. Türk Bizans İli şkilerinin Ba şlaması ....................................................................... 68 1.9.1. Türklerle Bizanslıların Karsıla şması ............................................................... 68 1.9.2. Selçuklu – Bizans İli şkileri ............................................................................. 70 1.9.3. Osmanlı – Bizans İli şkileri .............................................................................. 72 BÖLÜM 2 : BİZANS TAR İHİ ARA ŞTIRMALARI VE B İZANS TAR İHÇ İLİĞİ ......................................................................................... 76 2.1.Dünya’da Bizans Tarihi Ara ştırmaları ve Bizans Tarihçili ği ................................. 76 2.2.Türkiye’de Bizans Tarihi Ara ştırmaları ve Bizans Tarihçili ği ............................... 83 2.2.1.Türkiye’de Bizans Tarihi Ara ştırmalarının Ba şlaması .................................... 84 2.2.2.Türkiye'de Bizans Çalı şmalarının Geli şimi ve Bugünü ................................... 89 2.2.3.Türkiye’de Bizans Tarihi Alanında Tercüme Çalı şmaları ............................... 97 i BÖLÜM 3: TÜRK İYE’DEK İ BA ŞLICA B İZANS TAR İHÇ İLER İ VE ÇALI ŞMALARI ..................................................................................... 103 3.1.Prof. Dr. Akdes Nimet KURAT ............................................................................ 103 3.1.1.Eserleri: .......................................................................................................... 104 3.1.1.1.Kitapları ve Makaleleri ..........................................................................