Wypocznij aktywnie na Ziemi Wielu skiej czny Przewodnik turysty o Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach zintegrowanego projektu „Wzmocnienie roli Szlaku Bursztynowego iinnych szlaków tematycznych w zintegrowanym produkcie turysty o” (RPO W Ziemia Wieluńska na BursZtynoWym sZlaku PRZEWODNIK TURYSTYCZNY Wieluń 2012 Spis Treści SpiS Treści roZdZiał pierWsZy 4 powiat wieluński zaskakuje Wprowadzenie 6 Historia 8 Śladami bursztynu 15 drewniane sacrum 19 romańskie budowle 24 rezydencje 26 Zabytki techniki 29 Budownictwo wiejskie 35 krzyże przydrożne 37 spotkania z przyrodą 39 kuchnia wieluńska 49 legendy 51 imprezy i wydarzenia 59 roZdZiał drugi 64 miejscowości warte zobaczenia roZdZiał trZeci 118 Wypocznij aktywnie Szlaki rowerowe 120 Szlaki piesze 136 Szlaki konne 145 Szlak wodny Warty 146 roZdZiał cZWarty 118 o projekcie Baza turystyczna 148 turystyczna nawigacja GPS 150 e-projekt 151 Fotokody 153 o projekcie 154 rozdział i Powiat wieluński zaskakuje Wprowadzenie Wprowadzenie wProwadzenie owiat wieluński leży w południo- owiat wieluński to doskonały teren owiat wieluński jest terenem adwarciański malowniczy pejzaż Pwo-zachodniej części województwa Pdo uprawiania turystyki aktywnej, Patrakcyjnym zarówno pod wzglę- Nod lat inspiruje artystów – krę- łódzkiego i graniczy z województwem przyrodniczej i kulturowej w oparciu dem przyrodniczym, jak i kulturowym. cono tu początkowe sceny filmu „Nad opolskim. Północna część powiatu za- o nadwarciańskie walory krajobrazu Jego południowo-wschodnia część leży Niemnem”, a co roku w Kamionie licza się do pasa nizin, zaś południo- i unikatowe zabytki. na terenie Załęczańskiego Parku Kra- organizowane są plenery malarskie. wa – do Jury Polskiej. Rzeźba terenu, iczne gospodarstwa agroturystycz- jobrazowego, na którym Warta tworzy Ich wieloletni uczestnik, Jerzy Duda- w porównaniu z centralną Polską, jest Lne i ośrodki wypoczynkowe nad malowniczy przełom, zwany Wielkim -Gracz, tak pisał o tym krajobrazie: urozmaicona, a różnica wysokości bez- Wartą są wymarzonym miejscem do Łukiem Warty. Północne krańce powia- względnych przekracza 100 metrów. wypoczynku, z dala od zgiełku cywili- tu leżą w granicach Parku Krajobrazo- a terenie powiatu, którego po- zacji. Z myślą o miłośnikach kajakar- wego Międzyrzecza Warty i Widawki. Nwierzchnia wynosi 926 km2, stwa wytyczono ponad 70-kilometrowy Liczne stanowiska archeologiczne – To gasnący, słaby cień pol- mieszka ok. 80 tys. mieszkańców. W je- szlak wodny na Warcie. Dla rowerzy- grody, osady, kurhany, cmentarzyska skiejwsizobrazów oTsisa go skład wchodzi 10 gmin: Wieluń, Bia- stów przygotowano ponad 480 km szla- dokumentują prehistoryczną i średnio- k , ła, Czarnożyły, Konopnica, Mokrsko, ków rowerowych. Amatorzy turystyki wieczną historię tego terenu. Drewnia- szermenTowskiego, Osjaków, Ostrówek, Pątnów, Skomlin, konnej mogą wyruszyć na wielodniowy ne kościółki typu wieluńskiego stano- Wierzchlas. Stolica powiatu – Wieluń, rajd najdłuższym w województwie łódz- wią zabytki unikalne w skali Polski. chełmońskiego, malczews- niegdyś królewski gród, współcześnie kim szlakiem konnym. Tereny leśne Tutaj spotykają się europejskie szlaki kiego (...) liczy 24 tys. mieszkańców. Miasto jest i liczne wzniesienia to idealne obszary kulturowe i turystyczne – Bursztynowy węzłem komunikacyjnym, w którym do uprawiania nordic walking, zaś zi- i Romański. Tędy od lat wędrują pątni- naTuralny skansen wiejskiej spotykają się trzy drogi krajowe: nr 8 mą – narciarstwa biegowego. Obszary cy, zmierzający na Jasną Górę. malowniczości (Warszawa–Wrocław–Kudowa Zdrój), nadrzeczne, będące miejscem gniazdo- owiat wieluński stanowi małą ojczy- (...). 