Diagnoza strategiczna na potrzeby opracowania Strategii Rozwoju Gminy Oksa na lata 2015–2024 (Załącznik 1) Listopad 2015 Diagnoza strategiczna na potrzeby opracowania Strategii Rozwoju Gminy Oksa na lata 2015–2024 Spis treści Wstęp .......................................................................................................................................... 3 1. Uwarunkowania przestrzenne ............................................................................................. 4 2. Uwarunkowania społeczno-gospodarcze ............................................................................ 6 3. Uwarunkowania turystyczno-przyrodnicze ...................................................................... 33 3.1. Walory przyrodnicze ......................................................................................................... 33 3.2. Walory kulturowe .............................................................................................................. 35 4. Porównanie Gminy Oksa do Polski, województwa świętokrzyskiego i innych jednostek samorządu terytorialnego z powiatu jędrzejowskiego ............................................................. 39 5. Wnioski z analizy Gminy Oksa ........................................................................................ 46 Spis rysunków .......................................................................................................................... 49 Spis tabel .................................................................................................................................. 49 Spis wykresów .......................................................................................................................... 50 Bibliografia ............................................................................................................................... 55 2 Diagnoza strategiczna na potrzeby opracowania Strategii Rozwoju Gminy Oksa na lata 2015–2024 Wstęp Zarządzanie gminą wymaga podejmowania szeregu działań i decyzji istotnych dla lokalnej społeczności. Aby zarządzać efektywnie potrzebny jest wieloletni plan, który wyznaczać będzie kierunki rozwoju danej jednostki. Strategia Rozwoju Gminy Oksa na lata 2015–2024 powstała z inicjatywy władz lokalnych, dostrzegających potrzebę kompleksowego podejścia do rozwoju społeczno-gospodarczego. Opracowanie Strategii jest odpowiedzią na nieustannie zmieniające się wewnętrzne i zewnętrzne warunki gospodarowania oraz wzrost konkurencyjności otoczenia. Strategia rozwoju gminy jest podstawowym i najważniejszym planem działania samorządu lokalnego, określającym strategiczne cele i zawierającym takie kierunki oraz priorytety, które są niezbędne do realizacji przyjętych założeń w przestrzeni gminy. Opracowanie tego dokumentu pozwala na określenie najbardziej efektywnych działań, które mają zapewnić dynamiczny rozwój całego obszaru, stworzyć dogodne warunki do rozwoju przedsiębiorczości oraz powstawania nowych inicjatyw społecznych. Strategia jest źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych, potencjalnych inwestorów i społeczności lokalnej na temat długoterminowych uwarunkowań przyjętych przez gminę oraz sposobów rozwiązywania pojawiających się problemów. Za sprawą dokumentu strategicznego dana jednostka terytorialna może efektywnie wykorzystać własne zasoby, w tym zasoby finansowe, rzeczowe czy społeczne oraz określić sposoby przeciwdziałania pojawiającym się zagrożeniom. Strategia jest więc jednym z kluczowych elementów budowania wizerunku gminy. Rozwój terytorialny danego obszaru determinują zarówno czynniki endogeniczne, jak i egzogeniczne, dlatego podstawę do opracowania Strategii Rozwoju Gminy Oksa na lata 2015–2024 stanowi Diagnoza strategiczna. Diagnoza jest syntetycznym ujęciem sytuacji przestrzennej i społeczno-gospodarczej Gminy Oksa na tle powiatu jędrzejowskiego, województwa świętokrzyskiego oraz Polski wraz ze wskazaniem trendów, które miały miejsce na przestrzeni ostatnich lat. Wszelkie dane wykorzystane w Diagnozie służą wskazaniu mocnych i słabych stron gminy oraz jej problemów i potencjałów. To z kolei stanowi podstawę do sformułowania celów i wyznaczenia najważniejszych kierunków rozwoju. 