’t Olde Guet Inhoudsopgave is een uitgave van de vereniging Heemkundekring Vredewold-West in Marum. blz. ’t Olde Guet betekent letterlijk: oude land of landerij. Inhoud 1 In het jaar 1470 heeft het klooster Trimunt haar grondbezit in het kerspel Marum uitgebreid, door Voorwoord 2 de verwerving van ‘Tyarsema Olde Guet’ gelegen tussen de Ae en de Haar. Van de redactie 3 ‘t Olde Guet verschijnt minimaal 2x per jaar. De verkoopprijs voor een los nummer bedraagt € 4,50 Grensgevallen 4 Bij de omslag Vredewolds Mannenkoor 15 De afbeelding op de omslag is het schilderij dat de Marumse kunstenaar Tony Simon heeft gemaakt voor de raadzaal van het gemeentehuis van Marum. De acht personen op de voorgrond ESA, de beginjaren in De Koppel Paarden 16 stellen de geschiedenis en de toekomst voor; daarnaast ook de integratie van de Molukse gemeenschap in Marum. De gebouwen op de achtergrond staan voor de acht dorpen die samen Naamgenoten van Marum 21 de gemeente vormen, v.l.n.r. Lucaswolde, Jonkersvaart, Noordwijk en Boerakker, Nuis, De Wilp, Verloren erfgoed in Nuis 22 Niebert en Marum. Publicaties over Marum en omgeving 24 Doel van de vereniging Heemkundekring Vredewold-West: De vereniging houdt zich actief bezig met het erfgoed van het eigen heem om het waardevolle Smokkelaars bij Trimunt 25 uit de geschiedenis van de gemeente Marum te behouden en de belangstelling voor en kennis van onze leefgemeenschap in heden en verleden te vergroten. Bericht uit het archief 28 Bestuursleden van de vereniging Heemkundekring Vredewold-West: Jongensjaren bij de zuivelfabriek 29 - De heer B. (Berend) Kingma, voorzitter Malijksepad 19; 9363 AT Marum. Tel. 0594 641976. Colofon 32 - Mevrouw J. (Cobi) Vos-Olijve, secretaris Willemstad 5; 9363 XE Marum. Tel. 0594 643543. - Mevrouw F. (Froukje) Boekema-van der Wier, penningmeester Wendtsteinweg 70; 9363 AR Marum. Tel. 0594 648000 - De heer J. (Jan) Helder, lid Noorderweg 57; 9361 TC Boerakker. Tel. 0594 549797. - De heer J.A. (Jan) van der Veen, lid Mellemaweg 2A; 9364 PV Nuis. Tel. 0594 513684 Redactie: - Mevrouw J. (Joke) de Boer-Jager Kamperfoelielaan 6; 9363 EV Marum. Tel. 0594 528502. - Mevrouw S. (Sineke) de Groot-Jager De Jutte 25; 9367 RN De Wilp. Tel. 0594 510058 - Mevrouw J. (Cobi) Vos-Olijve Willemstad 5; 9363 XE Marum. Tel. 0594-643543 Het logo van Heemkundekring Vredewold-West, naar ontwerp van H. Dullink, heeft betrek- king op het gebied waarin onze dorpen liggen. De gegolfde lijnen onderin geven de vele Redactiesecretariaat: watertjes aan die in dit gebied stromen en gestroomd hebben. Ook hebben ze betrekking op Kamperfoelielaan 6; 9363 EV Marum. Tel. 0594 528502; fax 0594 646220; Mar-heim, gemeente grenzend aan water. De gebogen lijn is een Typha latifolia oftewel een e-mail: [email protected] Grote Lisdodde, in de volksmond ook wel tourebout of rietsigaar genoemd. Deze plant komt in ons gebied veel voor en is kenmerkend. Het woord “riet” van rietsigaar slaat op “Oude Bankrekening postbank nummer 9557208 t n.v. Heemkundekring Vredewold-West Riet” en “Zwarte Riet”, twee grensriviertjes van ons gebied. 32 1 om te zwemmen. Als het water te ondiep was had eens in de 14 dagen verlof. Op een keer Voorwoord werd er een dam gemaakt anders ploeterde kwam ik thuis en toen zeiden de buren dat ik je alleen maar in de blubber. Soms smeerden maar verderop moest gaan, want ze waren Beste lezers, we ons helemaal in en liepen dan bij weg al weg. Ja dat ging wel vreemd. Vóór mijn wat heen en weer te springen. Ouwe boer diensttijd werkte ik al bij garage Smidts in De grens heeft de afgelopen zomer als een rode draad door de activiteiten van het bestuur Dijk kwam vaak even kijken: Woj’n proemke Tolbert. Daar had ik intussen ook Fokje leren gelopen. De grens van Marum en Opsterland is ook de provinciegrens tussen Groningen en jongens…? vroeg hij dan”. kennen, waar ik later mee getrouwd ben. Na Fryslân. De aanwezige winbare turf was de bron van sluimerende grensgeschillen. De grens is het overlijden van mijn moeder bleef ik vaak mede daarom van gemeenschappelijke historische betekenis. Na de acte van scheiding tussen De ton in Tolbert. Dan nam ik wel eens de trekker de Groningers en Friezen zijn veel historische kenmerken verloren gegaan, zoals bijvoorbeeld de “Achter elke woning was een ‘huisje’ met een mee van Henk Morren, die een melkrit had schans van Frieschepalen en het herkenningspunt “de Blauwe Steen” op het eind van De Haar. plank boven een losse ton. Om de zoveel tijd in Boerakker en langs de Noorderweg. Er Maar gelukkig wij hebben de grenspalen nog, niet allemaal, maar toch! moest die ton worden geleegd; dan ging je werd zondagsavonds geen melk gereden en er mee het pad langs dat midden achter de dan vertrok ik op maandagmorgen om 6 uur Vanuit het historisch perspectief is niet de huidige provinciegrens