ED İP CANSEVER Şİİ RİNDE D İL VE ANLATIM Melike KARA YÜKSEK L İSANS TEZ İ Eski şehir Eylül 2007 ED İP CANSEVER Şİİ RİNDE D İL VE ANLATIM Melike KARA YÜKSEK L İSANS TEZ İ Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Danı şman: Yrd. Doç. Dr. Zeliha GÜNE Ş Eski şehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eylül 2007 ii YÜKSEK L İSANS TEZ ÖZÜ “ED İP CANSEVER Şİİ RİNDE D İL VE ANLATIM” Melike KARA Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eylül 2007 Danı şman: Yard. Doç. Dr Zeliha Güne ş İkinci Yeni şiirinin öncü isimlerinden olan Edip Cansever, “kapalı, zor anla şılan, bireyci, topluma sırtını dönmü ş, soyut” özellikleri olan şiirler yazdı ğı yönünde ele ştirilmi ştir. Diyalog, monolog gibi tiyatro tekniklerini şiirinde kullanması, şiir dilini düzyazıya yakla ştırması, dü şüncenin şiirini olu şturmaya çalı şması, “çok gözlü”, “çok sesli” şiiri savunması gibi özellikleriyle de Türk şiirinin geli şim sürecini etkilediği belirtilmektedir. “Çok gözlü, çok sesli şiir” olu şturma çabası “nesnel ba ğlıla şık” ve şiirde “dekor yaratma gibi özellikleriyle İkinci Yeni dı şında bir şair olarak de ğerlendirilmi ştir. Şairin dil ve anlatım özelliklerinin belirlenmesiyle farklı yorumların bulundu ğu bu konuda bir sonuca varılabilecektir. Daha önce Edip Cansever şiirinde, anlatım tekni ğindeki yenilikler ve temalar ele alınmı ş fakat şiiri üzerine ayrıntılı bir dil incelemesi yapılmamı ştır. Edip Cansever şiirinin dil ve anlatım özelliklerinin belirlenmesi şairin gerçekle ştirmek istedi ği yenilikleri, ula şmak istedi ği şiiri ortaya çıkarmaya yardımcı olacaktır. Bu çalı şmada, Edip Cansever şiirinde edebî sanatlar, yinelemeler, sapmalar, konu şma dili unsurları incelenmi ştir. Şairin dil ve anlatım özellikleri tespit edilmeye çalı şılmı ştır. iii ABSTRACT LANGUAGE AND EXPRESSION IN EDIP CANSEVER’S POEM Melike KARA The Department of Türkish Language and Literature Anadolu University – The Graduate School of Social Sciences Advisor: Yard. Doç. Dr. Zeliha Güne ş Edip Cansever, who is among the leaders of Second New Poem, was criticized in aspect of being “closed, hard to be understood, individualist, abstract and closed to society” in his poems. It is also stated his effect on progress of Turkish poem with the aspects of using technics such as dialogue, monolgue, theatre; making poem language closer to prose; trying to form poem of idea and defending “multiple sound’’ and “multiple sight”. With these characteristics he is also inroduced as a represantative of modern poem. He was also thought as the poet except Second New with the characteristics of his struggle for forming “multiple sight, multiple sound poem”, “objective continuation” and “creating scenery” in poem. By defining poet’s language and narration characteristics it will be able to come to an end in this subject including different comments. Previously in Edip Cansever’s poem, it was examined the innovations and themes in narration technics but it was not examined his language in details. Defining language and narration characteristics of Edip Cansever’s poem will help the poet to realize innovations and to display the poem that he wanted to reach. In this work it has been examined literary