45 (Złoczew–Opole–Racibórz–granica wania ptactwa wodno-błotnego, zasko- Pznę wielkich ludzi. W Rychłocicach Republiki Czeskiej) i 43 (Wieluń–Czę- czą swoim bogactwem przyrodników, przez wiele lat mieszkał autor jednych stochowa). Posiada połączenia autobu- ornitologów i fotografów. Nawet para- z pierwszych w Polsce powieści fanta- sowe z największymi miastami Polski lotniarze znajdą tu swój azyl – warunki styczno-naukowych – Andrzej Trepko, (m.in. z Łodzią, Wrocławiem i Często- do uprawiania tej dyscypliny stwarza z kolei Wieluń to rodzinne miasto ma- chową). grodzisko w Konopnicy. larza Wojciecha Siudmaka, przedstawi- ciela realizmu fantastycznego. 6 www.turystyka.wielun.pl www.turystyka.wielun.pl 7 Historia Historia Zgodnie z legendą nazwa Wielunia po- Ziemia Wieluńska mimo tego, że usy- chodzi od wielkiego jelenia spotkanego tuowana w pewnym oddaleniu od zna- przez księcia Władysława Odonica na czących ośrodków administracyjnych, to historia polowaniu. Podczas pościgu za zwie- jednak leżała na skrzyżowaniu licznych rzem, władca w pewnym momencie szlaków handlowych. Tędy prowadzi- stracił go z oczu, po czym ujrzał baranka ła droga z Moraw na Kujawy i Pomo- Ślady osadnictwa na Ziemi Wieluńskiej telania ze stolicą w Rudzie, wchodzą- nad kielichem i hostią. W tym miejscu rze oraz z Rusi na Śląsk. Dodatkowo, pochodzą sprzed 12 tys. lat. Z terenu ca w skład prowincji Wielkopolski. Na z fundacji księcia wzniesiony został ko- przez Wieluń prowadziła główna trasa międzyrzecza Warty i Prosny ustąpił skutek pewnej izolacji istniejącymi ściół pw. Najświętszego Ciała Chrystu- pomiędzy Małopolską i Wielkopolską. wówczas lądolód, umożliwiając rozpo- przeszkodami naturalnymi (duże ob- sa, wokół którego wyrosła osada. Takie Do momentu przeniesienia stolicy do częcie procesów osadniczych. Pierwsi szary leśne), Ziemia Wieluńska jesz- uzasadnienie nazwy należy uznać jedy- Warszawy polscy władcy odwiedzając te przybysze zajmowali się wyłącznie ło- cze przez długi czas utrzymywała pew- nie za legendę, niestety nie jest pewne dwie najważniejsze dla kraju prowincje, wiectwem. Przełom nastąpił już w neo- ną odrębność od reszty kraju. Granice skąd w rzeczywistości pochodzi słowo podróżowali właśnie przez Wieluń. licie, ok. 3 tys. lat p.n.e., gdy miesz- wyznaczały rzeki: Warta od wschodu, Wieluń. Być może związane jest z imie- W okresie rozbicia dzielnicowego Zie- kańcy tego obszaru zaczęli uprawiać Liswarta od południa, Prosna od zacho- niem Wielisław, możliwe jest również mia Rudzka (a następnie Wieluńska) ziemię i hodować zwierzęta. Ważnym du, Oleśnica i Struga Węglewska od pochodzenie od słowa vel, używanego weszła w skład dzielnicy senioralnej. elementem rozwoju okolic Wielunia północy. Na przełomie XII i XIII w. Ru- na