3 Diagnoza strategiczna na potrzeby opracowania Strategii Rozwoju Gminy Oksa na lata 2015–2024 1. Uwarunkowania przestrzenne Gmina Oksa jest gminą wiejską położoną w zachodniej części województwa świętokrzyskiego, w powiecie jędrzejowskim (rysunek 1). Graniczy z pięcioma gminami: Małogoszcz, Jędrzejów i Nagłowice (powiat jędrzejowski) oraz Włoszczowa i Radków (powiat włoszczowski). W skład Gminy Oksa wchodzi 16 sołectw, są to: Błogoszów, Lipno, Nowe Kanice, Stare Kanice, Oksa, Pawęzów, Popowice, Rembiechowa, Rzeszówek, Tyniec, Tyniec Kolonia, Węgleszyn, Węgleszyn Dębina, Węgleszyn Ogrody, Zakrzów oraz Zalesie. Przez obszar gminy nie przebiegają szlaki komunikacyjne o znaczeniu krajowym, jednak gmina znajduje się w niewielkiej odległości od drogi krajowej E7, umożliwiającej łatwy dostęp do linii kolejowych Warszawa–Kielce–Kraków oraz Kielce–Częstochowa. W zachodniej części gminy przebiega droga wojewódzka nr 742 Przygłów–Włoszczowa –Nagłowice. Droga łączy gminę z miastami powiatowymi Jędrzejów oraz Włoszczowa. Pod względem fizycznogeograficznym Gmina Oksa umiejscowiona jest w makroregionie Wyżyny Przedborskiej, w obrębie Niecki Włoszczowskiej. Teren gminy położony jest w widłach dwóch rzek: Lipnicy oraz Białej Nidy1. Powierzchnia Gminy wynosi 91 km2, co stanowi 0,8% powierzchni województwa oraz 7,2% powierzchni powiatu. Liczba ludności według stanu na koniec 2014 roku to 4 662 osoby. Gęstość zaludnienia w 2014 roku wyniosła 51 osób/km2, co jest wartością niższą w stosunku do województwa (108 osób/km2) i powiatu jędrzejowskiego (70 osób/km2)2. Rysunek 1 Położenie Gminy Oksa na tle kraju, województwa świętokrzyskiego i powiatu jędrzejowskiego 1 Strona internetowa Urzędu Gminy Oksa, www.oksa.pl. 2 Strona internetowa Głównego Urzędu Statystycznego, Bank Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl. 4 Diagnoza strategiczna na potrzeby opracowania Strategii Rozwoju Gminy Oksa na lata 2015–2024 Źródło: Portal internetowy Interaktywna Mapa Polski, mapapolski.com.pl Szczegółowy podział struktury użytkowania gruntów w Gminie Oksa przedstawia tabela 1. Tabela 1 Struktura użytkowania gruntów w Gminie Oksa w 2014 roku Gmina Grunty Łąki Pastwiska Pozostałe Grunty Pozostałe Sady Ogółem Oksa orne trwałe trwałe użytki rolne leśne grunty [ha] 4 880 50 1 028 388 458 1 869 399 9 072 [%] 53,79 0,55 11,33 4,28 5,05 20,60 4,40 100,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Największy udział w powierzchni gminy stanowią grunty orne (53,79%), a w dalszej kolejności grunty leśne (20,60%). Łączna powierzchnia użytków rolnych to 75% powierzchni Gminy Oksa. 5 Diagnoza strategiczna na potrzeby opracowania Strategii Rozwoju Gminy Oksa na lata 2015–2024 2. Uwarunkowania społeczno-gospodarcze Według danych GUS Gminę Oksa na koniec 2014 roku zamieszkiwało 4 662 osoby, w tym 2 330 kobiet i 2 332 mężczyzn. Stanowiło to 0,4% populacji województwa świętokrzyskiego oraz 5,3% populacji powiatu jędrzejowskiego. W latach 2008–2014 w Gminie Oksa utrzymywała się spadkowa tendencja liczby ludności, w analizowanym siedmioleciu liczba mieszkańców obszaru zmniejszyła się o 214 osób (wykres 1). Wykres 1 Liczba ludności w Gminie Oksa w latach 2008–2014 5050 4900 4876 4868 4802 4742 4750 4695 4690 4662 4600 4450 4300 4150 4000 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Obrazem niekorzystnych trendów demograficznych jest prognoza ludności na lata 2020, 2025 i 2030 w województwie świętokrzyskim (wykres 2) oraz w powiecie jędrzejowskim (wykres 3), według stanu ludności z 2014 roku. Wykres 2 Prognoza ludności w województwie świętokrzyskim na lata 2020, 2025 i 2030 (wg danych z 2014 roku) 1300000 1263176 1225989 1193522 1200000 1157417 1100000 1000000 900000 800000 2014 2020 2025 2030 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS 6 Diagnoza strategiczna na potrzeby opracowania Strategii Rozwoju Gminy Oksa na lata 2015–2024 Wykres 3 Prognoza ludności w powiecie jędrzejowskim na lata 2020, 2025 i 2030 (wg danych z 2014 roku) 90000 87635 85177 85000 83038 80668 80000 75000 70000 65000 60000 2014 2020 2025 2030 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Prognozuje się, że do roku 2030 w województwie świętokrzyskim nastąpi spadek liczby mieszkańców o blisko 106 tys., a w powiecie jędrzejowskim – o niemal 7 tys. Sytuacja demograficzna w województwie i powiecie będzie mieć bezpośredni wpływ na liczbę ludności w Gminie Oksa. Biorąc pod uwagę powyższe należy przyjąć, iż liczba mieszkańców będzie nadal ulegać zmniejszeniu, co przekładać się będzie również na sytuację gospodarczą. Na zmiany liczby ludności wpływ mają: przyrost naturalny oraz migracje. Współczynnik przyrostu naturalnego, określający różnicę pomiędzy liczbą urodzeń żywych, a liczbą zgonów w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców, przyjmuje na analizowanym obszarze w całym badanym okresie wartości ujemne (wykres 4). Jest to sytuacja określana jako ubytek naturalny, który powoduje spadek liczby osób zamieszkujących obszar Gminy Oksa. W 2014 roku współczynnik przyrostu naturalnego wyniósł -5,6 i był zdecydowanie niższy w porównaniu ze średnią dla Polski, województwa świętokrzyskiego oraz powiatu jędrzejowskiego (wykres 5). Wykres 4 Przyrost naturalny w Gminie Oksa na 1 000 mieszkańców w latach 2008–2014 0,0 -1,0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 -0,8 -0,8 -2,0 -3,0 -2,5 -4,0 -5,0 -4,5 -6,0 -5,6 -7,0 -6,6 -8,0 -7,3 Źródło: Opracowanie