arts, repetitions, turnings and the elements in speaking language. Characteristics of language and narration will be tried to be fixed. iv JÜR İ VE ENST İTÜ ONAYI Melike Kara’nın “Edip Cansever Şiirinde Dil ve Üslup” ba şlıklı tezi ...................................... tarihinde, a şağıdaki jüri tarafından Lisansüstü E ğitim Ö ğretim ve Sınav Yönetmeli ğinin ilgili maddeleri uyarınca, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim dalında Yüksek Lisans tezi olarak de ğerlendirilerek kabul edilmi ştir. Adı Soyadı İmza Üye (Tez Danı şmanı) : Yard. Doç. Dr. Zeliha Güne ş Üye : Yard. Doç. Dr. Muharrem DAYANÇ Üye : Yard. Doç. Dr. Nihayet ARSLAN Prof. Dr. Nurhan AYDIN Enstitü Müdürü v ÖNSÖZ Farklı özelliklerde şiirler ortaya koymalarına kar şın İkinci Yeni içinde de ğerlendirilen şairlerden birisi olan Edip Cansever şiir dilinde de ğişim ve sürekli bir yenilik anlayı şı içerisinde olması yönüyle di ğer şairlerden ayrılmaktadır. Bu çalı şmada şairin şiir dili özellikleri tespit edilerek dil ve anlatım unsurlarından edebî sanatlar, sapmalar, deyimler ve konu şma dili unsurları incelenmi ştir. Çalı şmaya esas olarak Yapı Kredi Yayınlarınca basılmı ş olan Sonrası Kalır I-II adlı kitapları esas aldık. Bu kitaplar, şairin sa ğlı ğında basılan bütün şiir kitaplarını içermektedir. Şairin, kitaplarına girmemi ş, dergilerde yayınlanmı ş olan son şiirleri Adam Yayınevi tarafından Gül Dönüyor Avucumda adlı kitapta toplanmı ştır. Bu şiirleri de çalı şmamız içinde de ğerlendirdik. Edip Cansever üzerine yapılmı ş çalı şmalarda şairin dil ve anlatım özellikleriyle ilgili olarak bir akademik çalı şma yapılmamı ş oldu ğunu gördük. Yapılan çalı şma ve incelemelerde şairin hayatı ve eserleriyle ilgili konu ba şlıkları içerisinde dil ve anlatım özellikleri üzerinde durulmu ş; fakat daha çok tema ve anlatım teknikleri incelenmi ş; şiir dili do ğrudan dil ve anlatım yönünden ele alınmamı ştır. Bu çalı şmayla şairin şiir özellikleri daha belirgin bir şekilde görülebilecektir. Şairin şiirleri ve İkinci Yeni şairi olup olmadı ğı yönündeki ele ştiri ve soruların kar şılı ğı da bulunabilecektir. Çalı şmam sürecince yardımlarını esirgemeyen danı şmanım Zeliha Güne ş’e, her yerde ve her ko şulda hep yanımda olan aileme, destek ve anlayı şları için Ebru Kavas’a te şekkürü bir borç bilirim. Melike Kara vii İÇİNDEK İLER Sayfa ÖZ ………………………………………………………………………………………ii ABSTRACT……………………………………………………………………………iii JÜR İ VE ENST İTÜ ONAYI………………………………………………………….iv ÖN SÖZ ………………………………………………………………………………..v ÖZ GEÇM İŞ …………………………………………………………………………...vi GİRİŞ ……………………………………………………………………………………1 BİRİNC İ BÖLÜM ED İP CANSEVER’ İN HAYATI VE EDEBÎ K İŞİ LİĞİ 1. ED İP CANSEVER’ İN HAYATI…….……………………………………………..12 2. EDEBÎ K İŞİ LİĞİ …..…………………………………….………………………….15 3. ESERLER İ………….……………………………………..…………………………21 4. ÖDÜLLER İ…..…………………………………………….….……………………. 22 İKİNC İ BÖLÜM ED İP CANSEVER’ İN Şİİ RİNDE EDEBÎ SANATLAR 1.MECAZLAR…...…………………………………………………………...………...23 1.1. Te şbih (Benzetme)………………………………………………………….23 1.1.1. Tam Benzetme...………………………………………………….24 1.1.2. Peki ştirilmi ş Benzetme…………………………………………..25 1.1.3. Kısaltılmı ş Benzetme…………………………………………….26 1.1.4. Uz Benzetme……………………………………………………...27 1.2. İstiare (E ğretileme)…………………………...