określenie podmokłego, wilgotnego Liczne zmiany granic terytoriów nale- stała się wymiana handlowa – fragmen- da stała się również siedzibą archidia- obszaru. Zgodnie z opisem Jana Długo- żących do poszczególnych książąt po- ty dolin Warty i Prosny położone były konatu. Stopniowo na główny ośrodek sza, na takim właśnie terenie założona wodowały, że obszar ten często zmieniał na starożytnym szlaku bursztynowym. osadniczy tego obszaru wyrastał Wie- została ta osada. swoją przynależność. Za jedno z najważ- Na ten teren docierali kupcy celtyccy luń (założony prawdopodobnie w 1217 niejszych wydarzeń tego okresu należy oraz rzymscy, a przywożone przez nich r. przez księcia Władysława Odonica), uznać nadanie przez Przemysła II praw przedmioty (rzymskie monety, broń, w dokumentach z końca XIII w. coraz miejskich Wieluniowi, co miało miejsce ozdoby) oraz sam kontakt z przyby- częściej określenie ‘ziemia rudzka’ w 1283 r. szami przyczyniały się do rozwoju tego zastępowane było ‘ziemią wieluńską’. Ziemię Wieluńską do Polski przyłączył obszaru. Świadectwem tego są m.in. Oficjalnie przeniesienie siedziby kasz- dopiero w 1321 r. Władysław Łokietek. okazałe kurhany lokalnych wodzów, za- telanii nastąpiło w 1281 r., a uczynił to W kolejnych latach, za panowania Kazi- chowane w miejscowości Przywóz, po- książę Henryk IV Probus. Wydarzenie mierza Wielkiego, cały kraj rozwijał się chodzące sprzed blisko dwóch tysięcy to opisał w swojej Kronice Jan Długosz, bardzo dobrze, nie inaczej było również lat. podając takie uzasadnienie: „w okolicę w przypadku okolic Wielunia. Z pole- Słowianie na tym terenie zaczęli osie- piękniejszą, na płaszczyznę pochyłą i ży- cenia króla wzniesione zostały zamki dlać się w V w. n.e., a w X w. obszar zną, strugami bieżącej wody zwilżoną, w Wieluniu, Ostrzeszowie, Krzepicach, ten włączony został w granice państwa gdy Ruda stojąca na wzgórzystym miej- rozbudowany został wówczas także za- polskiego. Powstała tu wówczas kasz- scu miała grunt nieużyty i bezwodny”. mek w Bolesławcu – wszystkie miały bronić zachodniej granicy kraju. Niestety okres prosperity trwał krótko, bowiem w 1370 r. Ludwik Węgierski, na- 8 www.turystyka.wielun.pl www.turystyka.wielun.pl 9 Historia Historia W XV i XVI w. Wieluń zaliczany był do zamek ponownie posłużył jako więzie- najpiękniejszych miast Polski, stanowił nie wysoko urodzonej osoby. Po śmierci ważny ośrodek handlu i rzemiosła, ale króla Stefana Batorego rozgorzała wal- także polityki i kultury. Liczne przy- ka o polski tron pomiędzy szwedzkim wileje królewskie zapewniały rozwój królewiczem Zygmuntem Wazą a ar- gospodarczy. W 1416 r. prymas Mikołaj cyksięciem Maksymilianem Habsbur- Trąba zwołał w tym mieście synod du- giem, bratem cesarza Rzeszy, Rudolfa chowieństwa, w 1424 r. król Władysław II. Przez pewien czas Maksymilian Jagiełło wydał tutaj tzw. edykt wieluń- wraz ze swym wojskiem stacjonował ski skierowany przeciw husytom. O ów- w Wieluniu. Na wieść o zbliżających się czesnej randze Wielunia może również oddziałach hetmana wielkiego koron- świadczyć fakt, że w XVI w. działał nego Jana Zamoyskiego (popierające- tutaj renesansowy teatr mieszczański, go Zygmunta Wazę), zarządzony został w którym występowali