bepalend, maar de woningen naar de tuinen liep. Daar werd de met de trekker richting huis en nam de rit van oorspronkelijke plaats van de palen. Dat is althans het standpunt van de Heemkundekring. Daar ton in een gat geleegd, maar in de zomer Henk even mee. Die hoefde dan niet zo vroeg waar de palen zijn verplaatst, zouden deze op de oude plaats terug geplaatst moeten worden. ging de inhoud ook wel zo onder de rabarber op. Dan wordt bijvoorbeeld paal 13, de puntpaal, ook inderdaad weer puntpaal. Ook voor paal 21 en tussen de aardbeien. Het tillen van de Later ben ik altijd in Tolbert blijven wonen geldt dat wij pleiten voor herplaatsing op de oorspronkelijke plek, om het restant van wat door ton gebeurde met twee man en het pad en daardoor weet ik eigenlijk niet precies, een ruiverkaveling is verdwenen, in ere te herstellen. was net breed genoeg om met z’n beiden wanneer de fabriekswoningen zijn over te lopen. Als het regende en het pad afgebroken. Dat zal wel tijdens één van de Om die reden heeft het bestuur zich ingezet om haar zienswijze bij de provincie Fryslân in te glad was gleed je soms uit en viel er niets uitbreidingen zijn geweest, denk ik”. brengen. Bij de provincie Groningen hebben wij het idee neergelegd om een LAW1 ‘Historische aan te houden. De hele inhoud ging dan over wandelroute Lauwersmeer – Allardsoog’ te ontwikkelen. De provincie heeft enthousiast het pad; ik heb er wel eens op de knieën in gereageerd. gelegen”. De Heemkundekring Vredewold-West blijft betrokken bij de verdere ontwikkelingen. Oorlogstijd “Ondanks dat ik nog erg jong was heb ik wel Berend Kingma. herinneringen aan de oorlogstijd. Er zaten veel Duitsers bij de fabriek, ze sliepen in het stro in de timmerwerkplaats. Boven in de watertoren stond geschut en het vliegtuig dat bij Opende neergekomen is, werd vanaf de fabriek neergeschoten. Achter in het pakhuis, waar ook kaas verkocht werd, kon je naar boven en vanaf daar heb ik het zelf zien gebeuren. Dat weet ik nog best. Tijdens de melkstaking stond het geschut op de fabriek gericht. Mijn vader stond toen bij de melkontvangst en vertelde later dat ie ‘m Kaartje van het grens-gebied best had geknepen. nabij de Puntpaal. Al voor de Ik mocht ook vaak mee met Reker van de turfwinning begon deden zich fabriek, naar de Zuivelbond in Leeuwarden. in dit ontoegankelijke hoogveen Daar kregen we een kist met geld mee om de grens-geschillen voor over het melkrijders, de boeren en de fabrieksarbeiders weiden van schaapskudden te betalen. Tijdens die ritten lag voor in het uit de omliggende dorpen. dashboardkastje een pistool maar ach, daar In 1724, gelijktijdig met het prakkiseerde je toen helemaal niet over”. vaststellen van de provinciegrens, werd eveneens een grens tussen Ureterp (Opsterland) en Smallingerland getrokken: ‘in een rechte lijn tussen de in 1644 gegraven Nautagreppel en de De afbraak Puntpaal’. (rechter stippellijn = provinciegrens aan; linker stippellijn = is gemeentegrens). Ureterp “In 1959 zijn we verhuisd naar de krijgt er een hele punt bij. Het is mogelijk dat de Puntpaal zijn naam aan deze gebeurtenis ontleent, Westerhoflaan. Voor mij kwam dat heel Anne Zwart met zijn zuster voor de rij maar het zou ook kunnen dat deze paal op dit punt al eerder een oude onverwacht. Ik was in die tijd in dienst en fabriekswoningen. (Foto beschikbaar gesteld grensmarkering vormde. 1 Lange afstand wandelpad door A.Zwart) 2 31 sliep er gewoon om door. van de stokerij van de fabriek werden op de Vooral in de winter konden de deksels van weg gegooid, zo ontstond een sintelweg. Een Van de redactie de bussen goed vast zitten en werd er naast slechte weg, want als je op de fiets de bocht De vorige keer hebben we u - bijna letterlijk - ondergedompeld in de zuivel. We hopen dat dit u de rubberen klopper ook wel eens een hamer snel nam en even je rem aanraakte ging je zo is bevallen en dat u inmiddels ook de tentoonstelling in het Rieuw hebt bezocht. Trouwens, ook gebruikt. Bij hevige vorst kwamen de bussen onderuit en had je sintels in je been of voet. in dit nummer besteden we hier nog wat aandacht aan vanwege de enthousiaste reacties die we eerst in een warmwaterbak om te ontdooien. De trambaan liep toen nog voor de fabriek erop kregen, o.a. van de heer Anne Zwart. De arbeidsomstandigheden waren in de langs. Ook de 6 telefoonlijnen liepen winter slecht, want de melkontvangst lag bovengronds. Soms raakte er een vlieger in Deze keer hebben we een hoofdartikel dat gaat over een heel ander onderwerp, namelijk: op de oostkant. Bovendien was het zwaar de draden en sloeg er omheen. Ze hadden grenspalen. Al meer dan een jaar geleden kwam voorzitter Berend Kingma aan met het materiaal werk en mijn pa had op latere leeftijd vaak dan geen verbinding meer en dan moesten over deze, voor ons tot dan toe, onbekende grensgevallen.