…………………………... 28 1.2.1. Açık E ğretileme……………………….………………………….28 1.2.2. Kapalı E ğretileme………………………………………………..29 1.2.3. Yaygın E ğretileme…………………….………………………….28 1.3. Somutla ştırma ……………………………………………...……………...31 1.4. Mecaz-ı Mürsel (Düz De ğişmece)…………………………………………33 1.5. Te şhis (Ki şile ştirme)………...…...………………………………………...34 2. ANLAMLA İLG İLİ SANATLAR…………………………...………..…………….35 2.1. Tevriye (Artsama)……………………………...…………………………..35 2.2. Tecâhül-i Ârif (Bilmezden Gelme)…………….…………………………36 2.3. Hüsn-i Talil (Güzel Nedenleme)………………..…………………………37 2.4. Mübala ğa (Abartma)………………………………………………………38 viii 2.4.1. Tebli ğ……………………………………………………………..38 2.4.2. İğ rak………………………………………………………………39 2.4.3. Gulüv……………………………………………………………...40 2.5. Tezat (Kar şıtlık)……………………………………………………………41 2.6.Tekrir (Yineleme)…………………………………………………………...42 2.6.1. Sesbilimsel Yinelemeler……………….…………………………43 2.6.2. Biçimbirimsel Yinelemeler………………………………………46 2.6.2.1. Ba ğlaç Yinelemesi (Polysyndeton)…………………….46 2.6.2.2. Önyineleme ( Anaphora )……..…………………………47 2.6.2.3. Artyineleme ( Epistrophe )……..………………………..50 2.6.2.4. Zıt Ko şut Yineleme ( Epanalepsis )…..…………………51 2.6.2.5. Tırmanma ( Climax )……………………………………52 2.6.2.6. Zıt Yapılı Yineleme ( Antimetabole )…………….……..53 2.6.2.7. Çaprazlama ( Chiasmus )…...…...………………...……50 2.6.2.8. İkizleme ( Gemination )……………………………..…...54 2.6.2.9. Ko şut (Paralel)…..……...……………………………...58 2.6.2.10. Çapraz Yineleme ( Antistrope ).....……………….……58 2.6.2.11. Ek Yinelemesi ( Homoioteleuton )...………………...…59 2.6.3. Sözdizimsel Yinelemeler.……………...…………………………61 2.6.3.1. Çaprazlama ( Chiasmus )…….…………………………61 2.6.3.1. Eksiltme (Ellipsis)……………………………………...62 2.6.4. Anlambilimsel Yinelemeler……..…….…………………………62 2.6.4.1. Tez, Kar şıt Tez………….……………………………...62 2.6.4.2. E ş Söz (Tautoloji)………………………………………63 2.6.5. Metinsel Yinelemeler….....………………………………………63 2.6.5.1.Nakaratlar ( Kavu ştaklar )……….…..………………..…64 2.7. Nida (Ünlem)……….………………………………………………………65 2.8. İstifham (Sorgulama)……….……………………………………………...66 2.9. Rücu.……………………………………………………………………......68 2.10. Kat’……….………………………………………………………………..69 2.11. Terdit (Beklenmezlik)……....………………………………………….....70 2.12. Telmih (Anıştırma)...……….…………………………………………….71 2.13. İrsal-i Mesel (Atasözü Kullanma)….…….……………………………....72 2.14. İktibas (Alıntı)…………………………….………………………………72 3. SÖZLE İLG İLİ SANATLAR………….....…………………………………………73 3.1. Akis (Yansıtma)……...……………………………………………..……...73 3.2. İade (Döndürmece).………………………………………………………..73 3.3. İş tikak……….……………………………………………………….……..75 ix ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ED İP CANSEVER’ İN Şİİ RİNDE SAPMALAR 1. Yazımsal Sapmalar...……………………………………………….…………..76 2. Sesbilimsel Sapmalar……………………………………………….…………..80 3. Sözcüksel Sapmalar………………………………………………….…………83 4. Dilbilgisel Sapmalar………………………………………………….…………83 5. Anlamsal Sapmalar (Alı şılmamı ş Ba ğda ştırmalar)…………………………..85 6. Lehçesel Sapmalar……………………………………………………………...88 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ED İP CANSEVER’ İN Şİİ RİNDE KONU ŞMA D İLİ 1. DEY İMLER……………………………………...………………………………89 2. KONU ŞMA D İLİ …………………………….………….………………………91 SONUÇ………………………………………..………………………………………...93 KAYNAKÇA ……………………………………………………..…………………….95 GİRİŞ Yeni Türk şiiri, tarihsel, kültürel